Saltıkovlar

Saltıkovlar
Titul	Boyar
Əcdadı	Mixail Pruşanin
Mənşəyi	Novqorod
Təbəəliyi	Rusiya imperiyası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Saltıkovlar— Rusiya xalqının tanınmış soylarından biri.

Soyun yaranması

Saltıkovlar Rusiyanın əsilli-nəcabətli ailələrindən sayılırdılar. Bu nəsildən böyük sərkərdələr çıxmışdı. İki dəfə çar ailəsi ilə qohum olmuşdular. Çar Mixail Fyodoroviçin anası Saltıkovların qızı idi. Yenə rus çarı I Pyotrun böyük qardaşı çar V İvanı da Saltıkovlar ailəsindən evləndirmişdilər. Belə ki, sonralar rus taxt-tacına sahib olan Rusiya imperatriçası Anna İvanovna (1730-1740) anası tərəfindən Saltıkovlardan hesab olunurdu.

Saltıkovlar nəsli tatar əsilzadəsi olan Saltık bəydən törəyib, sonra rus tarixində knyaz, qraf nəsli kimi ad almışdılar.

Anna İvanovna hakimiyyətə gələndə dayısı Saltıkova qraf titulu verdi. Onun doğmaca dayısı general anşef Vasili Saltıkov (1675-1755) Rus dövlətinə hərbi uğurlar gətirmiĢdi. 7 illik müharibədə digər dayısı general Saltıkov 1742-ci ildə Kunersdorf döyüşü ndə (indiki Polşa ərazisindədir) böyük itkilər bahasına olsa da (tarixin ən qanlı müharibələrindəndir) qələbə çaldı.

İlk məşhur Saltıkov XIII əsrdə Saltıkov Mixail idi. Onun oğlu Terenti Saltıkov Aleksandr Nevskinin yanında şöhrətli boyarlardan sayılırdı, Neva döyüşündə (1240) bir igid kimi ad çıxarmışdı. Onun nəticəsi olan Saltıkov İvan "Moroz" ləqəbi ilə məşhur idi və əvvəllər Saltıkov Moroz soy adı daşıyırdılar.Rusiyanın varlı Morozov soyu Saltıkovların bir qoludur. Yenə bunun kimi Qolovkinlər qolu da bu nəsildən ayrılan qədim və şöhrətli soydur. Rus xidmətinə keçən daha bir məşhur Saltıkov böyük knyaz Vasilinin yanında silahdar olmuşdur (1508).

Adın anlamı

Rus familiyası Salıtkov türk sözü Saltık sözündən yaranmışdır. Rus canlı danışığında "на свой салтык" yəni "öz bildiyi kimi, insanın özünə sərfəli olan tərəfləri qiymətləndirmə kimi" anlaşılır. Saltık həm də danışıq dilində "nümunə, örnək" mənalarında məlumdur. Bir də rus dilində saltık "axsaq, bir ayağını çəkən" (bu məna ən çox tatar və qazax dillərində saxlanılır) kimi də işlənir. Rus dilində bu söz bu məsələdə "özünəməxsus" mənasında işlənməkdədir: "У всякий шылык (başlıq) на свой салтык".

Türk tarixi, eləcə də coğrafiyası, həmçinin folkloru Saltık adıyla zəngindir. Məsələn, Ərzurum bəyi Saltık, XVII əsrdə isə Övliya Çələbinin bəhs etdiyi Sarı Saltıq bahadır. Dnestr (türk adı Turla) burada Sarı Saltık Sultan dəfn olunduğu üçün Baba Dağ adlandırıldığını, şəhərdə sultanın təkkəsi və ona bitişik gözəl Ulu cameni ziyarət etməsini söyləyir. Baba Dağı 1791-ci ildə ruslar istila etmiĢlər. İlk səlcuqlu fəthləri sırasında Şərqi Anadoluda qurulan ilk türk bəyliklərindən birinin adı Saltuklular olduğu aydın olur. Bu bəyliyi türk əmirlərindən Saltuk bəy qurmuşdu. Beləliklə, bu bəyliyin qurucusu sayılan Əmir Saltukun adı Malazgird savaşında (1071) türk ordusu sıralarında tarixlərə düşmüşdü.

Professor Roza Eyvazovanın Əfqanıstanın türk mənĢəli toponimlərinə həsr etdiyi tədqiqatında da həmin adların içində Saltık yer adlarının da olduğu aydın olur. Tambov vilayətində (Rusiya) Saltıkov kənd; Saltık aulu (Dağıstan) belə toponimlərdəndir.

Soyun məşhur nümayəndələri

Məşhur rus yazıçısı Saltıkov Şedrin (Şedrin təxəllüsüdür) əslində Saltıkov familiyasına mənsubdur. Çara ardı-arası kəsilmədən yazdıqları ərizələrdə öz soyadlarına bircə səs əlavə etməklə Saltıkov familiyasına keçməyə izin ala biliblər. Çünki Satıkov hara, Saltıkov kimi şöhrətli familiya hara? I Pyotrun ən yaxın dostu və silahdaşı olan Şeremetyevin xanımı və öz xatirələrilə tarixdə qalacaq qızı Nataliya Şeremetyevanın anası Saltıkovalardan idi. Beləliklə Saltıkov rus familiyasının kökündə Saltıq türk sözündən yaranmış ləqəb durur. XVII əsrin 30-cu illərində Saltıkovlar arasında Kurqan ləqəbi daşımış Saltıkov da olmuşdur. Yenə türk sözü Kurqan (qurulmuş, tikilmiş, məzar təpəsi) bu şəxsiyyətin adına ləqəb kimi qoşulmuşdur. Çox ehtimal ki, ləqəb boyuna görə verilmişdir. Məlum olduğu kimi ruslarda bu ləqəb onu daşıyanın uca boyuna və nəhəngliyinə, əzəmətinə görə verilirdi.

• Mixail Saltıkov-Şedrin

Mənbə

• Лакиер А. Б. Русская геральдика. — М.: Книга, 1990
• Баскаков Н.А. Русские фамилии тюркского происхождения, Баку, Язычы,

1992.

• Minaxanım Təkləli, Türk əsilli ruslar, Bakı, Nurlar, 2010, II nəşr.

Xarici keçidlər

• Vikianbarda Saltıkovlar ilə əlaqəli mediafayllar var.