Məzmuna keç

Rza Rəsuli

Vikipediya, azad ensiklopediya
Rza Rəsuli
Azərbaycan Milli Hökumətinin Ticarət və İqtisadiyyat naziri
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1892
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1984
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • İmamzadə Abdulla (Rey)[d]
Partiya
Fəaliyyəti siyasətçi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rza Rəsuli (1892, Təbriz1984, Tehran) — siyasətçi, ictimai xadim, "21 Azər" hərəkatının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ticarət və İqtisadiyyat naziri.

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra təqib olunduğu üçün 2 il Təbrizdə gizlənib. Bu dövrdə öz xatirələrini qələmə alıb. 1948-ci ildə həbs olunub. Azadlığa çıxdıqdan sonra Tehranda yaşayıb.

Rza Rəsuli 1892-ci ildə Təbrizdə anadan olub.[1] Təhsilini bitirdikdən sonra İran Daxili İşlər Nazirliyində yüksək vəzifələrdə xidmət edib.[2] Bu nazirliyin tabeliyində müxtəlif illərdə Təbriz, İsfahanKirmanşahda fəaliyyət göstərib.[1] Daha sonra Marağa şəhərinin meri təyin olunub. 1942-ci ildə Təbrizə dəvət olunub və Təbriz bələdiyyəsində işləməyə başlayıb.[1][3]

1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyası yaradıldıqdan sonra partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasının üzvü olub.[4] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.[5][6][7] Rza Rəsuli də Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.[8] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[9] Rza Rəsuli qurulmuş hökumətdə Ticarət və İqtisadiyyat naziri təyin olunub.[10][11][12][13]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[14][15] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[16] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[17][18] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[16][19][20] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[18][21] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[16][22] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[23]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[24][25][26] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[27][28] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[28] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[27][28] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[27][29] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[30] [31] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞBöyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[32][33] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[29][32] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[34] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər KaşifMəhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[35][36][37]

Rza Rəsuli də bu dövrdə təqiblərdən qurtulmaq üçün 2 il Təbrizdə gizlənib. Gizləndiyi dövrdə öz xatirələrini qələmə almağa başlayıb.[38] 1948-ci il noyabrın 28-də bir neçə tanışının ona zaminliyi ilə Tehrana gəlib və hərbi prokurorluğa təslim olub.[39] Bir neçə müddət çəkən məhkəmələrdən sonra 5 il həbs cəzasına məhkum edilib. 1949-cu ilin noyabr ayında əfv olunub və azadlığa buraxılıb.[39]

1984-cü ildə Tehranda vəfat edib. Rey şəhərində İmamzadə Abdulla qəbiristanlığında öz atasının və oğlunun yanında dəfn olunub.[39]

  1. 1 2 3 Həmraz, 2023. səh. 97
  2. "سرنوشت بازیگران فرقه دموکرات". مردم سالاری آنلاين (fars). 2020-12-10. İstifadə tarixi: 2025-02-17.
  3. Rastgo, Sadeg. "نگاهی به سرنوشت سران فرقه دموکرات آذربایجان؛". farsnews.com (fars). 2011. 2017-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-09.
  4. Çeşmazər, 1986. səh. 70
  5. Atabaki, 2000. səh. 113
  6. Həsənli, 1998. səh. 269
  7. Həsənov, 2004. səh. 132
  8. "Təbrizdə keçirilmiş Xalq Konqresinə seçilmiş nümayəndələrin siyahısı". azerbaycan-ruznamesi.org. 2022-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-27.
  9. İbrahimov, 1948. səh. 32
  10. Ağayeva, 2004. səh. 27
  11. Həsənov, 2004. səh. 146
  12. Çeşmazər, 1986. səh. 65
  13. Atabaki, 2000. səh. 130
  14. Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  15. Həsənli, 2006. səh. 437
  16. 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  17. Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  18. 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  19. Atabaki, 2000. səh. 172
  20. Sultanlı, 2010. səh. 83
  21. Rəhimli, 2003. səh. 143
  22. Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
  23. Həsənli, 2006. səh. 441
  24. Rossow, 1956. səh. 30
  25. Rəhimli, 2003. səh. 149
  26. Hasanli, 2006. səh. 370
  27. 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  28. 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  29. 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  30. Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  31. Həsənli, 2006. səh. 445
  32. 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  33. McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  34. Hasanli, 2006. səh. 375
  35. Balayev, 2018. səh. 137
  36. Əmirov, 2000. səh. 51
  37. Əliqızı, 2001. səh. 24
  38. Həmraz, 2023. səh. 96
  39. 1 2 3 Həmraz, 2023. səh. 98