Naxçıvan arxiyepiskopluğu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Naxçıvan arxiyepiskopluğu
Roma-Katolik Kilsəsi
Məlumat
Qurulub 1318
Ləğv olunub 1847
Baş kafedral məbədi Bütün Müqəddəslər kafedralı
Ordinar dərəcəsi Arxiyepiskop


Naxçıvan arxiyepiskopluğu (lat. Archidioecesis Naxivanus) — Roma-Katolik Kilsəsinin Səfəvilər dövründə Naxçıvan və Çuxur Səd bəylərbəyliyi ərazisində mövcud olmuş inzibati vahidi.[1] Naxçıvanda katoliklərin fəaliyyəti Teymurilər dövrünəcən gedib çıxırdı. Arxiyepiskopluğun təbəələri əsasən erməni katoliklər idi. Baş kafedral kilsəsi Baş Aparan kəndində yerləşirdi. 26 rahib fəaliyyət göstərir və 360 katolik ailə ehtiva edirdi. 1682-ci ildə artıq 7000 katolik əhaliyə sahib idi.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Naxçıvan arxiyepiskopluğu 1318-ci ildə Sultaniyyə arxiyepiskopluğunun bir hissəsi kimi Dominikan ordeni tərəfindən fəaliyyətə başlamışdı və fəaliyyəti müasir Azərbaycan və Ermənistan ərazilərini əhatə edirdi. O dövrlərdə baş kafedral kilsəsi Naxçıvanda idi.[2] Bu, 1380-ci illərdə Teymurləngin hücumuna məruz qalan ərazilərdə sağ qalan yeganə katolik arxiyepiskopluğu idi. XIV əsrdə təkcə Naxçıvanda Dominikanların 12 missioner təşkilatı fəaliyyət göstərirdi. Buradakı missionerlər əsasən Fransa və İtaliyadan gəlirdilər. Onların buradakı fəaliyyəti nəticəsində təkcə XIV əsrdə 28 yaşayış məskəni katolikliyə keçmişdir. Lakin baş verən xəstəliklər və Teymurləngin yürüşləri nəticəsində yeni katolik sakinlər ya qırılmış, ya da yaşayış yerlərini tərk etməli olmuşdular. Digər tərəfdən buradakı katoliklər Erməni Apostol Kilsəsi tərəfindən də daim təzyiqə məruz qalırdılar.[3] Baş kafedral kilsə XVI və XVII əsrlərdə Baş Aparan kəndinə köçürülmüşdü. XVII əsrdə yepiskopluq statusundan arxiyepiskopluq statusuna qaldırılmışdır. Kilsə mərasimləri əvvəlcə latın dilində idi, 1544-cü il 28 fevralda Roma Papası III Pavelin sərəncamı ilə buradakı mərasimlər erməni dilində keçirilməyə başlandı.[4] Pik nöqtə 1602-ci ildə olmuş, 19000 dindar və 12 monastır fəaliyyət göstərmişdir. 1620-ci ildə Papa XV Qriqorinin dəstəyi ilə Aparan kəndində seminariya da hazırlanmışdı. XVIII əsrdə Osmanlı-Səfəvi müharibələri gedişində xaraba qalan torpaqlardan qaçan 800 katolik erməni və son arxiyepiskop Domeniko Maria Salvini 1745-ci ildə İzmir şəhərinə köçdülər və oranın katolik icmasının əsasını qoydular. 1765-ci ildən etibarən Naxçıvanda arxiyepiskop vəzifəsi boş qalmışdı. Baş kafedral mərkəzi 1845-ci ildə zəlzələ nəticəsində dağılmışdır. Nəhayət 1847-ci ildə tamamilə ləğv olunub.[2]

Yepiskopları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Bartolomeo di Bolonya (1330 - 1333)
  2. Yoann (?)
  3. Tommaso (12 aprel 1356 )
  4. II Ruanlı Yoann (7 aprel 1374 - 9 mart 1377 - Kəffə yepiskopluğuna getdi)
  5. Yoann de Qalonifontibus (9 mart 1377 )
  6. Yoann (26 avqust 1398da - Sultaniyyə arxiyepiskopu oldu)
  7. Luici Qometi (2 mart 1403 - ?)
  8. Miktario (? - 1417)
  9. Martino di Çiari (9 oktyabr 1419 - ?)
  10. Georgi
    • Ladislav (5 may 1421 - ?) (titulyar)
  11. Pietro di Karna (13 oktyabr 1423 - ?)
  12. IV İohann Simonian (17 sentyabr 1464 - 1478)
  13. Benua (1478 - 1492)
  14. V İohann Battista (1492 - 1501)
  15. Benedetto (1502 - 1509)
  16. Qriqori (10 fevral 1511 - 1538)
  17. Benedetto Berzati (20 oktyabr 1542 - 1543)
  18. Stefano Qahorçıyan (27 iyun 1546 - 1559)

Arxiyepiskopları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Nikolas Friton
  2. Azarias Friton
  3. Matteos Erasmus
  4. Angel Mariya Kittadini
  5. Paolo Piramalli
  6. Matteo Avanisensis
  7. Tomas Tatumensis
  8. Sebastian Knab
  9. Paul Baptist Avanyan
  10. Stefan Skiran
  11. Ciovanni Kastelli
  12. Alessandro Merkanti
  13. Arxangelus Feni
  14. Domeniko Maria Salvini

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Archdiocese of Nachitschewan (Naxivan, Nakhtchevan, Nakhchivan)". 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-08.
  2. ↑ 1 2 "Naxçıvan arxiyepiskopluğu” Arxivləşdirilib 2022-03-20 at the Wayback Machine GCatholic.org. Gabriel Chow. Retrieved February 15, 2017
  3. ↑ Krajcarz, Julia. "Müasir Azərbaycanda katolik azlıq" (PDF). 2021-04-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 17 aprel 2022.
  4. ↑ Leonardus Lemmens, Hierarchia latina Orientis, mediante S. Congregatione de propaganda fide instituita (1622-1922), in Orientalia Christiana, vol. I, n° 5 (1923), səh. 232–250
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Naxçıvan_arxiyepiskopluğu&oldid=7379672"