Rəqəmsal vətəndaş
Rəqəmsal vətəndaş — insanların onlayn mühitlərdə öz hüquq, vəzifə və öhdəlikləri haqqında məlumatlı olması, bu şüurla internet texnologiyalarından istifadə etmək və onlayn sosial işlərdə iştirak etmək bacarığı. "Rəqəmsal Vətəndaşlıq: İnternet, Cəmiyyət və İştirak" kitabının müəlliflərindən biri olan Karen Mossberger tərəfindən verilən tərifə görə,[1] rəqəmsal vətəndaşlar "internetdən müntəzəm və səmərəli istifadə edənlərdir". Bu mənada rəqəmsal vətəndaş cəmiyyət, siyasət və hökumətlə məşğul olmaq üçün informasiya texnologiyalarından (İT) istifadə edən şəxsdir.
Konsepsiyanın daha yeni işlənib hazırlanması zamanı rəqəmsal vətəndaşlıqda vətəndaşlıq ideyasının gücləndirici və demokratikləşdirici xüsusiyyətləri vurğulanmışdır. Bu, rəqəmsal texnologiyalardan istifadə vasitəsilə insanların cəmiyyətdəki rolunun öz-özünə həyata keçirilməsi kimi müəyyən edilmişdir. Bu nəzəriyyələr müasir cəmiyyətlərin getdikcə artan datafikasiyasını nəzərə almağı hədəfləyir. Nəticədə "alqoritmik cəmiyyət" də adlanan[2] "məlumatlı cəmiyyətdə (rəqəmsal) vətəndaş olma"nın mənası kökündən şübhə altına alınır.[3] Bu, sosial həyatın artan datafikasiyası və müşahidə praktikalarının geniş yayılması ilə səciyyələnir.
Datafikasiya vətəndaşlıq anlayışı üçün mühüm problemlər yaradır. Belə ki, məlumatların toplanması artıq yalnız məxfilik məsələsi kimi görünmür:[3]
|
Biz, onlayn vətəndaş olmağın artıq bir məna daşıdığını (istər iştirak etmək bacarığı olsun, istərsə də təhlükəsiz qalmaq bacarığı) sadəcə olaraq güman edə bilmərik və sonra da davranışı bu mənaya uyğun gələnləri axtara bilmərik.[4] | 
|
Rəqəmsal vətəndaşlıq onlayn əlaqə yaratmaq, etibarlı mənbələr tapmaq və insan hüquqlarını qorumaq və təşviq etmək üçün texnologiyadan məsuliyyətlə və hörmətlə istifadə etməkdir. Burada istənilən onlayn platformada ünsiyyət qurmaq, əməkdaşlıq etmək və müsbət hərəkət etmək bacarıqları öyrədilir. Bu, həmçinin məlumatların pozulmasının və şəxsiyyət oğurluğunun qarşısını almaq üçün empatiya, məxfiliyin qorunması və təhlükəsizlik tədbirlərini öyrədir.
Alqoritmik cəmiyyətdə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Alqoritmik cəmiyyət kontekstində rəqəmsal vətəndaşlıq məsələsi "datafikasiya olmuş cəmiyyətdə subyektlərin öz məlumatlarına qarşı çıxmaq, onlardan qaçmaq və ya vasitəçilik etmək dərəcələrindən birinə çevrilir".[2]
Bu fikirlər kiberfəzanın fərdin fundamental hüquqlarına hörmətin təmin olunduğu və vətəndaş kimi agentlik və şəxsiyyətin təhlükə altında olduğu siyasi məkan kimi ideyasına xüsusi diqqət yetirir. Rəqəmsal vətəndaşlıq ideyasının təkcə aktiv deyil, həm də icraedici olduğu düşünülür, o mənada ki, "rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə getdikcə daha çox vasitəçilik edilən cəmiyyətlərdə rəqəmsal aktlar vətəndaşların cəmiyyətdə öz rolunu yaratması, həyata keçirməsi və yerinə yetirməsi üçün mühüm vasitəyə çevrilir".[2]
Ayzin və Ruppertin yazdıqlarına görə, bu, insanın özünü internetdə hüquqlarını tələb etməklə, ya bir şey söyləməklə və ya bir şey etməklə rəqəmsal vətəndaş kimi formalaşdırdığı fikrinə əsaslanan rəqəmsal vətəndaşlığın aktiv mənasına xitab edir.[4]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Mossberger, Karen. Digital citizenship : the internet, society, and participation. Caroline J. Tolbert, Ramona S. McNeal. Cambridge, Mass.: MIT Press. 2008. ISBN 978-0-262-28028-0. OCLC 181030871.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Balkin, Jack. "The Three Laws of Robotics in the Age of Big Data". Faculty Scholarship Series (ingilis). 2017-01-01. 2023-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-30.
- ↑ 3,0 3,1 Hintz, Arne. Digital citizenship in a datafied society. Lina Dencik, Karin Wahl-Jorgensen. Cambridge, UK. 2019. 43. ISBN 978-1-5095-2716-8. OCLC 1028901550.
- ↑ 4,0 4,1 Isin, Engin F. Being digital citizens. Evelyn Sharon Ruppert (2nd). London, United Kingdom: Rowman & Littlefield Publishing Group. 2020. 17. ISBN 978-1-78661-447-6. OCLC 1133661431.