Məzmuna keç

Rza Rəsuli

Vikipediya, azad ensiklopediya
Rza Rəsuli
Azərbaycan Milli Hökumətinin Ticarət və İqtisadiyyat naziri
12 dekabr 1945 – 12 dekabr 1946
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1892
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1984
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • İmamzadə Abdulla (Rey)[d]
Partiya
Fəaliyyəti siyasətçi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rza Rəsuli (1892, Təbriz – 1984, Tehran) — siyasətçi, ictimai xadim, "21 Azər" hərəkatının iştirakçısı. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Ticarət və İqtisadiyyat naziri.

Azərbaycan Milli Hökuməti dağıldıqdan sonra təqib olunduğu üçün 2 il Təbrizdə gizlənib. Bu dövrdə öz xatirələrini qələmə alıb. 1948-ci ildə həbs olunub. Azadlığa çıxdıqdan sonra Tehranda yaşayıb.

Haqqında

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Rza Rəsuli 1892-ci ildə Təbrizdə anadan olub.[1] Təhsilini bitirdikdən sonra İran Daxili İşlər Nazirliyində yüksək vəzifələrdə xidmət edib.[2] Bu nazirliyin tabeliyində müxtəlif illərdə Təbriz, İsfahan və Kirmanşahda fəaliyyət göstərib.[1] Daha sonra Marağa şəhərinin meri təyin olunub. 1942-ci ildə Təbrizə dəvət olunub və Təbriz bələdiyyəsində işləməyə başlayıb.[1][3]

1945-ci ildə Azərbaycan Demokrat Partiyası yaradıldıqdan sonra partiyanın Mərkəzi Təftiş Komissiyasının üzvü olub.[4] 1945-ci il noyabrın 20-də Təbrizdə Ərk teatrında Azərbaycan Xalq Konqresi fəaliyyətə başladı.[5][6][7] Rza Rəsuli də Azərbaycan Xalq Konqresində nümayəndə kimi iştirak edib.[8] 1945-ci il dekabrın 12-də Azərbaycan Milli Hökuməti qurulub.[9] Rza Rəsuli qurulmuş hökumətdə Ticarət və İqtisadiyyat naziri təyin olunub.[10][11][12][13]

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları Qulam Yəhyanın rəhbərlik etdiyi fədailər tərəfindən dayandırıldı.[14][15] Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər.[16] Bundan sonra Mir Cəfər Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu.[17][18] Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu.[16][19][20] Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.[18][21] Bundan sonra Pişəvəri yenidən hərbi dəstək üçün Sovet İttifaqına müraciət etdi.[16][22] Lakin bu istəyi cavabsız qaldı.[23]

1946-cı il dekabrın 11-də Azərbaycan Əyalət Əncüməni qan tökülməsinin qarşısını almaq məqsədilə Qızılbaş Xalq Qoşunlarına və fədai qüvvələrinə şah qoşunlarına qarşı müqavimət göstərməmək və döyüş meydanlarını tərk etmək haqqında qərar verdi.[24][25][26] Elə həmin gündən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar.[27][28] Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar.[28] Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi.[27][28] Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar.[27][29] Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi.[30] [31] 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu.[32][33] Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.[29][32] Minlərlə insan həbs olundu, sürgün edildi.[34] Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər.[35][36][37]

Rza Rəsuli də bu dövrdə təqiblərdən qurtulmaq üçün 2 il Təbrizdə gizlənib. Gizləndiyi dövrdə öz xatirələrini qələmə almağa başlayıb.[38] 1948-ci il noyabrın 28-də bir neçə tanışının ona zaminliyi ilə Tehrana gəlib və hərbi prokurorluğa təslim olub.[39] Bir neçə müddət çəkən məhkəmələrdən sonra 5 il həbs cəzasına məhkum edilib. 1949-cu ilin noyabr ayında əfv olunub və azadlığa buraxılıb.[39]

