İnformasiya texnologiyaları

Metadatadan məlumatları əldə etmək üçün müxtəlif metodoloji yanaşmaların vizuallaşdırılması

İnformasiya texnologiyası (ing. information technologies) — informasiya termini latınca "informatio" sözündən götürülmüş və obyekt, hadisə, fakt haqqında məlumat, xəbər verilməsi, nəyinsə izah edilməsi deməkdir. texnologiya sözü yunanca "techne" (ustalıq, bacarıq) və "logos" (öyrənmə, idrak) sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır və istehsal proseslərinin yerinə yetirilməsi üçün üsullar və vasitələr haqqında biliklər toplusunun və həmin proseslərin özlərini ifadə edir.

İnformasiya texnologiyası verilənlərin toplanması, ötürülməsi və emalı üçün üsul və vasitələrdən istifadə etməklə tədqiq olunan obyektin, prosesin, hadisənin vəziyyəti haqqında informasiyanın (informasiya məhsulunun) alınması prosesidir.

İnformasiya texnologiyalarının tarixi

"İnformasiya texnologiyaları" istilahı təxminən 1970-ci illərdə meydana gəldi. Amma onun əsas konsepsiyası daha əvvəl izlənilirdi. 20-ci əsr boyu ordular elektronika, kompüterlər и informasiya nəzəriyyəsini inkişaf etdirmək üçün müxtəlif sənaye sahələri ilə birləşdilər. Tarixən belə olub ki, ordular bu cür tədqiqatları stimullaşdırdılar, bununla da mexanikləşdirmə və hesablama texnikası sahəsində innovasiyaları təkan veridilər və maliyyələşdirdilər. 1971-ci ildə İT üçün əlamətdar hadisə baş verdi, belə ki, ilk e-poçt mesajı iki meynfreym arasında göndərildi. İlk kommersiya kompüteri ABŞ Siyahıyaalma Bürosu üçün C. Presper Ekkert и Con Moçli tərəfindən hazırlanmış UNIVAC I olmuşdur. 1970-ci illərin sonunda mikrokompüterlərin inkişafında yüksəliş olmuşdur, 1981-ci ildə isə IBM fərdi kompüteri dünyaya təqdim olundu. O vaxtdan bəri, hər biri daha kiçik ölçülü və daha güclü avadanlıqla səciyyələndirilmiş bir addımı təmsil edən dörd kompüter nəsli gəldi. Birinci nəsil vakuum borularından (vakuum diodlardan), ikinci və üçüncü nəsillər tranzistorlardan və inteqral sxemlərdən istifadə edirdi. Son nəsil olan dördüncü nəsil çox böyük miqyaslı inteqrasiya sxemləri (VLSI) kimi daha mürəkkəb sistemlərdən istifadə edir.

Məqsədi

İnformasiya texnologiyasında məqsəd insan tərəfindən analiz edilmək və onun əsasında qərar qəbul etmək üçün informasiya istehsalıdır. İnformasiya texnologiyası elmi-texniki tərəqqinin inkişafı, informasiya emalı üçün yeni texniki vasitələrin yaradılması ilə təyin olunan bir neçə təkamül mərhələsi keçmişdir. Müasir cəmiyyətdə informasiya emalı texnologiyasının əsas texniki vasitəsi texnoloji proseslərin işlənib hazırlanması və istifadə olunması konsepsiyasına, həmçinin nəticə informasiyanın keyfiyyətinə ciddi təsir etmiş kompüterlər hesab olunur. Kompüterlərin informasiya mühitində tətbiqi və telekommunikasiya vasitələrindən istifadə olunması informasiya texnologiyasının inkişafınıyeni mərhələyə çatdırdı. Bununla da yeni informasiya texnologiyaları mərhələsi başlandı.

Cəmiyyətin indiki inkişaf mərhələsində intensiv inkişaf edir və informasiya texnologiyalarının yayılmasının əhatə dairəsinin genişləndirilməsi. Müasir dünyada informasiya texnologiyaları həlledici əhəmiyyətə malikdir. Bu, onların yaydıqları ilə bağlıdır onun bütövlükdə cəmiyyətin inkişafına və bütün digər texnologiyalara təsiri. Məhz buna görə də bəzi dövlətlərin sosial-iqtisadi səviyyəsinin inkişafı informasiya texnologiyalarının inkişafı və yayılması ilə bağlıdır. Bütün dünyada informasiyaya ictimai maraq artır texnologiyalar. Bunu bir çoxlarının görünüşündən də görmək olar informasiya texnologiyaları ilə bağlı məsələlərə həsr olunmuş xüsusi nəşrlər; xüsusi bölmələrin ayrılması və informasiya texnologiyalarına həsr olunmuş digər nəşrlərdə başlıqlar; müxtəlif səviyyələrdə simpoziumların, konfransların, seminarların sayının əhəmiyyətli dərəcədə artması; üzrə proqramların formalaşdırılması və işlənib hazırlanması informasiya texnologiyaları.

İnformasiya texnologiyaları, hər hansı digər texnologiya kimi, məqsədlərinizə çatmağa kömək edən bir vasitədir. Müxtəlif növ problemlərin həllində bütün istifadəçilərin peşəkar hazırlığının səviyyəsi informasiya texnologiyalarından istifadənin effektivliyini müəyyən edir. Buna görə də əsl açardır informasiya texnologiyaları "nə?", "nə vaxt?", "necə?" suallarına cavab verməyə imkan verən bacarıq və biliklərdir. və niyə?". Onların istədiyiniz nəticəni əldə etmək üçün lazımdır. "İnformasiya texnologiyası" leksik vahidi ilə birləşir onun semantikasını, müxtəlif problemlərin həllində müxtəlif fəaliyyət sahələrində istifadə olunan bir çox növ informasiya texnologiyalarının əhəmiyyətini. Hər bir informasiya texnologiyasının özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Bununla belə, spesifikliyindən asılı olmayaraq, hər bir texnologiya növü ümumi komponentlər dəsti var (proseslər, üsullar, alətlər, sistem, fəaliyyət və s.). Bu, "informasiya texnologiyası"nın ümumi konsepsiyasının tərifini formalaşdırmağa imkan verir.

