Kolonlar

Kolonlar (лат. colonus, coloni) — tərcüməsi "əkinçi" deməkdir, Roma imperiyasında torpaq icarədarları.

Kolonat sisteminin yaranma səbəbləri.

Roma İmperiyasında eramızın II əsrində əmək məhsuldarlığının səmərəsizliyi nəticəsində qul əməyi öz əhəmiyyətini itirmişdi. İri malikanə sahibkarları torpaqlarını xırda sahələrə bölüb azad kəndlilərə icarəyə verməyə başladılar. Bu icarədarlar "kolon* adlandırılırdı. Kolonlar ilə torpaq sahibi arasındakı münasibətlər quldarla qul arasındakı münasibətlərdən fərqli idi. Kolonatın bir sistem kimi genişlənməsi, şübhəsiz ki, quldarlıq quruluşunun böhranını göstərən əsəs əlamətlərdən biri kimi sayılırdı.

Kolonlar və müqavilə şərtləri

Kolonlar iki kateqoriyaya bölünürdü. Bəziləri müqavilə əsasında iri torpaq sahələrini icarəyə götürüb onu qulların və ya kiçik icarədarların əməyi ilə becərirdilər. İkinci qrupa həmişəlik icarəyə götürdüyü torpaqda yaşayan kiçik icarədarlar daxil idi. Sonuncuların sayı II əsrdə daha da çoxalmışdı.

İcarədarlar ilə torpaq sahibləri arasındakı münasibət və şərtlər iki tərəfli müqavilə ilə müəyyən edilirdi. Kolonlar icarəyə götürülmüş torpaqlar üçün sahibkarlara əvvəllər pul ödəyirdilər, sonralar isə istehsal etdikləri məhsulların bir hissəsini verir və onun xeyrinə natural mükəlləfiyyətlər yerinə yetirirdilər. Məhsulun qalan hissəsi kolonlara çatırdı, ona görə də onlar əməyin nəticəsinə maraqlı idilər.

Kolonların vəziyyəti

Əslində kolonların maddi vəziyyəti heç də qulların maddi vəziyyətindən yaxşı deyildi. Buna görə də çox zaman torpaq icarəyə götürmək üçün müəyyən güzəştlər vəd edilirdi. İmperatorlar torpaqların daha çox əkilməsinə maraq göstərirdilər. İmperator Adrian tərəfindən verilən bir fərmanda istiadə olunmamış və ya boş torpaqları icarəyə götürənlərin bir neçə müddət icarə haqqından azad edilməsi vəd edilirdi.

Şərtlərin ağırlığı üzündən torpaq icarəyə götürən kolon çox zaman ömürlük olaraq borca düşüb sahibkardan asılı olur və ya torpağı atıb gedirdi. Torpaq sahibi öz səlahiyyətlərindən istifadə edərək bir çox hallarda icarədarları zorla torpaqda çalışmağa məcbur edirdi. Kolonların sayı var-yoxdan çıxmış kəndlilərin hesabına artırdı.

Eramızın II-III əsrlərində kolonlar, demək olar ki, qulları tam əvəz etdilər və Romada əsas məhsuldar qüvvəyə çevrildilər. Eramızın III əsrində kolonlar artıq torpağa təhkim edilmişdilər və oranı tərk etmək hüquqları yox idi. Öz vəziyyətlərinə görə kolonlar təhkimli kəndlilərə yaxın idilər. Orta əsrlərdə Qərbi Avropa ölkələrində də kolonlar mövcud olmuşdur.

Mənbə

• Y.Həsənov. Qədim Roma tarixi. Bakı,11975.
• R.Məlikov. N.İbrahimov. Məktəblinin tarix lüğəti. Bakı,2011.
• Ə. Qocayev, S.Quliyeva, S.Əliyeva. Tarixi anlayış və terminlərin izahlı lüğəti. Bakı,2003.
• Кузищин В.И. Колонат. // Советская историческая энциклопедия. М.,1965.— Т.7.
• Похлёбкин В.В. Колоны. // Советская историческая энциклопедия. М.,1965.— Т.7.
• Коптев А.В. Римское законодательство IV—V вв. о браках рабов и колонов. — Вестник древней истории (Москва). № 4 (175). 1985.
• Коптев А.В. Императорское законодательство IV—V вв. о колонах. — Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под ред. В. И. Кузищина. Москва, 1987.
• Коптев А.В.Кодекс Феодосия и римский колонат. Учебное пособие. Вологда: Русь, 1996.
• Коптев А.В. «Свобода» и «рабство» колонов в Поздней Римской империи. — Древние цивилизации. Античный Рим. Москва: Ладомир, 1997.