Sofiya Okunevska

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Sofiya Okunevska
ukr. Софія Атанасівна Окуневська-Морачевська
Doğum adı Софія Атанасівна Окуневська
Doğum tarixi 12 may 1865(1865-05-12)
Vəfat tarixi 24 fevral 1926(1926-02-24) (60 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi appendisit
Dəfn yeri
  • Lıçakov qəbiristanlığı[d]
Elm sahəsi tibb
Elmi dərəcəsi
  • tibb doktoru[d]
Təhsili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sofiya Okunevska (12 may 1865 – 24 fevral 1926, Lvov) — ukraynalı həkim, pedaqoq, feminist və alim. O, Qalisiyada gimnaziya diplomu alan və universitet təhsili alan ilk qadın olmuşdur.[1] Okunevska həmçinin Avstriya-Macarıstanda ilk qadın tibb elmləri doktoru və ilk qadın həkim idi.[1][2][3] O, Qalisiya və Avstriya-Macarıstanda onkologiyada radiasiya terapiyasının istifadə edən ilk şəxs olmuşdur.[4] Okunevska tibb bacıları və mamaçalar üçün kurslar təşkil etmiş, ilk tibb həmkarlar ittifaqının yaradılmasına sponsorluq etmiş və Ukrayna tibb terminologiyası lüğətini tərtib etmişdir. Lvovda təcrübə keçməklə birlikdə, o, İsveçrədə, Çexiyada, həmçinin I Dünya Müharibəsi illərində Avstriya düşərgələrində çalışıb.

Okunevska ictimai fəal və Qalisiya və Avstriya-Macarıstan feminist hərəkatının mühüm simalarından biri idi.[5] O, həmçinin Qalisiyada ilk qadın almanaxı olan "Birinci çələng" (ukr. «Перший вінок») nəşrində şəhər həyatından bəhs edən "Qum. Qum!" (ukr. «Пісок. Пісок!») və "Mahnılarda və toy mərasimlərində ailə əsarəti" (ukr. «Родинна неволя в піснях і обрядах весільних») əsərləri ilə ədəbiyyatda da çıxış etmişdir. Sofiya Okunevska son illərini Lvovda keçirmiş və burada kiçik bir tibbi müəssisəyə rəhbərlik etmişdir. O, irinli appendisitdən xəstəxanada dünyasını dəyişib və Lvovdakı Lıçakov qəbiristanlığında dəfn edilib.

Erkən həyat və təhsil[redaktə | mənbəni redaktə et]

Okunevska 12 may 1865-ci ildə Ternopil yaxınlığındakı Dovjanka kəndində,[1][2][6] into Atanas Daniloviç Okunevski və Karolina Luçakovskanın ailəsində anadan olmuşdur.[4] Anası 1870-ci ildə vəfat edib və o vaxtdan Sofiya Okunevska xalası Tofiliya Okunevska-Ozarkeviçin himayəsində böyüyüb.[1] O, burada əmisi qızı, gələcək yazıçı Nataliya Kobrinska ilə tanış olmuş və onlar yaxın dost olmuşdurlar.[3]

1884-cü ildə Okunevska gimnaziyada təhsil almaq üçün imtahan verməsinə icazə qazandı və 1885-ci ildə Lvov Akademik Gimnaziyasında imtahanlardan müvəffəqiyyətlə keçməsi bütün Qalisiyada sensasiyaya səbəb oldu.[4][7]

Avstriya-Macarıstanda qadınların 1900-cü ilə qədər universitetlərdə təhsil almaq hüququ olmadığından, 1887-ci ildə Sofiya və onun əmisi qızı Nataliya Kobrinska İsveçrədəki Sürix Universitetinə daxil olurlar.[8] Kobrinska iqtisadiyyat, Okunevska isə tibb fakültəsinə daxil olur və o, 1896-cı ilin yanvarında tibb fakültəsini bitirərərək Avstriya-Macarıstanda ilk qadın həkim və Qalisiyada universitet ali təhsili almış ilk ukraynalı qadın olur.[1]

