Sosial metabolizm
Sosial metabolizm və ya sosial-iqtisadi metabolizm —təbiət və cəmiyyət arasında, müxtəlif cəmiyyətlər arasında və cəmiyyətlər daxilində baş verən material və enerji axınlarının məcmusu. İnsan tərəfindən idarə olunan bu material və enerji axınları bütün cəmiyyətlərin əsas xüsusiyyətidir, lakin onların miqyası və müxtəlifliyi əsasən xüsusi mədəniyyətlərdən və ya sosiometabolik rejimlərdən asılıdır.[1][2] Sosial və ya sosial-iqtisadi metabolizm "insan cəmiyyətinin biofiziki strukturlarının özünüreproduksiya və təkamülü kimi təsvir olunur. Bu, öz məqsədləri üçün insanlar tərəfindən idarə olunan biofiziki transformasiya proseslərini, paylanma proseslərini və axınlarını əhatə edir. Cəmiyyətin biofiziki strukturları ("istifadədə olan ehtiyatlar") və sosial-iqtisadi metabolizm birlikdə cəmiyyətin biofiziki əsasını təşkil edir”.[3]
Sosial metabolik proseslər insanın təbiətdən material və enerji mənimsəməsi ilə başlayır. Bunlar dəyişdirilə və dövriyyəyə buraxılaraq istehlak edilə, nəhayət təbiətin özünə qaytarıla bilər. Bu proseslərin hər biri necə yerinə yetirildiyindən, prosesdə iştirak edən materialların və enerjinin miqdarından, baş verdiyi ərazidən, mövcud vaxtdan və ya təbiətin bərpa qabiliyyətindən asılı olaraq ətraf mühitə fərqli təsir göstərir.[1][2]
Mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sosial metabolizm konsepsiyası təbiətşünaslar və sosioloqlar arasında elmi inteqrasiya və qarşılıqlı əlaqə dövrü olan XIX əsrdə ortaya çıxmışdır. Təkamül perspektivi, xüsusən də analoji mülahizə təbiət və sosiologiya arasında kəsişmələri təmin etmişdir.[4]
Yalnız 1970-ci illərin sonlarında insan eksepsionalizm paradiqması ciddi şəkildə sorğulanmış və ekoloji sosiologiyanın yaranmasına səbəb olmuşdur.[4]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 Manuel; Toledo, Víctor M. The Social Metabolism: A Socio-Ecological Theory of Historical Change. Springer. 2014. ISBN 978-3-319-06357-7.
- ↑ 1 2 Şablon:İn langEl metabolismo social: una nueva teoría socioecológica. Arxivləşdirilib 2018-10-24 at the Wayback Machine Relaciones. 2013.
- ↑ Pauliuk, Stefan; Hertwich, Edgar G. "Socioeconomic metabolism as paradigm for studying the biophysical basis of human societies". Ecological Economics. 119. 2015: 83–93. Bibcode:2015EcoEc.119...83P. doi:10.1016/j.ecolecon.2015.08.012. ISSN 0921-8009.
- ↑ 1 2 González de Molina, Manuel; Toledo, Víctor M., González de Molina, Manuel; Toledo, Víctor M. (redaktorlar ), "Social Metabolism: Origins, History, Approaches, and Main Publications", The Social Metabolism: A Socio-Ecological Theory of Historical Change, Environmental History (ingilis), Cham: Springer International Publishing, 3, 2014, 43–58, doi:10.1007/978-3-319-06358-4_3, ISBN 978-3-319-06358-4, İstifadə tarixi: 2023-03-12