Sonqmi qətliamı
| Sonqmi qətliamı | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| 15°10′42″ şm. e. 108°52′10″ ş. u.HGYO | |
| Tarix | 16 mart 1968 |
| Ölü sayı |
|
| Törədən(lər) | Amerikal diviziyası |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sonqmi qətliamı (vyet. Thảm sát Sơn Mỹ) və ya Mi Lai qətliamı (vyet. Thảm sát Mỹ Lai) — 1968-ci ilin 16 mart tarixində ABŞ Silahlı Qüvvələri tərəfindən Cənubi Vyetnamın Sonq Tin bölgəsindəki silahsız əhaliyə qarşı törədilən kütləvi qətl. 347 ilə 504 arasında silahsız insan ABŞ ordusunun C Bölüyü, 1-ci Batalyonu, 20-ci Piyada Alayı və B Bölüyü, 4-cü Batalyonu, 3-cü Piyada Alayı, 11-ci Briqadası və 23-cü Piyada Diviziyası tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Qurbanlar arasında kişilər, qadınlar, uşaqlar və körpələr var idi. Aralarında 12 yaşında uşaqların da olduğu qadınların bəziləri kütləvi zorlanmış və bədənləri kəsilmişdi.[1][2] 26 əsgərlə bağlı məhkəmə prosesi keçirilsə də, onlardan yalnız C Bölüyü taqım lideri, leytenant Uilyam Kelli təqsirləndirildi. 22 kəndlinin ölümündə təqsirli bilinən Kelliyə ömür boyu həbs cəzası verilsə də, o sadəcə üç il yarım ev dustağı oldu.
Quanq Nqay bölgəsindəki Sonqmi kəndinin iki obasında baş verən bu müharibə cinayəti sonralar "Vyetnam müharibəsinin ən şok edici epizodu olaraq"[3] adlandırıldı.[4] Bu obalar ABŞ Ordusunun topoqrafik xəritələrində Mi Lai və Mi Xe olaraq işarələnmişdi.[5]
Bu ərazidəki obalar və kəndlərdən ABŞ Ordu jarqonunda Pinkvill[6] olaraq bəhs edildiyindən qətliam əvvəllər Pinkvill qətliamı olaraq adlandırılırdı.[7][8] Sonralar ABŞ Ordusu məsələylə bağlı təhqiqatlara başlayanda medya bu adı Sonqmidəki qətliam olaraq dəyişdirdi.[9] Hal-hazırda hadisə ABŞ-də Mi Lai qətliamı olaraq bilinir və Vyetnamdakı Sonq Mi qətliamı olaraq adlandırılır.[10]
İnsident 1969-cu ilin noyabrında ictimailəşməyə başlayanda qlobal qəzəbə səbəb oldu. Hadisə ABŞ ordusunun törətdiyi ölüm miqyası və məsələni ört-basdır etmə cəhdləri ortaya çıxanda ABŞ-də ölkənin Vyetnam müharibəsinə müdaxiləsinə qarşı olan etirazları müəyyən dərəcədə artırdı.[11] Başlanğıcda qırğını dayandırmağa və gizlənən mülki insanları xilas etməyə çalışan üç ABŞ hərbçisindən danışılmadı və hətta bu əsgərlər Konqresin Silahlı Qüvvələr Komitəsinin sədri Mendel Rivers da daxil olmaqla bir neçə ABŞ konqresmenini tərəindən xain kimi lənətləndi. Yalnız 30 il sonra biri ölümündən sonra tanıdıldı və müharibə zonası içərisində döyüşçü olmayan əhalini qoruduğu üçün təltif edildi.[12] Mi Lai qətliamı Cənubi Koreyada 18 il əvvəl törədilən No Qun Ri qətliamı ilə birlikdə 20-ci əsrdə ABŞ ordusunun törətdiyi və bilinən ən böyük qırğınlardan biridir.[13]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Brownmiller, Susan. Against Our Will: Men, Women and Rape. Simon & Schuster. 1975. 103–05. ISBN 978-0-671-22062-4.
- ↑ Murder in the name of war: My Lai Arxivləşdirilib 2018-01-17 at the Wayback Machine, BBC News, 20 July 1998.
- ↑ Greiner, Bernd. War Without Fronts: The USA in Vietnam, New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2009.
- ↑ Department of the Army. Report of the Department of the Army Review of the Preliminary Investigations into the My Lai Incident Arxivləşdirilib 2011-10-10 at the Wayback Machine, Volumes I-III (1970).
- ↑ Summary of Peers Report.
- ↑ My Lai - Letters Arxiv surəti 20 avqust 2013 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 20 avqust 2013 at the Wayback Machine, due to the reddish-pink color used on military maps to denote a more heavily populated area. 11th Light Infantry Brigade Veterans Association website.
- ↑ Frontline (PBS): Remember My Lai Arxivləşdirilib 2016-05-06 at the Wayback Machine Originally Broadcast 23 May 1989.
- ↑ "The My Lai Massacre: Seymour Hersh's Complete and Unabridged Reporting for the St. Louis Post Dispatch, November 1969 /Candide's Notebooks". Pierretristam.com. 15 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 June 2011.
- ↑ Ex-G.I. Says He Saw Calley Kill a Vietnamese Civilian Arxivləşdirilib 2022-03-27 at the Wayback Machine. The New York Times, 27 November 1969.
- ↑ "Commemorating victims of Son My massacre Arxivləşdirilib 2015-07-02 at the Wayback Machine" VOV News, 13 March 2012.
- ↑ Corley, Christopher L. Effects on Public Opinion Support During War or Conflict Arxivləşdirilib 2022-05-07 at the Wayback Machine. Monterey, California: Naval Postgraduate School, 2007, pg. 39.
- ↑ ""Moral Courage In Combat: The My Lai Story" (lecture by Hugh Thompson), Center for the Study of Professional Military Ethics, United States Naval Academy, 2003" (PDF). 2022-02-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-12-26.
- ↑ Rozman, Gilbert. U.S. Leadership, History, and Bilateral Relations in Northeast Asia. Cambridge University Press. 2010. səh. 56.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- 161st Assault Helicopter Company. Unit History of the 161st Assault Helicopter Company (who intervened in the massacre)
- Americal Division Veterans Association; Americal Locations in Vietnam, cited 3 June 2006.
- Anderson, David L. (1998) Facing My Lai: Moving Beyond the Massacre University Press of Kansas: Lawrence, Kansas—extensive interviews with trial participants and soldiers.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- My Lai Arxivləşdirilib 2017-02-25 at the Wayback Machine — An American Experience, WGBH, PBS Documentary
- Peers Inquiry Military Legal Resources, Library of Congress