Morfin
| Morfin | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Sistematik adı | (5α,6α)-dehidro-4,5-epoksi-17-metilmorfinan-3,6-diol |
| Ənənəvi adı | Morfin |
| Kimyəvi formulu | C17H19NO3 |
| Empirik formulu | <!—məsələn: С2H6O --> |
| Molyar kütlə | 285,34 q/mol |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 254 °S |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 57-27-2 |
| PubChem | 5288826 |
| SMILES |
CN1CCC23C4C1CC5=C2C (=C(C=C5)O)OC3C(C=C4)O |
| ChEBI | 17303 |
| ChemSpider | 4450907 |
Morfin (yun. Μορφεύς; Μορφέας) — xaş-xaşın tərkibində olan opiumun (tiryək) əsas alkoloidi. Təbabətdə ən qüvvətli təbii ağrıkəsici kimi istifadə edilir.
Tarixçəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Morfin ilk dəfə 1804-cü ildə əczaçı Fridrix Vilhelm Adam Sertürner tərəfindən Almaniyanın Paderborn şəhərində əldə edilmişdir[1][2]. Fridrix Vilhelm Adam Sertürner əldə etmiş olduğu bu maddənin adını qədim yunan mifologiyasında tanrı Hipnosun oğlu yuxugətirən tanrı Morfeyin adından götürmüşdür. 1848-ci ildə isə Avqust Lavrenti tərəfindən onun düzgün molekul formulu təyin edilmişdir. Morfin inyeksiya iynələri 1853-cü ildən tətbiq edilməyə başlanılmışdır. Amerikada vətəndaş müharibəsi dövründə geniş istifadə edilməsi nəticəsində 400 min insan "ordu xəstəliyinə" (morfin asılılığı) düçar olmuşdur. 1874-cü ildə Londonun Müqəddəs Mariya hospitalının nəzdnində olan tibb məktəbində çalışmış ingilis kimyaçısı Rayt Alder tərəfindən morfindən hal-hazırda heroin kimi tanınan diasetilmorfin sintez olunmuşdur[3].
Alınma mənbəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Morfin və onun digər alkoloidləri təbiətdə xaş-xaş, stefaniya bitkilərində təsadüf olunur. Əsasən biosintez yolu ilə adı çəkilən bitkilərdən daha doğrusu tərkibində olan durğun sud mayasından (tiryək südündən) alınır: L-tirozin → L-DOFA → retikulin → salutaridin → tebain → kodein, bu keçidlər müvafiq fermentlərin təsiri ilə baş verir. Morfin praktiki olaraq kükürd və oksalat turşularının köməyi ilə bioloji materialdan suyun sıxışdırıb çıxarılması (isolə edilməsi) metodu əsasında əldə edilir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Morphin wurde 1804 erstmals aus dem Opium isoliert, Österreichische Apothekerkammer, zugegriffen 17. November 2008". 2020-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-29.
- ↑ Huxtable RJ, Schwarz SK.:The isolation of morphine--first principles in science and ethics Mol Interv. 2001 Oct;1(4):189–191. Volltext (HTML) Arxivləşdirilib 2008-08-29 at the Wayback Machine Volltext (PDF) Arxivləşdirilib 2023-07-29 at the Wayback Machine PMID 14993340
- ↑ Wright, C.R.A. On the Action of Organic Acids and their Anhydrides on the Natural Alkaloids (12 августа 2003). Архивировано из первоисточника 6 июня 2004. Note: this is an annotated excerpt of Wright, C.R.A. (1874). "On the Action of Organic Acids and their Anhydrides on the Natural Alkaloids". Journal of the Chemical Society 27: 1031–1043. DOI:10.1039/js8742701031