Strateji menecment

Strateji menecment (q.yun. στρατηγία, "sərkərdə mədəniyyəti", ing. management— idarəetmə) — strategiyaların işlənib hazırlanması və reallaşdırılması üzrə təşkilatın fəaliyyətləri ardıcıllığını müəyyən edən prosesi əks etdirir. O, həmçinin məqsədlərin qoyuluşunu, strategiyaların işlənib hazırlanmasını, lazımi resursların müəyyən olunması və təşkilata qarşıya qoyulmuş vəzifələrə nail olmağa imkan verən хarici mühitlə qarşılıqlı əlaqələrin saxlanılmasın özündə birləşdirir.

Strateji menecmentin mahiyyəti və məzmunu

Strateji menecment müəssisənin idarə edilməsi prosesinin ilkin mərhələsi olaraq idarəetmənin bütün funksiyalarını özündə ehtiva edir. Düzgün seçilmiş strateji idarəetmə müəssisəni gələcəyə istiqamətləndirir, uzunmüddətli inkişaf istiqamətlərini və biznesdə öz mövqeyini müəyyən etməyə imkan verir. Strateji idarəetmənin nəticələri müəssisənin bazarda qazandığı mövqeyində və iqtisadi- maliyyə göstəricilərinin uzunmüddətli meyllərində təzahür olunur. Strateji idarəetmənin iki əsas son məhsulunu bir-birindən fərqləndirirlər. Onlardan biri gələcəkdə məqsədlərə çatmağı təmin edən təşkilatın potensialıdır. Giriş tərəfdən bu potensial xammallardan, maliyyə və insan resurslarından ibarətdir; çıxış tərəfdən isə — istehsal olunmuş məhsullar və xidmətlərdən, izlənməsi təşkilata öz məqsədlərinə çatmağa kömək edən sosial davranış qaydaları toplusundan ibarətdir. Strateji idarəetmənin digər son məhsulu, хarici mühitdə təşkilatın dəyişikliklərə olan həssaslığını təmin edən daхili struktur və təşkilati dəyişikliklərdir. Sahibkarlar təşkilatlarında bu хarici dəyişiklikləri vaxtında aşkar etmək və düzgün qiymətləndirmək qabilliyətinə malik olmalıdırlar. Təşkilatın potensialı və onun strateji imkanları təşkilati mühiti və heyətin keyfiyyəti ilə müəyyən olunur.

Strateji menecmentin məqsədləri

Strateji menecmentin məqsədi dedikdə müəssisənin müəyyən zaman keçdikdən sonra ən optimal üsullarla yüksək nəticələr əldə etməsinə imkan yaradan inkişaf strategiyasının formalaşması başa düşülür. Strateji menecment məqsədlərini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar:

• müəssisədə maksimal rentabelliyin təmin olunması. Bu zaman aşağıdakı göstəricilər nəzərə alınır: satış həcmi, mənfəət norması və səviyyəsi, gündəlik satış və mənfəət həcminin artım tempi, 1 səhmə düşən gəlir, kapitalın strukturu, dividendlərin səviyyəsi, işçilərə ödənilən əmək haqqı səviyyəsi, məhsulun keyfiyyət səviyyəsi;
• müəssisənin dayanıqlılığının təmin olunması. Bu aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: rəqabətqabiliyyətlilik potensialı, investisiya siyasəti, kadr siyasəti, sosial məsələlərin həlli;
• müəssisənin yeni fəaliyyət sahələrinin və istiqamətlərinin inkişafı. Bu aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır: məhsulun diversifikasiyası, informasiya sisteminin inkişafı, səhmləri satışa çıxarılan müəssisələrin müəyyən edilməsi, yeni məhsul növlərinin işlənib hazırlanması.