İnformasiya texnologiyaları sistem tərəfindən təşkil edilmiş kəmiyyət və proseslərin, metodların və vasitələrin nizamlı məcmusudur informasiyanın keyfiyyət transformasiyası. İnformasiya texnologiyalarının məqsədi verilən məlumat məhsullarını və xidmətlərini mümkün qədər aşağı qiymətə əldə etməkdir. İnformasiya texnologiyalarının vəzifələri:

— səmərəli istehsalı inkişaf etdirmək və istifadə etmək və

texnoloji informasiya prosesləri;

— informasiyanın transformasiyasının optimal üsul və vasitələrini işləyib hazırlamaq;

— informasiya istehsalının istehsal qabiliyyətini təmin etmək.

İnformasiya texnologiyaları adi və tanış üsul və vasitələrdən sənaye alətlərinə keçidi təmin edir.

İnkişaf prinsipləri

İnformasiya texnologiyalarının üç əsas prinsip üzrə inkişaf edir:

• kompüterdə interaktiv rejimində iş;
• proqram məhsullarının qarşılıqlı əlaqələndirilməsi;
• proqramlaşmada həm verilənlərin, həm də məsələnin qoyuluşunun dəyişdirilməsi prosesinin çevikliyi.

Xüsusiyyətləri

• Emal obyekti verilənlərdir;
• Məqsəd informasiyanın alınmasıdır;
• Emal prosesinin vasitələri proqram və aparat təminatıdır;
• Verilənlərin emal prosesləri ardıcıl əməliyyatlara bölünür.

Növləri

Hazırkı dövrdə mövcud olan informasiya texnologiyalarını iki əsas növə ayırmaq olar:

• verilənlərin emalı texnologiyası
• idarəetmənin informasiya təminatı texnologiyası.

Verilənlərin emalı texnologiyası lazımi ilkin verilənlərə malik olan, emal üçün alqoritmlər və digər standart proseduralar olan yaxşı strukturlaşdırılmış məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulur. Bu səviyyədə informasiya texnologiyalarının və sistemlərinin tətbiqi əmək məhsuldarlığını artırır, onu hesablama əməliyyatlarından azad edir və bəzi hallarda işçilərin sayını azaldır. İdarəetmənin informasiya təminatı texnologiyasının əsas məqsədi təşkilatın qərar qəbuletmə ilə bağlı olan bütün həmkarlarının informasiya tələbatını ödəməkdir. Həmin texnologiya idarəetmənin istənilən səviyyəsində faydalı ola bilər. Müasir kompüterlərdə informasiyanın işlənməsi aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Əvvəlcə tədqiq olunan obyekt və ya proses ətraflı olaraq araşdırıldıqdan sonra əsas təsiredici amillər seçilərək toplanılır. Əldə olunan bu məlumatlar kompüterə daxil edilir. Daxil edilmiş məlumatlar ümumi qanunlar əsasında sistemləşdirilir və emala göndərilir. Emal prosesindən sonra alınmış nəticələr çıxış qurğularına və ya informasiya daşıyıcılarına göndərilir.

İnkişafı və tarixi

İnformasiya texnologiyalarının yaranması XX əsrin 60-cı illərinə təsadüf edir. Bu zaman ilk informasiya sistemləri yaradılmağa və təkmilləşməyə başlamışdır. İnternetin inkişafı, yeni-yeni proqram və sistemlərin yaradılması, qloballaşma XX əsrin 90-cı illərindən informasiya texnologiyalarının inkişafının daha sürətlə getməsini göstərir. İnformatika, eləcə də informasiya texnologiyaları elmi inkişaf etdikcə yeni-yeni elmi terminlər, anlayışlar da meydana gəlmiş və gündəlik həyata daxil olmuşdur. Bunlara misal olaraq: İnfokommunikasiya, informasiya infrastrukturu, informasiyalaşma, informasiya mühiti, informasiya cəmiyyəti, informasiya resursları və xidmətləri, bilik bazası, audio-video konfrans, telekonfrans, axtarış serverləri, relevant informasiya, spam, provayder, host, çat, meynfreym, LAN, WAN, XML, HTTP və s. göstərmək olar.

PHP, Perl, ASP, ASP.NET, Java və s. vasitəsilə veb-saytlar yaradılır. MySQL, Microsoft SQL Server, Oracle proqramları ilə verilənlər bazası (VB) və verilənlər bazasının İdarəetmə sistemləri, SQL, JDBC, EJB-QL vasitəsilə verilənlərin idarəsi yerinə yetirilir.

Mənbə

• R. M. Əliquliyev, Ə. Q. Əliyev. İqtisadi proseslərdə informasiya texnologiyaları. Bakı, Elm, 2002, 48 səh.
• Əlövsət Qaracaoğlu Əliyev. İnformasiya elminin tarixi, predmeti, məqsədi və onun cəmiyyətdəki rolu və vəzifələri. AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
• İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.

Həmçinin bax

• İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
• İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları
• İnformasiya menecmenti
• İnformasiya təhlükəsizliyi

Xarici keçidlər

• BMT-nın İnformasiya Texnologiyalarına aid saytı
• İnformasiya Texnologiyalarına aid elmi sayt
• Техническая документация разработка техдокументации по ГОСТ без бумаги и расстояний