Plantar əzələ
| Plantar əzələ | |
|---|---|
 Plantar əzələsi. Arxadan görüntü. | |
| Yarma prosesi videosu (1 min 23 s) |
Plantar əzələ — arxa baldır əzələsi.
İncə əzələli qarın və uzun nazik vətərdən ibarətdir. Axilles vətəri qədər qalın olmasa da, plantar vətər (uzunluğu 30-45 sm (12-18 düym) arasındadır) insan bədənindəki ən uzun vətərdir. Vətər istisna olmaqla, plantar əzələ təxminən 5-10 sm (2.0-3.9 düym) uzunluğundadır və əhalinin 8-12% -ində yoxdur.
Baldırın ikibaşlı əzələsi və soleus əzələləri ilə birlikdə ayağın arxa hissəsindəki plantar bükmələrdən biridir. İnsan əcdadları ağaca dırmaşmaqdan dik yeriməyə keçdikdə plantar əzələnin əhəmiyyətsiz bir əzələyə çevrildiyi düşünülür və anatomik cəhətdən müasir insanlarda o, ilk növbədə baldırın ikibaşlı əzələsi vasitəsilə hərəkət edir.[1]
Strukturu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Plantar əzələsi bud sümüyünün lateral suprakondilar silsiləsinin aşağı hissəsi, baldırın ikibaşlı əzələsinin yan hissəsinin mənşəyindən bir qədər yuxarı hissədə olur.
O, diz oynağının arxasından inferomedial istiqamətdə keçir və distal olaraq Axilles vətərinə yapışaraq vətəri olur. Bəzən daban sümüyününün orta hissəsinə ayrıca bağlanır.
İnnervasiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Plantar əzələ oma kələfindəki oturaq sinirin bir qolu olan qamış siniri tərəfindən innervasiya olunur. Büzülmə üçün siqnal beynin alın payında pre-mərkəzi girus (ilkin motor korteksi) ilə başlayır. Üst motor neyronları stimullaşdırılır və daxili kapsul vasitəsilə kortikospinal yola bir siqnal göndərir.
Yanal kortikospinal yolun kəsişməsi medulyar piramidalarda baş verir, sonra liflər onurğa beyninin əks tərəfində aşağıya doğru davam edir. Yuxarı motor neyronları sakral pleksusda onurğa beyninin ön buynuzunda aşağı motor neyronları ilə sinaps edir (L4, L5, S1-4 onurğa sinirlərinin ön budaqlarından əmələ gəlir).
Aşağı motor neyronlarının lifləri oturaq siniri boyunca davam edir və sonra qamış siniri və ümumi incik sinirlərə ayrılır. Qamış siniri diz oynağında medial olaraq keçir. Qamış siniri hərəkət potensialı aldıqda plantaris əzələsi daralır, ayağın və dizin zəif plantar əyilməsini təmin edir.[2]
Yaranması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əzələ çəp dizaltı bağdan yarana bilər. Baldırın ikibaşlı əzələsinin başı ilə əlaqə və əzələnin diz qapağı ilə lifli genişlənməsi qeyri-adi deyil.
Funksiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Plantar əzələ zəif plantar ayaq biləyi birləşməsini və diz oynağını bükür. Plantar əzələ ayağın mövqeyi ilə bağlı mərkəzi sinir sisteminə proprioseptiv[3] məlumat göndərə bilər. Proprioseptiv reseptorların aşağı ətraflərın qeyri-adi yüksək sıxlığı bu fikri dəstəkləyir.[4]
Plantar əzələnin motor funksiyası o qədər minimaldır ki, onun uzun vətərini kiçik funksional defisitlə başqa yerdə bərpa etmək üçün asanlıqla çıxarmaq olar. Çox vaxt tibb tələbələri tərəfindən sinir ilə səhv salınır (və buna görə də "birinci kursun siniri" adlandırılır). Bu əzələ digər primatlar üçün ayaq tutmaq üçün faydalı olmuşdur.[5]
Klinik əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adətən plantar əzələ ilə əlaqəli ümumi bir zədə tennis ayağı adlanan bir vəziyyətdir. Baldır ağrısı plantar əzələnin yırtığı ilə izah oluna bilsə də, son ultrasəs tədqiqatları tennis ayağının daha çox eninə zolaqlı əzələ yırtıqlardan qaynaqlandığını göstərdi.
