Qorumaq öhdəliyi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Qorumaq öhdəliyi (ing. The responsibility to protect (RtoP or R2P) — soyqırım, müharibə cinayətləri, etnik təmizləmə və insanlığa qarşı cinayətlərin qarşısının alınması ilə bağlı dörd əsas narahatlığı həll etmək üçün 2005-ci il Ümumdünya Sammitində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən təsdiq edilmiş qlobal siyasi öhdəlik.[1][2] Doktrina son iki onillikdə yekdil və əsaslı beynəlxalq norma kimi qəbul edilir.[3]

Qorumaq öhdəliyi prinsipi suverenliyin bütün əhalini kütləvi vəhşilik cinayətlərindən və insan hüquqlarının pozulmasından qorumaq məsuliyyətini daşıdığı əsas müddəaya əsaslanır.[4][5][6] Prinsip beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə, xüsusən də suverenlik, sülh və təhlükəsizlik, insan hüquqları və silahlı münaqişə ilə bağlı hüququn əsas prinsiplərinə hörmətə əsaslanır.[7] R2P-nin üç sütunu var:

  1. Sütun I: Dövlətin müdafiə öhdəlikləri – "Hər bir dövlət öz əhalisini soyqırımdan, müharibə cinayətlərindən, etnik təmizləmədən və insanlığa qarşı cinayətlərdən qorumağa borcludur"
  2. Sütun II: Beynəlxalq yardım və potensialın gücləndirilməsi – Dövlətlər bir-birinə müdafiə öhdəliklərində köməklik göstərəcəklərini öhdələrinə götürürlər.
  3. Sütun III: Vaxtında və qətiyyətli kollektiv reaksiya - Əgər hər hansı bir dövlət öz müdafiə öhdəliklərində "açıq-aşkar uğursuzluğa düçar olarsa", o zaman dövlətlər əhalini qorumaq üçün kollektiv tədbirlər görməlidir.[8]

Dövlətlər arasında Qorumaq öhdəliyi ilə bağlı razılaşma olsa da, üçüncü sütunun praktikada tətbiqi ilə bağlı davamlı mübahisələr var. Qorumqa öhdəliyi vəhşi cinayətlərin qarşısını almaq və mülki şəxsləri onların baş verməsindən qorumaq üçün artıq mövcud olan tədbirlərin (məs, vasitəçilik, erkən xəbərdarlıq mexanizmləri, iqtisadi sanksiyalar və VII fəsil səlahiyyətləri) tətbiqi üçün çərçivə təmin edir. Qorumaq öhdəliyi çərçivəsində gücdən istifadə etmək səlahiyyəti yalnız Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasına aiddir və son həll yolu hesab olunur.[9]

Qorumaq öhdəliyi xüsusən də Liviya, Suriya, Sudan, Keniya və Ukrayna kimi ölkəyə xas situasiyalar kontekstində müxtəlif aktorlar tərəfindən prinsipin həyata keçirilməsi ilə bağlı xeyli müzakirələrin mövzusu olmuşdur.[10][11][12][13][14]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Responsibility to Protect – Office of The Special Adviser on The Prevention of Genocide". www.un.org. 8 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  2. ↑ "About the Responsibility to Protect". www.globalr2p.org. 2016-03-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  3. ↑ "What is R2P?". Global Centre for the Responsibility to Protect. 2021-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-01.
  4. ↑ "Mission Statement". United Nations: Office of the special adviser on the prevention of genocide. 2018-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-07.
  5. ↑ "Sovereignty as Responsibility". The Brookings Institution. 10 May 2012. 2016-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  6. ↑ "The Responsibility to Protect: Report of the International Commission on Intervention and State Sovereignty" (PDF). ICISS. December 2001. 2016-07-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  7. ↑ http://otago.ourarchive.ac.nz/handle/10523/2279 Arxivləşdirilib 2020-09-22 at the Wayback Machine. (Judson 2012).
  8. ↑ "United Nations Official Document". www.un.org. 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  9. ↑ "Paragraphs 138–139 of the 2005 World Summit Outcome Document" (PDF). GCR2P. 2016-07-06 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  10. ↑ "Libya and the Responsibility to Protect". Council on Foreign Relations. 2011-04-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  11. ↑ "R2P down but not out after Libya and Syria". openDemocracy. 2018-09-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  12. ↑ "Debating the Responsibility to Protect in Libya, Syria". ICRtoP Blog. 6 April 2012. 2018-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  13. ↑ Tutu, Desmond. "Taking the responsibility to protect". The New York Times. 2008-11-09. ISSN 0362-4331. 2018-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
  14. ↑ "The 'Responsibility to Protect' at 10". E-International Relations. 29 March 2015. 2019-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-21.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qorumaq_öhdəliyi&oldid=7474233"