Krşivoklat qəsri

Krşivoklat qəsri
çex. Křivoklát
50°02′16″ şm. e. 13°52′21″ ş. u.
Ölkə	Çexiya
Yerləşir	Orta Çexiya diyarı, Rakovnik
Əsas tarixlər	1743 - Fürstenberqlər sülaləsinin tabeliyinə keçib 1881 - Qəsr sülalənin mülkiyyəti elan edilib 1929 - Maks fon Fürstenberq qəsri Çexoslavakiya hökümətinə satıb
Tikilmə tarixi	1110-XIII əsr
Üslubu	Qotika
Vəziyyəti	stabil
Rəsmi sayt	krivoklat.cz
Çexiyanın milli irsi
İstinad nöm.	2-2668
Krşivoklat qəsri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Krşivoklat (çex. Křivoklát, alm. Pürglitz‎) — Çexiyanın kral və knyazlarına məxsus ən qədim və məşhur Orta əsr qəsrlərindən biridir. Qəsr Rakovnik dairəsindəki (Orta Çexiya diyarı) eyniadlı yaşayış məskəni ərazisində yerləşir. Krşivoklat Çexiya Respublikasının mülkiyyətindədir və ictimaiyyət üçün hər zaman açıqdır. Bundan başqa, qəsr "Milli İrs" institutu tərəfindən qorunur.

Qəsrin tarixi

"Pürqlitz qəsri və onu əhatə edən landşaft". Rəssam Huqo Ullik (1876-cı il)

Başlanğıcda Krşivoklat Çexiya hökmdarlarının ovçu qəsri kimi istifadə olunurdu. Praqalı Kozma (1125-ci ildə vəfat edib) 1110-cu ildə baş vermiş hadisələr haqqda bəhs edərkən, qəsr barəsində kiçik qeydlər etmişdi. Lakin bütün bunlar arxeoloji məlumatlar ilə öz təsdiqini tapmamışdı. Qotik kral qəsri Krşivoklat XIII əsrdə, daha qədim səlnamələrdə (1190-cı ilə aid) adı qeyd olunan Orta əsr qalasının yerində yaranmışdı. Kral I Prjemısl Ottakar və daha sonra I Vatslavın hakimiyyəti dövründə, qala yenidən qurularaq, daha da genişləndirilmişdi. XIII əsrin birinci yarısında, Krşivoklat Çexiya knyazlarının iqamətgahlardan birinə çevrilmişdi. Kral II Prjemısl Ottakar qalanın rekonstruksiya işlərini tamamlayaraq, onun içərisində kapella inşa etdirmişdi. 1316-cı ildə Praqa qəsrində baş vermiş yanğından sonra, Krşivoklat qəsrinə kraliça Elişka Prjemıslovna köçmüşdü. Gələcəkdə imperator IV Karl Lüksemburq kimi tanınacaq Elişkanın oğlu Vatslav, uşaqlığının bir hissəsini (1319-1323-cü illər) məhz burada keçirmişdir. Məhz buradan o Fransaya yola düşmüş və hamilə həyat yoldaşı Blanka Valua ilə buraya qayıtmışdır, qızı Marketa (Marqarita) da burada doğulmuşdur.

Krşivoklat dəfələrlə yanğınlara məruz qalıb: orta hesabla, 1422-ci ildən başlayaraq, qəsr hər iki yüz ildən bir yanırdı.

Bir neçə dağıdıcı yanğın hadisəsindən sonra, XVI-XVII əsrlərdə bərpa edilən Krşivoklat - xüsusi mühüm cinayətkarlar üçün həbsxana kimi istifadə olunurdu: XVI əsrin sonlarında, burada iki il məşhur ingilis kimyagəri Edvard Kelli saxlanılırdı. O, Avstriya imperatoru II Rudolf üçün fəlsəfə daşı hazırlamalı idi, lakin bütün cəhdlərin nəticəsiz olduğunu görən imperator, kimyagəri bu qəsrə sürgün etmişdi. Bununla belə, uzun müddət zindanda keçirən alim (və ya fırıldaqçı), çözmək istədiyi bu formulun üzərində işləməyə davam edirdi. Daha sonralar, yəni alimin başqa bir qəsrə (Qnevinə) köçürüldükdən və orada qaçmağa cəhd edərkən faciəli şəkildə öldürüldükdən sonra, imperator Krşivoklata gələrək orada şəxsən ciddi axtarışlar edir, ancaq arzusunda olduğu məxfi formulu yenə də tapa bilmir.

1743-cü ildə artıq köhnəlmiş və yararsız vəziyyətdə olan qəsr məşhur Fürstenberq knyaz sülaləsinin mülkiyyətinə keçdi; onlar qəsri XIX əsrdə Orta əsr memarlığının ən gözəl romantik nümunələrinə uyğun olaraq yenidən qurdular. İşlər başa çatdıqdan sonra 1881-ci ildə buraya Fürstenberqlərə məxsus Praqadakı başqa bir saraydan qədim kitabxana gətirilmişdi. 1929-cu ildə isə, nəslin davamçısı Maks Eqon Fürstenberq qəsri Çexoslovakiya hökumətinə satmışdır.