Strateji menecmentin vəzifələri

Strateji idarəetmə – planlaşdırılmış fəaliyyətdə rəqabətdən doğan və situasiya ilə bağlı olan dəyişikliklərin nəzərə alınması, son məqsədə çatmaq üçün qərar qəbul edilməsi, işlərin gedişinin təhlili və lazımi tədbirlərin tətbiqi ilə məşğul olur. Strateji menecmentin əsas vəzifələri aşağıdakılardır:

• Strateji məqsədin və fəaliyyət sahəsinin müəyyənləşdirilməsi
• Məqsədə nail olmaq üçün strateji vəzifələrin qarşıya qoyulması
• Nəticəni almaq üçün planların düzgün həyata keçirilməsi
• Seçilmiş strategiyanın səmərəli həyata keçirilməsi
• Nəticələrin qiymətləndirilməsi və strategiyada düzəlişlər aparılması

Strateji menecmentin prinsipləri

Müəssisədə strateji menecmentin aşağıdakı əsas prinsipləri tətbiq olunur:

1. Məqsədin vahidliyi prinsipi — müəssisənin fəaliyyət və maraqlarının vahid istiqaməti
2. Elmilik prinsipi — tətbiq olunan plan və metodların elmi cəhətdən əsaslandırılması
3. Strategiyanın effektivlik və qənaətcillik prinsipi — həyata keçirilən strategiyaların minunum xərc və vaxt itkisiylə maksimum səmərə verməsi
4. İşçilərin marağının müəssisənin məqsədlərinə tabe olması prinsipi — hər bir işçinin şəxsi marağı müəssinin məqsədlərindən üstün olmamalıdır
5. İşçilərin motivasiyalandırılması prinsipi — maddi və mənəvi formalarda aparılır. Maddi formada — müavinətlərin verilməsi, əmək haqqının artırılması; Mənəvi formada — ayrıca iş kabinetinin verilməsi, xidməti avtomobilin ayrılması, sertifikatların verilməsi və s.
6. Səlahiyyət və məsuliyyətin bölüşdürülməsi prinsipi — strategiyaların düzgün bölüşdürülməsi, hər bir işçinin öz məsuliyyətini bilməsi
7. Korporativlik prinsipi — strategiyanın hazırlanması və həyata keçirilməsində işçilərin birliyi, komanda fəaliyyəti

Strateji menecment sistemi

Strateji menecment sisteminin strukturu menecment sisteminin strukturundan bir sıra elementlərə görə fərqlənir. Strateji menecmentdə sistemin metodik, informasiya və hüquqi təminatının rolu artır. Belə ki, bu məsələlərin həlli uzunmüddətli perspektivdə nəzərdə tutulur. Sistemin maddi resurslarla təminatı asanlaşır, lakin işlərin aparılması üçün yüksəkixtisaslı kadrlara və menecerlərə tələb artır. İdarəolunan altsistemdə menecmentin funksiyaları əvəzinə, strateji marketinq funksiyası tətbiq olunur ki, bu da müəssisənin gələcək strategiyasını müəyyən edir. Strateji menecment sistemi aşağıdakı istiqamətlərə yönəlir:

• istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin strukturundan asılı olmayaraq strateji məqsəd kimi resursların bölüşdürülməsi;
• hər bir strateji məqsəd üçün idarəetmə mərkəzinin yaradılması;
• strateji məqsədlərə çatmaq səviyyəsinə əsasən istehsal bölmələri və onların rəhbərlərinin qiymətləndirilməsi və həvəsləndirilməsi.

Strategiyanın həyata keçirilməsi yüksək səviyyədə aparılır və aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəlir:

• Müəssisənin strateji məqsədlərinin işlənib hazırlanması
• Onun imkanlarının və resurslarının qiymətləndirilməsi
• Marketinq sahəsində tendensiyaların analizi
• Fəaliyyətin alternativlərinin qiymətləndirilməsi
• Gələcək perspektivdə strategiyanın müəyyən olunması
• Operativ planlar, proqramlar və büdcənin hazırlanması
• Təyin olunmuş məqsədlər və planlar nəzərə alınmaqla müəyyən kriteriyalara əsasən müəssisənin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi

Strateji planlaşdırma

Strateji planlaşdırma — şirkətin məqsəd və vəzifələrinin konkretləşdirilməsi, onların vaxt baxımından icrası, resursların bölüşdürülməsi, perspektiv meyillərin müəyyənləşdirilməsi və fəaliyyətə səmərəli nəzarətin yaradılması kimi fəaliyyətin əsasını təşkil edir. Strateji plan idarəetmənin təşkili və planlaşdırılmasının əsasıdır. Strareji planlaşdırmanın ardıcıllıq mərhələləri aşağıdakı kimidir:

1. Missiya – ali məqsəddir. Ali məqsəd 2 istiqamətə yönələ bilər: İstehsalla məşğul olmaq; Kommersiya işi ilə məşğul olmaq.
2. Məqsəd – missiyadan yaranır və onu həll etmək üçün qarşıya qoyulur. Burada bir məqsəddən yox, məqsədlər çoxluğundan danışmaq olar. Çünki, missiyanı həyata keçirmək üçün qarşıya çıxan vəzifələr və tapşırıqlar yeni-yeni vəzifələr qarşıya qoyar və bu da məqsədlər çoxluğunu yaradır.
3. Mühit – xarici və daxili təsir amilləri kimi mövcuddur. Məqsədə çatmaq üçün mühiti öyrənmək lazımdır, çünki o, məqsədə nail olmaqda həlledici rol oynayır.
4. Zəif və güclü amillərin tədqiqi. Hər bir müəssisə öz vəziyyətini yoxlayaraq zəif və güclü cəhətlərini aşkar edir. Bu halda, zəif cəhətləri aradan götürmək, güclüləri isə daha da yaxşılaşdırmaqla üstünlük əldə etmək olar.
5. Strateji alternativlərin təhlili. Çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün alternativ variantlar hazırlamaq və onlardan birini — ən səmərəli olanını seçmək lazımdır. Alternativ – hər hansı bir tədbirdə alınacaq son nəticənin müxtəlif variantlarının olmasıdır. Yalnız bu halda seçim etmək imkanı yaranır.
6. Strategiyanın seçilməsi.
7. Strategiyanın həyata keçirilməsi.
8. Strategiyanın qiymətləndirilməsi.

Strateji idarəetmə modelləri

Strateji idarəetmə və planlaşdırmada müxtəlif klassik modellərdən: "Bazarın payının artırılması tempi", "Bazarın cəlbediciliyi" və "Bazarın təkamül mərhələsi" istifadə edilir. "Bazarın – bazar payının artırılması tempi" tipli modeli (BCG modeli) — Firmanın vəziyyəti bazarda fəaliyyətgöstərən bütün qalan təşkilatlara nisbətən mövqeləşir. "Bazarın (sahənin) cəlbediciliyi – şirkətin rəqabətqabiliyyəti" tipli modeli (GE/Mckinsey, Shell/DPM)modeli — Firmanın vəziyyəti bazarda onun güclü tərəflərinin nisbi qiymətləndirilməsini və həmin bazarın perspektivinin nisbi qiymətləndirilməsilə əlaqələndirərək mövqeləşir. "Bazarın (məhsulun həyat tsiklinin) təkamül mərhələsi – şirkətin rəqib vəziyyəti" tipli model (XoferŞendel, ADL modeli) — Firmanın vəziyyəti bazarın təkamül mərhələsindən (yaxud məhsulun həyat tsikli mərhələsindən) asılı olaraq rəqiblərə nisbətən onun mövqeyinin qiymətləndirilməsi nəticəsində müəyyən edilir.

Həmçinin bax

• Menecment
• Strategiya
• Menecer

Xarici keçidlər

• Strategy-definition
• Strategic-Management-complete-Notes
• Стратегический менеджмент
• Стратегический менеджмент, стратегическое планирование
• Введение в стратегический менеджмент

Ədəbiyyat

• И. Н. Марвина, Стратегический менеджмент, Екатеринбург, 2017, с. 134
• Neil Ritson, Strategic Management, London 2011
• Colin White, Strategic Management, Palgrave macmillan 2004
• А. Н. Петрова, Стратегический менеджмент, учебник, Санкт-Петербург 2005 Arxivləşdirilib 2019-07-11 at the Wayback Machine