Məhəmməd əl-Sədr
| Məhəmməd əl-Sədr | |
|---|---|
| ərəb. محمد محمد صادق الصدر | |
 | |
| Doğum tarixi | 23 mart 1943[1] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 fevral 1999[1] (55 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Uşağı | |
| Fəaliyyəti | ilahiyyatçı, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Böyük Ayətullah mərceyi-təqlid Seyid Məhəmməd Sadiq əl-Sədr (ərəb. محمّد صادق الصدر; 23 mart 1943 – 19 fevral 1999) — tanınmış İraq şiə mərcəsi. O, hökumətdə islahatlara və həbsdə olan şiə liderlərinin azad edilməsinə çağırmışdır. Tez-tez vokal hövzənin davamçıları kimi xatırlanan populyarlığının artması onu digər şiə liderləri, o cümlədən İranda sürgün edilmiş Məhəmməd Baqir əl-Həkimlə rəqabətə saldı.
Tərcümeyi-hal
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sədr Livan Sədr ailəsinin patriarxı, Məhəmməd Baqir əs-Sədr və Əminə əs-Sədrin birinci əmisi oğlu İsmayıl əs-Sədrin nəvəsi Məhəmməd Sadiq əs-Sədr (1906-1986) oğlu olaraq anadan olub.
Körfəz müharibəsindən sonra İraqın cənubundakı şiələr açıq üsyana qalxdılar. Bir sıra əyalətlər Bəəsçi qurumları devirərək Səddam Hüseynə və Bəəs partiyasına qarşı üsyan qaldırdılar. Şiə üsyanının rəhbərliyi və İraqdakı şiə doktrinası Ayətullah Əli Sistani və Ayətullah Məhəmməd Sadiq əl-Sədr arasında bölünmüşdü. Bağdadda yerləşən əl-Sədr Cənubi İraqın daha yoxsul bölgələrindən olan gənc, daha muhafizəkar şiələrə müraciət etdi. Şiələr Sədrə və onun şiə rəhbərliyinə qoşulmaq üçün bu kasıb bölgələrdən Bağdada getdilər. Bu gettoda Sədr sadiq davamçılarından ibarət gizli bir şəbəkə qurdu və o, İraq siyasi səhnəsində getdikcə daha çox tanınan şəxsə çevrildi.
İraqda şiələrin hüquqlarından məhrum edilməsi və repressiyaları və yerli əhalinin sədaqəti nəticəsində Səddam Hüseyn və onun Bəəsçi hökuməti İnqilab qəsəbəsinə məhəllə səviyyəsində nəzarət edə bilmədi. Onların nəzarətsizliyi onların əs-Sədrin güc bazasına və onun ardıcıllarının sədaqətinə təsir etmək imkanlarını məhdudlaşdırırdı. İnqilab qəsəbəsi Sədr şəhəri adlandırıldı.
Gücü artdıqca, Əl-Sədr Körfəz müharibəsindən sonra və 1990-cı illərdə, xüsusən 1993-cü ildə siyasətə getdikcə daha çox qarışdı. O, Səddama və Bəəs partiyasına qarşı Bağdaddakı yoxsul şiə gettosunun başqa bir ləqəbi olan Sədr şəhərinin yoxsul şiələrini təşkil etdi. Sədr şiələrin dəstəyini qəbilə kəndlərinə çatmaqla və onlara Səddam Hüseyn rejiminin onlara çata bilməyəcəyi xidmətlər təklif etməklə qazandı. Səddam 1990-cı illərin sonunda İraqa nəzarəti bərpa etmək üçün şiə liderlərinə qarşı təzyiqlərə başladı.
Ölümündən bir müddət əvvəl Sədrə Səddamın ona qarşı məhdud səbri barədə məlumat verilmişdi. Buna etiraz olaraq, Sədr son cümə xütbəsinə ölüm kəfənini taxdı ki, şiələr Səddamın zülmündən qorxmayacaqlar və Sədrin öz ölümü olsa belə, həqiqəti təbliğ edəcək. Daha sonra o, iki oğlu ilə birlikdə İraqın Nəcəf şəhərindəki məsciddən çıxarkən, maşınla şəhərdən keçərkən öldürüldü.[2][3] Onların avtomobili pusquya salınaraq ağır yaralanarkən onun hər iki oğlu açılan atəş nəticəsində öldürülmüşdür. Sədr bir saat sonra xəstəxanada dünyasını dəyişmişdi. İraqdakı şiələr, eləcə də əksər beynəlxalq müşahidəçilər İraq Bəəs hökumətinin onların qətllərində birbaşa məsul olmasa da, əli olmasından şübhələnirdilər. Hökumətin Sədrin ölümündə iştirakı 1999-cu ildə İraqda şiə üsyanının alovlanmasına kömək etdi.
Bağdadın süqutundan sonra şiələrin çoxluq təşkil etdiyi İnqilab şəhərinin ətrafı (Səddam şəhəri) qeyri-rəsmi, lakin xalq tərəfindən onun şərəfinə Sədr şəhəri adlandırıldı. Sədr şəhəri 2003-cü ildə Bəəs Partiyasını devirən Bağdadın ilk hissəsi idi.
Məhəmməd əl-Sədrin oğlu Müqtəda əs-Sədr, hazırda Sədr Hərəkatının lideridir və atası ilə münasibətlərinə görə qanuniliyini əsaslandırır. O, 2004-2008-ci illər arasında İraq üsyanının bir hissəsi olaraq koalisiya qüvvələrinə və yeni İraq hökumətinə qarşı partizan üsyanına rəhbərlik edib.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France Muḥammad ibn Muḥammad Ṣādiq al- Ṣadr // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ Berman, Eli. Radical, Religious and Violent. MIT Press. 2011. səh. 56. ISBN 9780262258005.
- ↑ Jehl, Douglas. "Assassination of Shiite Cleric Threatens Further Iraqi Unrest". The New York Times. 22 February 1999. 2 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 June 2024.