Qəsrin təsviri

Qəsrin ən böyük qülləsinin hündürlüyü 42 metrdir, onun arxasındakı qəsr binası üçbucaq həyəti əhatə edən üç qanaddan (fligeldən) ibarətdir. Qəsrin cənub qanadında isə, Taclı Məryəm Ana kapellası yerləşir. Qərb qanadı ilk növbədə böyük zalı və şimal qanadı boyunca uzanan kiçik şəxsi otaqları formalaşdırır. Böyük Cəngavər zalında silah və ov qənimətlərindən ibarət kolleksiyanı və gözəl heykəlləri görmək olar. Çexiyada Praqa zalından sonra böyüklüyünə görə ikinci olan Böyük Kral zalı öz vüsəti ilə hər kəsə təsir edir. Rəsm qalereyasında isə, qotik rəngkarlıqdan və heykəltəraşlıq nümunələrindən ibarət geniş sərgi təqdim olunub.

Sarayın başqa mütləq görməli abidəsi - XVIII əsrdə yığılan və 53000 cildlik nadir kitabların saxlanıldığı Kral kitabxanasıdır. Kolleksiyada bir neçə avropa dillərində olan ən erkən mətbu nəşrlər, eləcə də qızıl iynə ilə çap edilmiş kitablar saxlanılır. 2500 səhifədən ibarət ən böyük kitabın çəkisi 11 kq-dır.

• 
• 
• 
• 
• 

Miflər və faktlar

IV Karlın adı oxuyan cığır əfsanəsi ilə bağlıdır. Onun gənc arvadı Blanka Valua uzaq meşəlikdə yerləşən evdə dünyəvi həyat üçün çox darıxırdı və Karl, həyat yoldaşının qürub çağında cığırla çay kənarında gəzməyi xoşladığı gördükdən sonra, öz xidmətçilərinə ətrafda məskunlaşmış ən səsli quşları ovlamağı və axşamlar onları qəsrin ətrafına buraxmağı tapşırır. Gözəl quş nəğmələrini dinliyən Blanka şənlənir. Deyilənlərə görə, həmin quşlar bu ərazidə həmişəlik məskunlaşmağı qərara alırlar və indi də öz incə nəğmələri ilə turistləri oxşayırlar. Qəsr yaxınlığından çaya tərəf uzanan cığır isə "Oxuyan" adlanır.

Krşivoklat həqiqətən də möhtəşəm qəsr və eyni zamanda qala idi. Amma bununla belə, qəsr kral iqamətgahı kimi heç vaxt istifadə olunmayıb. Bir müddət həbsxanaya çevrildikdən sonra, burada məsələn, Çex Qardaşları icmasının yepiskopu Yan Avqustu və ya Tirollu Ferdinandın həyat yoldaşı Velsanı saxlayırdılar, lakin onların içərisindən ən mistik dustaq təbii ki, Eduard Kelli idi. Deyilənə görə, İngiltərə kraliçası Yelizaveta kimyagərin sonrakı taleyində gözlənilmədən iştirak etmişdir, o, Eduardın azad olunmasını II Rudolfdan tələb edir. Lakin, məlum oldu ki, kraliçanın himayədarlığı vəziyyətin daha da gərginləşməsinə gətirib çıxartdı - Rudolf sadəcə olaraq bu dələduzun doğrudan da çox qiymətli olduğunu anlayır və Kellini qalanın böyük girdə qülləsinə köçürülməsini və orada ikiqat qarovul dəstəsinin saxlanılmasını əmr etdi. Dustağı ən hündür və əlçatmaz qüllədəki qapı və pəncərəsi olmayan kamerada saxlayırlar, onun yeməyini isə, tavandakı dəlikdən ötürürdülər.

Ədəbiyyat

• Jiri Burian: Land der Burgen und Schlösser. Historische Feudalresidenzen in Böhmen und Mähren. = The Land of Castles and Châteaux, the History of Feudal Seats in Bohemia and Moravia. Panorama, Prag 1993, ISBN 80-7038-304-6.
• Blahoslav Černý, Erich Einhorn: Hrady a zámky v srdci Čech. = Burgen und Schlösser im Herzen Böhmens. = Castles and Mansions in the Heart of Bohemia. = Zamky i dvorcy v serdce Čechii. Orbis, Prag 1968.
• Tomáš Durdík: Hrad Křivoklát. Státní hrady Křivoklátska u. a., Křivoklát u. a. Prag 1997, ISBN 80-85627-69-8.
• Erich Einhorn, Jaroslav Wagner: Ukreplennye i neukreplennye zamki i kreposti v central'noj Čechii. = Die Burgen, Schlösser und Kastelle Mittelböhmens. = Castles, Mansions and Fortresses in Central Bohemia. = Châteaux et maisons fortes de Bohême centrale. Orbis, Prag 1974.
• Dobroslava Menclová: Burg Křivoklát. Führer. s. n., Prag 1975.

Xarici keçidlər

• Подробные описание, легенды Кршивоклата, советы для туристов, рус.