Sürixdə Sofiya Okunevska Ukraynapərəstliyi ilə tanınan və Varşavadan olan Vatslav Moraçevski adlı tələbə ilə tanış olur və 1890-cı ildə onunla evlənir.[9] 1896-cı ilin fevralında Okunevska-Moraçevska oğlu Yurini dünyaya gətirdi.[7] Elə həmin il o, anemiyanın təsiri altında qan dəyişiklikləri mövzusunda doktorluq dissertasiyasını nəşr etdirərək Sürix Universitetində tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsini qazandı.[3] O, ukraynalı qadınlar arasında ilk həkim və keçmiş Avstriyada ilk qadın həkim idi.

Feminist hərəkatı və digər fəaliyyətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sofiya Okunevska xüsusi qabiliyyətli pianoçu idi və gimnaziya müəllimi Yulian Kobılianskinin bacısı Olqa Kobılyanskaya ilə tanış olduqdan sonra qızlar ömürlük dost olmuşdurlar.[10]

Sofiya, dostları Nataliya Kobrinska və Olha Kbılyanskaya ilə birlikdə Qalisiya və Bukovinada qadın hərəkatının inkişafına fəal töhfə vermişdir. O, təbiətdə uzun gəzintilərin, at sürməyin, xizək sürməyin, dağ zirvələrini fəth etməyin və o dövrdə kişilər tərəfindən fəal şəkildə təşviq edilən digər idman fəaliyyətlərində iştirak etməyə çalışmağın həvəsli tərəfdarı idi.[11]

Okunevska 1887-ci ildə Qalisiyada ilk qadın almanaxı olan "Birinci çələng"də "Yerina" təxəllüsü ilə "Qum, Qum" adlı sosial-psixoloji povestini və "Toy mahnılarında və rituallarında qadınların məişət köləliyi" adlı elmi araşdırmasını nəşr etdirmişdir.[12]

Karyera[redaktə | mənbəni redaktə et]

1896-cı ilin yanvarında Sofiya əri Vatslav Moraçevski ilə birlikdə Qalisiyaya qayıtdı.[11] O Qalisiyada dərhal iş tapa bilmədi: Avstriya hökuməti xarici diplomları tanımırdı. 1898-ci ildə Okunevska-Moraçevska qızı Evanı dünyaya gətirdi.[7]

1900-cü ilin martında Krakovdakı Yagellon Universitetinin Senatı onların diplomlarını tanısa da, onlar iş tapa bilmədilər. Vatslav Karlovı Varıya getdi və orada şəxsi praktikasını açdı, Sofiya isə uşaqları ilə Lvovda qaldı.[3] Sofiya Okunevska-Moraçevska 1903-cü ildə əmisi oğlu doktor Yevgeni Ozarkeviç tərəfindən yaradılmış "Xalq poliklinikasında" işləməyə başladı. O, ginekologiya sahəsini seçdi və regionun ilk qadın ginekoloqu oldu.[4] O bu dövrdə "Xalq poliklinikasında" tibb bacıları və mamaçalar üçün kurslar təşkil etmiş, Ukrayna tibb terminologiyası lüğətini tərtib etmiş və regionda ilk həkimlər birliyi olan "Tibbi komissiya"nın yaradılmasına kömək etmişdir.[7][12] Okunevska Qalisiya və Avstriya-Macarıstanda xərçəngin müalicəsində radiasiya terapiyasından istifadə edən ilk onkoloq idi.[4][13]

