Sosial müharibə (e.ə 91 - e.ə 88)

Sosial müharibə (sosial sözü müttəfiqlər mənasına gələn sociidən yaranıb) - e.ə. 91- e.ə. 88-ci illər arasında Roma Respublikası ilə müharibədən əvvəl Romanın müttəfiqi olan İtaliyadakı şəhərlər arasında olmuş müharibədir.

Müharibəyə doğru

e.ə. IV və III sərlərdə Romanın İtaliyanı fəth etməsi Roma ilə İtaliyadakı şəhər və xalqlar arasında bir çox ittifaqlara səbəb olmuşdu. İttifaq şərtləri şəhərin könüllü olaraq və ya müharibədə məğlub olaraq Roma ilə ittifaq qurmasına görə dəyişirdi. Bu şəhərlər de-yure müstəqil idilər, ancaq de-fakto Romanın bu şəhər dövlətlərdən müəyyən miqdarda pul və əsgər tələb etmə haqları var idi. E.Ə. II əsrdə Roma ordusundakı əsgərlərin yarısı ilə 3/2-ni İtaliyadakı müttəfiqlərdən gələn əsgərlər təşkil edirdi. Roma dövləti eyni zamanda müttəfiqlərin xarici siyasətləri və bir-birləri ilə olan münasibətləri üzərində üstünlüyə sahib idi.

Bu tələblərin qarşılığında müttəfiqlər Romanın Aralıq dənizi hövzəsini fəthi zamanı əldə etdiyi qənimət və torpaqlardan pay alırdı. Ancaq e.ə. II əsrdə Romalı siyasətçilərin qənimətlərdən müttəfiqlərə pay verməməyə başlaması ilə müttəfiqlər narazılıq etməyə başladılar, sonda isə üsyan etdilər.

Sosial müharibə qismən Markus Livius Drususun öldürülməsi ilə başladı. Drususun islahatları Romanın müttəfiqlərinə Roma Respublikasının xarici siyasətində daha çox söz haqqı verəcək Roma vətəndaşlığı nəzərdə tuturdu. Yerli məsələlər yerli hökümətlərin nəzarətində qalırdı və Romalılar üçün ittifaqın nə vaxt müharibəyə girəcəyi ya da qənimətin necə bölünəcəyi kimi mövzular qədər önəmli deyildi. Drusus öldürülüncə bu haqsızlıqlar barədə hazırladığı islahatlar qüvvədən düşmüş elan edildi. Bu Romanın müttəfiqlərini ciddi formada qəzəbləndirdi və çoxu Romaya qarşı bir-birləri ilə ittifaqa girdi.

Müharibə

Sosial müharibə e.ə. 91-ci ildə müttəfiqlərin üsyan etməsi ilə başladı. Venusiyada üsyan etməyəm tək latın müttəfiq idi. Üsyançı müttəfiqlər niyyətlərinin yalnız yandırıb-yıxmaq olmadığını göstərərək, paytaxtı Korfinium olan müstəqil İtalika adlı müstəqil dövlət quraraq göstərdilər. Əsgərlərinə ödəmə edə bilmək üçün sikkə zərb etdirməyə başladılar. Sikkənin üzərində müttəfiqlərin simvolu olan buğanın dəhşətli dərəcədə çox yemiş qurda (Romanın simvolu) təcavüz etməsi təsvir olunmuşdu. Əsgərlərinin çoxu Roma ordusunda xidmət etmiş, müharibə təcrübəsi olan kəslər idi. İtalikanın 8 müttəfiqi 100.000 adam toplaya bilirdi. İtalyanlar bu gücü İtaliya daxilindəki mövqelərə görə bölüşdürdülər.

Romanın ilk hücumunun öhtəsindən gəlməsi şərt idi. Çünki bu başqa müttəfiq şəhərlərin də tərəf dəyişdirməsinə mane olacaqdı. İki cəbhənin ikisi də e.ə. 90-cə ildə konsulların rəhbərliyində idi. Şimalda konsul Publius Rutilius Lupusun müşavirliyini Marius və Pompeius Strabon, cənubda isə konsul III Lusius Yulius Sezarın müşavirliyini Lusius Kornelius Sulla və Titus Didius edirdi.

E.ə 90-cı ilin Roma üçün nəticələri:

• Strabon Auskulumu mühasirəyə almağı bacardı,
• Rutilius məğlub oldu və Tolenusda öldürüldü,
• Kaepio Poppaedius tərəfindən yox edildi,
• Marius itirilən yerləri geri ala bildi və yeganə komandan olaraq qaldı.

E.ə. 90-cı ilin İtalika baxımından nəticələri:

• Şimal və ənub bölgələrinin əlaqələri baxımından əsas qalan olan Aeserna mühasirəyə alındı və sonda təslim oldu,
• Papius Mutilius Kampanyanın cənubuna girdi, bir çox şəhəri ələ keçirə bildi və Sezar tərəfindən məğlub edilənə qədər buraları əlində saxladı,
• Digər İtalika komandanları da Apulya və Lukanyaya uğurlu hücumlar edə bildilər.

Bu itkilərə baxmayaraq Romalılar mütləq məğlubiyyətə mane ola bildilər. E.ə. 89-cu ildə hər iki konsul şimal sərhədinə getdi və Sulla cənub sərhədinin nəzarətini tam əlinə keçirdi.

E.ə. 89-cu ildəki hadisələr: Lusius Porsius Kato (iki konsuldan biri) məğlub oldu və öldü, Tək komandan olaraq qalan Strabon müharibənin taleyinə təsir edən toqquşmada 60.000 nəfərlik İtalika ordusunu məğlub etdi və Auskulumu təslim olmağa məcbur etdi, Sulla hücuma keçdi və Samnit ordusunu məğlub etdi, Kampanyadakı itirilmiş ərazilərin bir çoxunu geri aldı.

E.ə. 88-ci ildə hələ də mübarizə aparan Samnitlər istisna olmaqla, müharibə demək olar ki, bitmişdi. Romalılar müttəfiqlərinə verdikləri imtiyazlar olmasa çox güman ki müharibə bir qədər də uzana bilərdi.

Romanın müttəfiqlərə verdiyi imtiyazlar

Lusius Yulius Sezar konsulluğu dövründə bir Lex Julia təqdim etdi. Buna görə qanun üsyan etməmiş bütün Latın və İtalyan xalqlarına tam vətəndaşlıq verirdi. Ancaq qanun fərdlərə deyil, xalqların bütününə vətəndaşlıq verirdi. Lex Yuliaya vətəndaşlıq müharibədə göstərilən seçilən xidmət qarşılığında əldə edilən mükafatdır.