Qeyri-zorakılıq
Qeyri-zorakılıq — şiddəti qəbul etməmək və hər hansı məqsədə çatmaq üçün zorakılıqdan istifadə etməkdən imtinadan ibarət dəyər sistemi, etik və sosial anlayış.
Qeyri-zorakılığa yanaşmalar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qeyri-zorakılıq özünü fundamental dini, etik, fəlsəfi inanc və praqmatik siyasi strategiya kimi göstərə bilər.
Dində qeyri-zorakılıq[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xristianlıqda zorakılıq etməmək əmrləri Dağdakı Xütbədə verilmişdir. Onlardan biri belə idi: “Kim səni sağ yanağına vursa, digər yanağını da ona çevir” (Mf. 5:39).
Buddizm, caynizm və hinduizmdə qeyri-zorakılıq anlayışı zorakılığın əksi olan və "canlı mövcudatlara zərər verməmək" mənasını verən ahimsa ideyasından irəli gəlir. Mahatma Qandinin ahimsa anlayışını qeyri-zorakılığın sinonimi kimi istifadə etdikdən sonra bu anlayış müasir Avropa mədəniyyətində bərqərar oldu. Bununla belə, ahimsa anlayışı Qandinin başa düşdüyü kimi, qeyri-zorakılığın aktiv, fəal tərəfini gizlədirdi. Qandi sonradan qeyri-zorakılığa dair fikirlərini ifadə etmək üçün hind fəlsəfəsində yeni “ satyaqraha ” konsepsiyasını işləyib hazırladı[1].
Siyasətdə qeyri-zorakılıq[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cəmiyyətə və hökumətə vətəndaş təsirinin bir yolu olaraq, sosial transformasiyaya aparan mübarizə strategiyası, qeyri-zorakılıq Hindistanda Britaniya hakimiyyətinə qarşı onilliklər boyu davam edən mübarizədə Mahatma Qandi tərəfindən həyata keçirildi. Martin Lüter Kinq daha sonra Qandinin fəlsəfəsini və metodlarını ABŞ-da afroamerikalıların vətəndaş hüquqları uğrunda qeyri-zorakı mübarizəsinə uyğunlaşdırdı və təbliğ etdi.
Qeyri-zorakılıq strategiyasının tərəfdarları hesab edirlər ki, istənilən hökumətin əsasını vətəndaşların əməkdaşlığı və itaətkarlığı təşkil edir və bu, istər bürokratik, istərsə də hərbiləşdirilmiş istənilən siyasi rejimlər və istənilən təşkilatlar üçün keçərlidir. Nəticə etibarı ilə, cəmiyyəti əhatə edən qeyri-zorakılıq strategiyası vətəndaşların onlarla əməkdaşlığını azaltmaqla hökmdarların gücünü azaltmağa və fikir ayrılıqlarını açıq şəkildə ifadə etməklə hakimiyyəti qeyri-qanuniləşdirməyə yönəldiləcək.
Qeyri-zorakılıq strategiyasının əleyhdarları əsas diqqəti müxalifətin mövcud hökuməti qanuniləşdirmək (demonizasiya) istəyinə yönəldirlər. Adətən bu proses hüquqi müstəvidə deyil, vətəndaşların şüurunda həyata keçirilir. Yəni, vətəndaşların bütün dərdləri (onların şüurunda) mövcud hakimiyyətin hərəkətləri ilə əlaqələndirilir (qanuni olub-olmaması əslində heç bir əhəmiyyət kəsb etmir) belə bir fikrə gətirib çıxarır ki, indiki hakimiyyətin/rejimi dəyişmək kifayətdir və hər kəs xoşbəxt və azad yaşayacaq. Baxmayaraq ki, çevriliş/inqilabdan sonra bu heç də həmişə baş vermir[2].
Qeyri-zorakılıq və pasifizm[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qeyri-zorakılıq tez-tez pasifizmlə əlaqələndirilir və bir-biri ilə qarışdırılır, bəzən onun sinonimi kimi istifadə olunur. Bununla belə, iki anlayış arasında nəzərəçarpacaq fərq var. Pasifizm dövlətlərarası zorakılıq (müharibə) məsələlərinə diqqət yetirir, lakin sosial və ya siyasi dəyişikliyə doğru hər hansı bir hərəkəti nəzərdə tutmur. Qeyri-zorakılıq, sosial etirazın fəlsəfəsi olaraq, nəyəsə nail olmaq üçün qeyri-zorakılıq ideyasının irəli sürüldüyü hansısa sosial və ya siyasi məqsədin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Bundan əlavə, qeyri-zorakılıq müəyyən bir sahədə sosial etirazın strategiyası və aləti kimi bəzi digər sahələrdə zorakılığın tətbiqi ilə birləşdirilə bilər.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Гусейнов А. А. Этика ненасилия. Arxivləşdirilib 2011-08-08 at the Wayback Machine // Вопросы философии. 1992. № 3. С. 72—81.
- ↑ "Ненасилие в политических трансформациях на постсоветском пространстве". 2014-03-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-11.
- ↑ Медитация является «формой духовной практики, снимающей привычные штампы и стереотипы, навязывающие образ врага, „враждебного иного“». — Петренко В. Ф. "Духовные психопрактики в создании атмосферы толерантности, веротерпимости и ненасилия". 2011. 2022-11-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-25.