O, Şevçenko adına Elmi Cəmiyyətin həqiqi üzvü olub, onun riyazi-təbiət-tibb bölməsində fəal işləyirdi. Onun osmos, eritrositlərin osmotik təzyiqi ilə bağlı elmi tədqiqatları Şevçenko Elmi Cəmiyyətinin tibbi kolleksiyasında dərc edilmişdir. O, mamalıq xidmətinin vəziyyətini öyrənmiş və Lvovda mama-ginekoloqlar üçün məktəb yaratmışdı. Okunevska-Moraçevska, Avropada uşaq ölümünün və doğuş travması ilə bağlı qüsurların tezliyinin ən yüksək olduğu yerin Qalisiya olması faktı ilə bağlı narahat idi.[3] O, həmçinin 1897-ci ildə Ukrayna həkimlərinin ilk peşəkar birliyi kimi yaradılmış Tibbi Komissiyanın üzvü idi.[3]

Sofiya Okunevskanın məzarı

Birinci Dünya müharibəsi zamanı o, Avstriya düşərgələrində ukraynalılara tibbi yardım göstərib.[14] Müharibədən sonra Sofiya və Vatslav rəsmi olaraq boşanıblar.[1] Boşanmadan bir neçə ay sonra, 1919-cu ildə onların qızı Eva intihar etmiş və bu faciəli hadisənin Moraçevskilər ailəsindəki münaqişələr nəticəsində baş verdiyi güman edilir.[3] Eva İsveçrədə təhsil alırdı və ilk ukraynalı qadın memar ola bilərdi.[1][3]

Sofiya Lvova, Andrey Şeptitskinin rəssam Aleksey Novakovskiy üçün aldığı evə köçmüş və orada şəxsi tibbi yardım göstərməyə başlamışdır. Ev Müqəddəs Georgi kilsəsi ilə üzbəüz yerləşirdi. Sofiya üçün yeganə təsəlli oğlu Yuri idi. Okunevska, Yuri 1925-ci ilə qədər öz evinə köçənə qədər oğlu, arvadı və yeni doğulmuş qızı ilə birlikdə yaşayıb.[1]

O, son illərini Lvovda keirib. Okunevska həyatının son günlərinə qədər ictimai fəallıq nümayiş etdirmişdir. O, 1924-cü ildə Lvovda Yelena Stepaniv-Daşkeviçin rəhbərliyi ilə yaradılmış "Ukrayna ali təhsilli qadınların cəmiyyəti" qadın təşkilatının iclaslarında iştirak edib.[3]

