Nüsrət Hüseynov

Nüsrət Hüseynov (?-1921)—İran Məşrutə hərəkatının fəal üzvü.

Həyatı

Nüsrət Hüseynov Təbriz şəhərində anadan olmuşdu. Böyüyüb yaşa dolandan sonra Bakı şəhərinə köçmüş, neft mədənlərində çalışmışdı. Hümmət təşkilatına üzv yazılmışdı. 1906-1911-ci illərdə Təbrizdə məşrutə hərəkatına qoşulmuşdu. "Əbülhəsən bəy" kod adı ilə gizli çalışmışdı.

Haqqında

1906-1911-ci illərdə Təbrizdə məşrutə hərəkatı ilə bağlı hadisələri əks etdirən "Dumanlı Təbriz" romanında Məmməd Səid Ordubadi həmin dövrün tarixi hadisələrini, ictimai-siyasi münasibətlərini göstərməklə yanaşı, dövrün psixologiyasını, insan xarakterlərini də açmışdır. Romanda hadisəçiliyə və macəraçılığa geniş yer verilməsi tənqid edilirdi. Çağdaş ədəbiyyatşünaslıqda isə bu amillərə qüsur kimi baxılmır və düzgün olaraq qeyd edilir ki, "M.S.Ordubadinin üslubunda bir qədər də meydan verilən macəra ünsürləri yalnız köməkçi vasitə rolunu oynayır və zəruri hallarda, şəraitin tələb etdiyi məqamda süjetə daxil edilir".

Əsər Təbrizdə tacir kimi fəaliyyət göstərən Əbülhəsən bəyin (o. inqilabçı Baki fəhləsi Nüsrət Hüseynovun gizli adıır) dilndən təhkiyə edilir. Əbülhəsən bəyin inqilabi fəaliyyətinin, sinfi mövqedən mübarizəsinin fonunda isə milli azadlıq uğrunda döyüşən Təbriz var, mılli varlıqlarını təsdiq edən, milli istiqlaliyyət uğrunda mübarizə aparan azərbaycanlılar var və Əbülhəsən bəyin mücərrəd "inqilabçılığı" sanki müəllifi dövrün hakim ideologiyasının hücumlarından qorunmağa xidmət edir.

Romanın obrazlar qalereyası əlvan və zəngindir: milli azadlıq hərəkatının rəhbərləri Səttar xan və Bağır xan, Əmir Həşmət, Hacı Əli Davafuruş, mücahidlər Tütünçüoğlu, Həsənağa, Cavadağa, maraqlı cizgiləri ilə seçilən azərbaycanlı qadınlar Mahru xanım, Nabat, Təhminə xanım, Zeynəb, Rusiya və ABŞ səfirliklərinin əməkdaşları Nina və Miss Hanna, inandırıcı və yaddaqalan xüsusiyyətləri ilə verilmiş Hacı Səməd xan, Sərdar Rəşid, Şümşad xanım, Məşədi Kazım ağa, rus zabiti Smirnov, Şeyx Əbdüləzəl və b. Obrazlar bitkindir və müəllif onları yalnız ayrı-ayrı epizodların içtirakçısına çevirməklə kifayətlənməyərək talelərini axıra qədər izləyir. Qədim Azərbaycan şəhəri Təbriz əsərdə bütün çalarları, koloriti ilə, daxili həyatı və beynəlxalq aləmdə yeri ilə görünür.

Mənbə

• Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.

Həmçinin bax

• İran Məşrutə hərəkatı