Mustafa Fehmi Kubilay
| Mustafa Fehmi Kubilay | |
|---|---|
| türk. Mustafa Fehmi Kubilay | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1906[1] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 23 dekabr 1930 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | baş kəsmə |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Rütbəsi | kursant |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Mustafa Fehmi Kubilay (1906[1], İzmir, Aydın vilayəti – 23 dekabr 1930, Menəmən, İzmir ili) — Türkiyə müəllimi və subleytenantı. O, 23 dekabr 1930-cu ildə Menemen hadisəsi zamanı Menemendə məhəllə gözətçiləri Hasan və Şevki ilə birlikdə respublika əleyhdarı bir qrupun üsyanı sırasında öldürülmüşdür. Kubilayı Dərviş Mehmet öldürmüşdür. Dərviş onu öldürdükdən sonra özü də zərərsizləşdirilmiş və qısa müddət sonra edam olunmuşdur.
O, Xubilay xana olan heyranlığına görə dostları tərəfindən "Kubilay" ləqəbiylə anılmışdır. Bu ləqəb onun həyatında mühüm yer tutmuş və sonradan Mustafa Fehmi Kubilay kimi tanınmağa başlanmışdır. Kubilay təyin olunduğu məktəbdə tanış olduğu müəllim dostu Fatma Vedide xanımla ailə həyatı qurmuş və bir oğlu olmuşdur.
Xatirəsinə bir çox əsərlər ithaf edilmiş və müxtəlif obyektlərə onun adı verilmişdir. Hər il öldüyü gün olan 23 dekabrda onun xatirəsinə anım məclisləri təşkil olunur. 2023-cü ildə 17-ci dəfə təşkil olunan bir yol qaçışı keçirilmişdir.
Həyatı və fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]15 noyabr 1906-cı ildə Adananın Kozan ilçəsində doğulub. Atası Hüseyin Karavana, anası Zeynep xanımdır. Evin sonbeşiyi idi. Fatma adında bacısı, Demir və Ali adlarında qardaşları vardı. O, 1912-ci ildə ailəsiylə birlikdə İzmirə köçür. Daha sonra onlar Aydın ilinə, qohumlarının yanına köçürlər. Kubilay Aydında əsas təhsilini tamamladıqdan sonra 1919-cu ildə Yunan üsyanlarının əlamətləri görünəndə ailəsi ilə birlikdə Antalyaya köçmək məcburiyyətində qalmışdır. Antalyaya köçdükdən qısa bir vaxt sonra atasını itirmişdir.[2][3]
Antalyada Darülmüəlliminin üçüncü sinfində ikən məktəb bağlandıqdan sonra ailəsi ilə birlikdə İzmirə qayıdır. Təhsilinə İzmirdə davam edən Kubilay xüsusən tarix dərslərinə olan marağı və Xubilay xana olan heyranlığına görə dostları tərəfindən "Kubilay" ləqəbiylə anılmağa başlanmışdır. Bu ləqəb onun həyatında mühüm yer tutur və sonradan Mustafa Fehmi Kubilay kimi tanınmağa başlayır.[2][4]
Bir neçə dostuyla qatıldığı bir hadisə səbəbiylə Bursa Müəllimlər Məktəbinə yönləndirilmiş və buradan 1926-cı ildə məzun olmuşdur. 1 sentyabr 1926-cı ildə ilk iş yeri olan Aydının Sultanhisar Məktəbinə təyin edilmişdir. Təyindən iki ay sonra Aydının Qazipaşa Məktəbinə keçmiş və bu məktəbdə tanış olduğu müəllim dostu Fatma Vedide xanımla 1928-ci ildə evlənmişdir. Sarayiçi məhəlləsindəki kiçik evlərində 10 may 1929-cu ildə oğlu Vedat Aktuğ doğulmuşdur.[2][5]
Ancaq qısa vaxt sonra yola gedə bilmədikləri üçün Kubilay 1929-cu ildə boşanma üçün məhkəməyə müraciət etmiş və evlilikləri hüququ olaraq sona çatmışdır. Qazipaşa Məktəbindəki qeydlərə görə, Kubilay 1 oktyabr 1929-cu ildə Qazipaşa məktəbini tərk etmişdir. Vedide xanım Ayvalığa, Kubilay da İzmirin Qaziemir ilçəsinə təyin edilir. Bu prosesdən sonra müddətli hərbi xidmətini tamamlamış və İstanbul Hərbi Akademiyasına girmişdir. Hərbi xidmətinin son hissəsini başa vurmaq üçün Menemendəki 43-cü Piyada Alayına ehtiyatda olan zabit kimi təyin edilmişdir.[2][6]
Öldürülməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
1930-cu ilin 23 dekabr sabahı Menemendə silahlı altı nəfər bir məsciddən aldıqları yaşıl bayrağı sabah namazından sonra ilçə meydanına dikərək silah zoru ilə ətraflarına adam yığmağa çalışdılar. Bu hərəkət şəriət çağırışı bir isyanı başlatdı. Yüzbaşı Fahri bəy hadisəyə müdaxilə etmək üçün gəlib üsyançılara dağılmalarını söylədi, amma üsyançılar əməl etməyəcəklərini bildirdilər. Fahri bəy vəziyyəti 43-cü Piyada Alayına bildirdi və alay komandiri Kubilayı hadisə yerinə göndərdi. Kubilay üsyançılara təslim olmaları çağırışını etdi, amma Dərviş Mehmet tərəfindən açılan bir atəş nəticəsində yaralandı və başı kəsilərək öldürüldü.[7][8] Qarşıdurma zamanı məhəllə gözətçiləri Hasan və Şevki də hücumçulara qarşı dirəniş göstərdi və hücumçuları yaraladı, lakin iki gözətçi də qarşıdurmada öldü.[9][10][11][12]
Sonrası
[redaktə | mənbəni redaktə et]27 dekabr 1930-cu ildə Dolmabağça sarayında keçirilən yığıncaqdan sonra 28 dekabr 1930-cu ildə Atatürk Menemen hadisəsi ilə bağlı orduya göndərdiyi başsağlığı teleqramında "Menemendəki əhalidən bir qisminin mürtəcelərin göstərdiyi vəhşəti alqışla dəstəkləmələrinin bütün cümhuriyyətçi və vətənpərvərlər üçün utancverici bir hadisə" olduğunu qeyd etmişdir.[13]
Menemen olayından sonra 31 dekabr 1930-cu ildə Menemen ilçəsi ilə Manisa və Balıkəsirin mərkəz ilçələrində hərbi vəziyyət elan edilmişdir. 7 yanvar 1931-ci ildə keçirilən ikinci toplantıdan sonra 105 şübhəli hərbi məhkəmədə mühakimə edilməyə başlanmışdır. 24 yanvar 1931-ci ildə məhkəmə qərarı nəticəsində 37 nəfərə edam cəzası və digər təqsirkalara da müxtəlif cəzalar verilmişdir. Menemen olayına daxil olan 28 nəfər 3 fevral 1931 gecəsi edam edilmişdir. Hərbi vəziyyət 28 fevral 1931-də Manisa və Balıkəsirdən, 8 mart 1931-də isə Menemendən qaldırılmışdır.[10][14]
İrsi və xatirəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kan Demir 1931-ci ildə ön sözündə Kubilayı və bərabərində öldürülənləri tanıtmaq məqsədilə yazdığını dediyi "Şehit Kubilay" kitabını çap etdirmişdir.[15] Ratip Aşir Acudoğu tərəfindən 26 dekabr 1934-cü ildə "Şəhid Kubilay Abidəsi" açılmışdır. Mərmər və bronz istifadə olunan heykəlin uzunluğu 15,66 metrdir.[16] Fazil Hüsnü Dağlarcanın olayı epik formada nəql etdiyi 1968-ci il tarixli "Kubilay Destanı" əsəri onun həyatından bəhs edir.[17]
2010-cu ildə rejissor Ahmet Akıncı tərəfindən çəkilən "Kubilay" adlı film xatirəsinə həsr olunub.[18]
Bursa,[19] Adana,[20] Ankarada[21] məktəblərə adı verilmişdir. Efelerə büstü qoyulub,[22] Kozanda bir parka adı verilmişdir.[23] Menemendəki yol qovşağı onun adını daşıyır.[24] İzmirdə adına işlədilən bərə gəmisi var.[25] Keçiörəndə onun adına bir səmt və eyni səmtdəki bir malikanə də var.[26]
Hər il öldüyü gün olan 23 dekabrda onun xatirəsinə anım məclisləri təşkil olunur.[27][28][29] 2023-cü ildə 17-ci dəfə təşkil olunan bir yol qaçışı keçirilmişdir.[30]
Qalereya
[redaktə | mənbəni redaktə et]-
Mustafa Fehmi Kubilay -
Mustafa Fehmi Kubilay, arxa sıradan ayaqda duran ən sağdakı -
Mustafa Fehmi Kubilay, ən öndəki üçlü qrupun ortasındakı -
Mustafa Fehmi Kubilayın İzmir Menemendəki heykəli
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Mustafa Fehmi Kubilay // Faceted Application of Subject Terminology.