Bir klinik tədqiqatda tennis ayağı diaqnozu qoyulmuş 141 xəstədən 94-də (66,7%) qismən qastroknemius yırtığı, yalnız 2 xəstədə (1,4%) isə plantar vətər yırtığı olmuşdur.[6]
Müəyyən istiqamətdə sürətli ayaq hərəkəti tələb edən tennis, basketbol və futbol kimi idmanlarda qaçmaq, tullanmaq və ya bir ayağı itələmək nəticəsində zədə baş verə bilər. İzolyasiya edilmiş plantaris əzələlərinin gərginliyi nadir hallarda olur və yırtıqlar adətən alt ayağın arxa hissəsindəki digər əzələlərin zədələnməsi ilə birlikdə baş verir.[7] Plantar yırtığının simptomları arasında fiziki fəaliyyət zamanı nahiyədə eşidilən səs, şişlik, ayağın arxasındakı ağrı və daimi ağrılar ola bilər. Ayaq biləyinin əyilməsi də ağrılı ola bilər.[8]
Əlavə şəkillər[redaktə | mənbəni redaktə et]
-
Animasiya -
Baldır əzələsi altında plantar əzələ görünür. -
Parçalanma videosu (59 s)
-
Ayaq biləyinin ətrafındakı sinovial tendon örtükləri. Orta aspekt. (Aşağı sağda işarələnmiş plantar vətər.) -
Ayağın arxa əzələləri. Səthi təbəqə. -
Ayağın ortasından keçən kəsişmə. -
Plantar əzələ -
Plantar əzələsinin vətərləri ağ oxlarla göstərilir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Sichting, Freddy; Holowka, Nicholas B.; Ebrecht, Florian; Lieberman, Daniel E. "Evolutionary anatomy of the plantar aponeurosis in primates, including humans". Journal of Anatomy. Wiley. 237 (1). 2020-02-26: 85–104. doi:10.1111/joa.13173. ISSN 0021-8782. PMC 7309290 (#bad_pmc). PMID 32103502 (#bad_pmid).
- ↑ Saladin, Kenneth S. Anatomy and Physiology The Unity of Form and Function. 6th ed. New York: McGraw-Hill Science Engineering, 2009. Print.page needed|date=May 2015
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-09-04.
- ↑ Moore, Keith L; & Dalley Arthur R (2008). Clinically Oriented Anatomy (6th ed.). Lippincott Williams and Wilkins. ISBN 978-1-60547-652-0
- ↑ Andor, W.J.M., Glaudemans, Rudi A.J.O. Dierckx, Jan L.M.A. Gielen, Johannes (Hans) Zwerver (2015). Nuclear Medicine and Radiologic Imaging in Sports Injuries. Springer. p. 762
- ↑ Delgado, Gonzalo J.; Chung, Christine B.; Lektrakul, Nitaya; Azocar, Patricio; Botte, Michael J.; Coria, Daniel; Bosch, Enrique; Resnick, Donald. "Tennis Leg: Clinical US Study of 141 Patients and Anatomic Investigation of Four Cadavers with MR Imaging and US1". Radiology. 224 (1). 2002: 112–9. doi:10.1148/radiol.2241011067. PMID 12091669.
- ↑ Spina, A. A. "The plantaris muscle: Anatomy, injury, imaging, and treatment". The Journal of the Canadian Chiropractic Association. 51 (3). 2007: 158–65. PMC 1978447. PMID 17885678.
- ↑ "Running Injuries to the Plantaris & Soleus Muscles". SportsRec (ingilis). 1 September 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 October 2020.