1984-cü ildə Tehranda vəfat edib. Rey şəhərində İmamzadə Abdulla qəbiristanlığında öz atasının və oğlunun yanında dəfn olunub.[39]

Mənbə

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Həmraz, 2023. səh. 97
  2. ↑ "سرنوشت بازیگران فرقه دموکرات". مردم سالاری آنلاين (fars). 2020-12-10. İstifadə tarixi: 2025-02-17.
  3. ↑ Rastgo, Sadeg. "نگاهی به سرنوشت سران فرقه دموکرات آذربایجان؛". farsnews.com (fars). 2011. 2017-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-09.
  4. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 70
  5. ↑ Atabaki, 2000. səh. 113
  6. ↑ Həsənli, 1998. səh. 269
  7. ↑ Həsənov, 2004. səh. 132
  8. ↑ "Təbrizdə keçirilmiş Xalq Konqresinə seçilmiş nümayəndələrin siyahısı". azerbaycan-ruznamesi.org. 2022-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-27.
  9. ↑ İbrahimov, 1948. səh. 32
  10. ↑ Ağayeva, 2004. səh. 27
  11. ↑ Həsənov, 2004. səh. 146
  12. ↑ Çeşmazər, 1986. səh. 65
  13. ↑ Atabaki, 2000. səh. 130
  14. ↑ Rəhmanifər, Məhəmməd. "Güney Azərbaycanda Milli Hökumətin süqutundan sonra nələr yaşandı?". Apa.az (az.). 2015-01-04. 2025-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  15. ↑ Həsənli, 2006. səh. 437
  16. ↑ 1 2 3 Həsənli, 2006. səh. 438
  17. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan: tarixi, siyasi və kulturoloji müstəvidə. / S.C.Pişəvəri gənclik illərində (PDF) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. 83. ISBN 9952310031. 2022-07-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-02-06.
  18. ↑ 1 2 Hasanli, 2006. səh. 366
  19. ↑ Atabaki, 2000. səh. 172
  20. ↑ Sultanlı, 2010. səh. 83
  21. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 143
  22. ↑ Rəhimli, Əkrəm. Pişəvəri S.C. Məqalə və çıxışlarından seçmələr (Təbriz 1945-1946-cı illər) (az.). Bakı: Nurlar nəşriyyatı. 2016. 415. ISBN 9789952504444.
  23. ↑ Həsənli, 2006. səh. 441
  24. ↑ Rossow, 1956. səh. 30
  25. ↑ Rəhimli, 2003. səh. 149
  26. ↑ Hasanli, 2006. səh. 370
  27. ↑ 1 2 3 Hasanli, 2006. səh. 373
  28. ↑ 1 2 3 Balayev, 2018. səh. 36
  29. ↑ 1 2 Duqlas, Vilyam. Strange lands and friendly people (ingilis). Nyu-York: Harper & Brothers Publishers. 1951. 45.
  30. ↑ Lenczowski, George. United States' Support for Iran's Independence and Integrity, 1945–1959 (ingilis). 401. Annals of the American Academy of Political and Social Science. 1972. 49. doi:10.1177/000271627240100106. ISSN 0002-7162.
  31. ↑ Həsənli, 2006. səh. 445
  32. ↑ 1 2 Həsənli, 2006. səh. 448
  33. ↑ McEvoy, Joanne; O'Leary, Brendan. Power Sharing in Deeply Divided Places. Filadelfiya: University of Pennsylvania Press. 2013. 191. ISBN 9780812245011.
  34. ↑ Hasanli, 2006. səh. 375
  35. ↑ Balayev, 2018. səh. 137
  36. ↑ Əmirov, 2000. səh. 51
  37. ↑ Əliqızı, 2001. səh. 24
  38. ↑ Həmraz, 2023. səh. 96
  39. ↑ 1 2 3 Həmraz, 2023. səh. 98

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rza_Rəsuli&oldid=8168646"