Sofiya Okunevska 24 fevral 1926-cı ildə appendisitdən xəstəxanada vəfat edib və Lvovdakı Lıçakov qəbiristanlığında dəfn edilib. Daha sonralar onun yanında oğlu Yuri, qızı Eva, əri Vatslav və nəvəsi Sofiya dəfn edilmişdir.[3][1]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 "Софія Окуневська-Морачевська: перша жінка-лікар Австро-Угорщини". ilvivyanyn.com (ukrayna). 21 September 2022. 8 February 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 June 2023.
  2. ↑ 1 2 "Okunevska-Moraczewska, Sofiia". Internet Encyclopedia of Ukraine. 2023-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 "1865 – народилася Софія Окуневська-Морачевська, перша жінка-лікар в Австро-Угорщині". УІНП (ukrayna). 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 "Софія Окуневська: перша українська жінка-лікарка гінеколог". Українки (ukrayna). 2020-11-08. 2021-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-24.
  5. ↑ Кіцера, О.Ом.; Кіцера, О.Ол.; Кіцера, Н.І. "Софія Атанасівна Окуневська-Морачевська – перша жінка-лікар Буковини і Галичини (1865–1926)" [Sofia Atanasivna Okunevsky Morachevsky - First Woman Doctor of Bukovina and Galicia (1865-1926)] (PDF). журнала "Жіночий лікар" (Woman Doctor Magazine) (Ukrainian). Kiev, Ukraine (1). 2011: 48–49. 1 November 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 1 November 2016.
  6. ↑ "ОКУНЕВСЬКА-МОРАЧЕВСЬКА Софія" [Encyclopedia of History of Ukraine Vol. 7: Okunevsky-Morachevsky Sofia]. Ukrainian History Organization (Ukrainian). Kiev, Ukraine: НАН України, Інститут історії України ( National Academy of Sciences of Ukraine, Institute of History of Ukraine). 2010. səh. 728. 19 October 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 November 2016.
  7. ↑ 1 2 3 4 Дати і події, 2015, перше півріччя : календар знамен (ukrayna). Київ: Національна парламентська бібліотека України. 2014. 123–126. ISSN 2306-3505.
  8. ↑ "Софія Окуневська-Морачевська - Відомі львів'яни - ТРК ПЕРШИЙ ЗАХІДНИЙ". Перший західний (ukrayna). 2023-12-05. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  9. ↑ Gazeta.ua. ""Переконувала мене писати не по-німецьки, а для свого народу – по-українськи"". Gazeta.ua (ukrayna). 2015-05-13. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  10. ↑ Перша лікарка Австро-Угорщини "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2017-01-09. İstifadə tarixi: 2024-03-10. // журнал "Український тиждень" 08.01.2017 (ukr.)
  11. ↑ 1 2 "1865 – народилася Софія Окуневська-Морачевська, перша жінка-лікар в Австро-Угорщині". УІНП (ukrayna). 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  12. ↑ 1 2 "1865 – народилася Софія Окуневська-Морачевська, перша жінка-лікар в Австро-Угорщині". УІНП (ukrayna). 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  13. ↑ "Ми з України: Софія Окуневська — перша жінка-лікарка в Австро-Угорщині". vogue.ua (ukrayna). 2023-05-12. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-09.
  14. ↑ Головацький, І. Д. Морачевська-Окуневська Софія Атанасівна (Ukrainian). 21. Інститут енциклопедичних досліджень НАН України. ISBN 978-966-02-2074-4. 2024-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-10.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Вознюк В. О. Велич і сила Софії Окуневської / В. Вознюк // Вознюк В. О. До джерел культури Буковини. — Чернівці, 2002. — С. 53–65; Буковина. — 2000. — 24 травня (№ 138). — С. 1, 3.
  • Вознюк В. О. Видатна подруга видатної письменниці: [Софія Окуневська-Марачевська та Ольга Кобилянська] / Володимир Вознюк // Доба. — 2003. — 28 жовтня (ч. 48). — С. 4.
  • Врублевська В. В. Шарітка з Рунгу: Біографічний роман про Ольгу Кобилянську. — К. : ВЦ "Академія", 2007. — 512 с. — (Автографи часу).
  • Гусар Ю. С.. Видатна подруга видатної письменниці: [Про Софію Окуневську-Морачевську] / Юхим Гусар // Буковинське віче.- 2010. — 7 травня (№ 33). — С. 3.
  • Лікар Софія Окуневська (1865–1926 рр.) // Кобилянський С. Д. Історія медицини Буковини: цифри і факти / С. Д. Кобилянський, В. П. Пішак, Б. Я. Дробніс. — Чернівці, 1999. — С. 68.
  • Огуй О. Д. Окуневська-Морачевська Софія Arxivləşdirilib 2016-10-19 at the Wayback Machine // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — Київ : Наукова думка, 2010. — Т. 7 : Мл — О. — С. 560. — 728 с. : іл. — ISBN 978-966-00-1061-1.
  • [Окуневська-Марочевська] // Українська Радянська Енциклопедія (УРЕ). — Київ: Головна редакція української радянської енциклопедії, 1982. — С. 519.
  • 12 травня — 145 років від дня народження першої жінки-лікаря, доктора медицини Софії-Окуневської-Марачевської (1865–1926) // Пам'ятаймо! (Знаменні та пам'ятні дати Буковини в 2010 р.): бібліографічний покажчик.- Чернівці: Книги — ХХІ, 2009. — С. 170–171
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sofiya_Okunevska&oldid=7564456"