Sunda Krallığı
| Tarixi dövlət | |
| Sunda Krallığı | |
|---|---|
| Karajaan Sunda | |
 Sunda Krallığının ərazisi |
|
|
|
|
| Dilləri | Sunda dili, sanskrit |
| Rəsmi dilləri | Sunda,sanskrit,cirebon |
| Dövlət dini | Hinduizm,buddizm və Sunda Vivitan |
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya |
| Maharaca | |
| • 669-723 | Tarusbava |
| • 612-702 | Vretikandayun |
| • 702-709 | Mandiminyak |
| • 709-716 | Sena/Bratasena |
| • 716-723 | Purbasora |
| • 1482-1521 | Kral Silivanqi |
| Davamiyyət | |
| → | |
Sunda Krallığı (sunda. ᮊᮛᮏᮃᮔ᮪ ᮞᮥᮔ᮪ᮓ Karacaan Sunda) 669-dan 1579-cu ilə qədər Yava adasının qərb hissəsində yerləşən hinduist Sunda Krallığını indiki Banten, Cakarta, Qərbi Yava ərazisi və Mərkəzi Yavanın qərb hissəsi əhatə edirdi. Sunda Krallığı paytaxtını öz tarixi ərzində bir neçə dəfə köçürmüşdü.Şərqdə Qaluhla (Kavali) qərbdə Pakuan Pacacaran arasında dəyişmişdi.[1]:379
İlkin tarixi qeydlərdən Bucanqqa Manik əlyazmasına görə krallığın şərq sərhədi Pamalı çayı (Ci Pamali bugünkü Brebes çayıdır) və Mərkəzi Yavada Serayu (Ci Sarayu) idi. Sunda Krallığına aid mənbələrin əksəriyyəti 16-cı əsrdəki ilkin tarixi qeydlərdən gəlir. Onun sakinləri əsasən eponalı etnik Sundalılar idi, əksəriyyəti isə hinduizm dininə məxsus idi.
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sunda adı sanskrit önşəkilçisindən gəlir - "yaxşılıq" və ya "yaxşı keyfiyyətə malikdir" deməkdir. Məsələn nümunə qızıl təsvir etmək üçün suvarna (yanan: "yaxşı rəng" )dir. Sunda həmşinin Hindu tanrısı Vişnu üçün başqa bir addır. Sanskritdə Sundara (erkək) və ya Sundari (qadın) sözü "gözəl" və ya "mükəmməllik" deməkdir.[2][3] Sunda sözü parlaq, yüngül, təmiz, təmiz və ağ deməkdir.[4]
Sunda adı həmçinin Sunda və Upasunda hind mifologiyasında Brahmadan enerji almaq imkanı qazanan güclü Asura qardaşlarından biri kimi tanınır. Güclü Asura qardaşları dünyanı fəth etmək və tanrılara hədə-qorxu gəlmək üçün yola çıxdılar. Sonda onlar Tilottama (Hindu mifologiyasında təsvir edilmiş bir Apsara (göy pəri).) görə bir-birləri ilə vuruşdular.[5] Sunda və Upasundanın hekayəsi Mahabharata I: Adi Parva kitabında yazılıb. Bununla yanaşı bu Sunda eposunun bu hind mifindən olub-olmadığı tam aydın deyil.
Göründüyü kimi 10-cu əsrdə "Sunda" adı əcnəbilər tərəfindən əsasən erkən hind araşdırmaçıları, Malay Srivicayan tacirləri, müstəmləkəçilər, həmçinin Yavanın qonşuları tərəfindən Yavanın Qərb hissələrini müəyyən etmək üçün toponim kimi istifadə edilmişdir. "854 Saka"ya (932-ci il) aid Juru Pangambat yazısı bunu təsdiqlədi. Daha sonra bu ad Kedridən olan Horren yazısında (11-ci əsr) qeyd edilən yavalılar tərəfindən qərb qonşusunu, həmçinin rəqib və düşmənlərini müəyyən etmək üçün istifadə edirdilər .