- ↑ 1 2 3 4 öZ, Eyüp. "Yasak Bir Hafızayla Yüzleşmek : Menemen Olayı İrtica mı, Komplo mu ?". FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 0 (5). 30 iyun 2015. doi:10.16947/fsmiad.74718. ISSN 2148-2217. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-05.
- ↑ Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları (türk). Hikmet Çetin Kaya. 2 mart 2012. ISBN 9789757720065.
- ↑ Aykaç, Necdet. "Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler "Serbest Cumhuriyet Fırkası - Menemen Olayı"". Atatürk Yolu Dergisi (türk). 11 (44). 1 aprel 2009: 581–625. doi:10.1501/Tite_0000000305. ISSN 1303-5290. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Kubilay şehit edileli 92 yıl oldu". Milliyet (türk). 23 dekabr 2022. 28 mart 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 mart 2024.
- ↑ Dural, Baran; Dural, A. Baran. His story: Mustafa Kemal and turkish revolution. New York: iUniverse. 2007. ISBN 978-0-595-85604-6.
- ↑ Akan, Murat. "Umut Azak. Islam and Secularism in Turkey: Kemalism, Religion and the Nation State. London: I.B. Tauris, 2010, xv + 234 pages". New Perspectives on Turkey (ingilis). 46. 2012: 261–266. doi:10.1017/S089663460000162X. ISSN 0896-6346. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-05.
- ↑ "Kubilay Olayı (1930)" (türk). 24 fevral 2006. 29 dekabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 may 2024.
- ↑ Hikmet Çetinkaya. Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları (türk). Cumhuriyet Kitapları. 2 mart 2012. səh. 23. ISBN 9789757720065.
- ↑ 1 2 "TBMM Zabıt Ceridesi" (PDF). 25. Türkiyə Böyük Millət Məclisi. 2 fevral 1931. 28 dekabr 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 28 dekabr 2023.
- ↑ "Zabıt Ceridesi". Türkiyə Böyük Millət Məclisi. 1: 24. 5 may 1931.
- ↑ "İzmir'de Yapılan Tevkifat". Cumhuriyet. 29 dekabr 1930. 4. 28 Aralık 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 dekabr 2023.
- ↑ "Dünkü tevkifat" (2387). Cumhuriyet. 28 dekabr 1930. 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 avqust 2022.
- ↑ "Menemen (Kubilay) Olayı nedir? Menemen Olayı sonuçları neler? Kubilay olayı şehitleri kim?". Habertürk (türk). 28 mart 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 mart 2024.
- ↑ "Şehit Kubilây". WorldCat (türk). 2024-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
- ↑ Yaşar, Selman. "Menemen Kubilay Anıtı'nın Açılışı" (PDF). History Studies. 3 (2). 2011. 23 noyabr 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 noyabr 2021.
- ↑ Yeşilyurt, Türkân. Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın Şiirlerindeki Temalar (PDF) (Doktora). Ankara Üniversitesi. 2010. 339–346. 10 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
- ↑ "Kubilay". Box Office Türkiye (türk). 10 aprel 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
- ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BURSA / YILDIRIM / Şehit Öğretmen Kubilay Anadolu Lisesi". sehitogretmenkubilay.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ADANA / KOZAN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilay.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ANKARA / KEÇİÖREN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilayilkokulu.meb.k12.tr (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Efeler'de Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay anıtı açıldı". Aydın Haber, Son Dakika Aydın Haberleri | Aydinpost.com (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Şehit Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay, memleketi Kozan'da, adına yapılan parktaki anıtı önünde anıldı". Bengü Türk - Milletin Televizyonu (türk). 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Menemen'e Şehit Kubilay Köprülü Kavşağı". Yeniasir. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "İzmir Büyükşehir Belediyesi 3 gemiyi daha hizmete aldı". Deniz Haber (türk). 15 oktyabr 2016. 10 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2024.
- ↑ "Şehit Kubilay Mahalle Konağı tamamlandı | Keçiören Beledyesi". kecioren.bel.tr. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Kubilay'ın izinde Aydın sokaklarında". Aydınlık (türk). 23 dekabr 2023. 1 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Asteğmen M. Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Şevki Bey'i Anma Töreni". www.menemen.gov.tr. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Şehit Kubilay'ı andık". www.hurriyet.com.tr (türk). 24 dekabr 2000. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
- ↑ "Devrim şehidi Kubilay anısına 10 kilometrelik koşu". Medya Ege (türk). 20 dekabr 2023. 2 yanvar 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2024.