XII əsrin əvvəllərində Çin qaynaqları Banten və Sunda Kalapa limanlarına istinad edən Sin-t'o (Sunda) bibər limanının olduğunu bildirmişdir. XVI-XVI əsrdə Sri Baduqa Maharaca tərəfindən krallığın birləşməsindən sonra Sunda adı eponalı toponimadan bir krallığı və xalqını müəyyən edən bir ada keçdi. Beləliklə, sonradan sunda xalqının etnogenezinə doğum, ad və şəxsiyyət verildi.
Tarixşünaslıq[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sundalı xalqlar arasında səltənətin öyrənilməsi Sunda Pantun şifahi xalq ənənəsi Sunda Pacacaranın qızıl dövrü haqqında poetik ayələrin və Sundanın ən məşhur kralının Prabu Silivanqinin əfsanəsi ilə canlı saxlanılmışdır.[6][7]
Curu Panqambat, Cayabupati, Kavali və Batutulis kimi yazılı abidələr səltənəti qeyd edir. Sunda Krallığına aid əksər mənbə və qeydlər sonrakı dövrlərdən 15-dən 16-cı əsrə qədər olan Bucanqqa Manik, Sanqhyanq Sıksakanda ng Karesian, Carita Parahyanqan və Kidunq Sunda kimi əlyazmalardan gəldi.
Sunda padşahlığının tarixi Vanqsakerta əlyazmalar kolleksiyasındakı bir kitab olan Pustaka Racyaracya i Bhumi Nusantarada da ətraflı şəkildə qeyd olunur. Halbuki "Vanqsakerta" əlyazmaları tarixən tarixçilər arasında etibarlı tarixi bir mənbə kimi təsdiq olunmayıb, çünki bu mübahisəli əlyazma psevdoxistiyanı (tarixli qeydləri təhrif etmək və ya yanlış təqdim etməyə çalışır, tez-tez qanuni tarixi tədqiqatlarda istifadə olunanlara bənzər metodlardan istifadə edir.) saxtalaşdırmaqdan şübhələnir.[8][9]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Marwati Djoened Poesponegoro; Nugroho Notosusanto. Sejarah Nasional Indonesia: Zaman Kuno (Indonesian). Balai Pustaka. 2008. ISBN 979407408X. 26 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 June 2018.
- ↑ Glashoff, Klaus. "Sunda, Sanskrit Dictionary for Spoken Sanskrit". spokensanskrit.org. 2020-12-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-04.
- ↑ "Sunda in Sanskrit Dictionary". Sanskrit Dictionary. İstifadə tarixi: 20 November 2014.
- ↑ Kurnia, Iwan. "Watak Budaya Sunda" (Indonesian). Kasundaan.org. 14 avqust 2007. 31 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 oktyabr 2011.
- ↑ www.wisdomlib.org. "Sunda, Śunda, Shunda: 6 definitions". www.wisdomlib.org. 2022-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-04.
- ↑ Iguchi, Masatoshi. Java Essay: The History and Culture of a Southern Country (ingilis). Troubador Publishing Ltd. 2017-01-25. ISBN 9781784628857.
- ↑ Ekajati, Edi Suhardi. Kebudayaan Sunda: Zaman Pajajaran (indoneziya). Pustaka Jaya. 2005. ISBN 9789794193341.
- ↑ Lubis, Nina H. "Kontroversi Tentang Naskah Wangsakerta". Humaniora (indoneziya). 14 (1). 2012-08-03: 20–26. doi:10.22146/jh.v14i1.741. ISSN 2302-9269. 2020-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-04.
- ↑ "Mengungkap Kontroversi Naskah Wangsakerta - Radar Cirebon". Radar Cirebon (indoneziya). 2013-12-14. 2018-09-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-03.