Türkiyədə femisid
Türkiyədə femisid, yəni qadın qətlləri qadınların ictimai rolları ilə bağlı səbəblərdən, məsələn, namusun təmizlənməsi səbəbiylə öldürüldüyü cinayətlərdir.[1]
Türkiyədə bu hal qadınlara qarşı zorakılıqlardan biridir.[2] 2000-ci illərdə Türkiyədə femisid sayı əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli artmışdır. Təkcə 2019-cu ildə 474 qadın öldürülüb. Həmin ilə qədər son 10 ildə ölkədə ən çox qadının öldürüldüyü il olub.[3][4] "Qadın Qətlini Durduracağıq Platforması"nın illik hesabatına görə, 2020-ci ildə 300 qadın kişilər tərəfindən qətlə yetirilib, 171 qadın isə şübhəli şəkildə ölü tapılıb. 2010–2019-cu illər arasında qadın qətllərinin sayı yalnız İstanbul Konvensiyasının imzalandığı 2011-ci ildə nisbətən az olub.[5]
Cinayətkarlar cinayətlərinə haqq qazandırmaları üçün irəli sürdükləri əsas arqumentlər arasında; qadınların ayrılıq, namus, aldatma, qısqanclıq və s. səbəbləri qeyd edirlər.[6]
Statistika[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkiyədə qadın qətli ilə bağlı rəsmi qurumlar və qadın təşkilatları tərəfindən açıqlanan müxtəlif məlumatlar var.[7] Türkiyədə partnyorları və ya ailə üzvləri tərəfindən öldürülən qadınların sayı ilə bağlı müvafiq dövlət qurumları tərəfindən statistika paylaşılmadığından, rəsmi məlumatlar qadın qətli probleminin miqyasını göstərmək üçün kifayət etmir.[8]
Türkiyədə femisid ilə bağlı məlumat toplamağa başlayan vətəndaş təşkilatları Anıt Sayaç, Bianet və Qadın Qətlini Durduracağıq Platformasıdır (QQDP).
İllər üzrə femisid statistikası[redaktə | mənbəni redaktə et]
| il | Ölənlərin sayı (Anıt Sayaç) |
Ölənlərin sayı (QQDP) |
|---|---|---|
| 2008 | 66[9] | 80 |
| 2009 | 125[10] | 109 |
| 2010 | 203[11] | 180 |
| 2011 | 130[12] | 121 |
| 2012 | 145[13] | 210 |
| 2013 | 231[14] | 237 |
| 2014 | 290[15] | 294 |
| 2015 | 293[16] | 303 |
| 2016 | 289[17] | 316 |
| 2017 | 351[18] | 409 |
| 2018 | 404[19] | 440 |
| 2019 | 422[20] | 474 |
| 2020 | 410[21] | 300[22] |
| 2021 | 247[23] |
Öldürmə üsulları[redaktə | mənbəni redaktə et]
2008–2018-ci illər arasında baş vermiş 2000-dən çox qadın qətlindən 1260 qətl hadisəsini araşdıran araşdırma, qadın qətllərinin daha çox odlu silahla (679), sonrakı yerdə kəsici alətlərlə (404), boğma (84), döymə (64) və digər işgəncələrlə öldürüldüyünü ortaya qoydu(15).[24]
2019-cu ildə öldürülən 474 qadından 185-i odlu silahla, 101-i kəsici alətlə, 29-u suda boğdurularaq, 27-si döyülərək, 19-u hündürlükdən atılaraq, 6-sı kimyəvi dərman vasitəsilə, 6-sı isə yandırılaraq öldürülüb. Onlardan 101-nin necə öldürüldüyünü müəyyən etmək mümkün olmayıb.[25]
İntihar adı altında qadınların öldürülməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1999-cu ildə dünyada ümumi tendensiyanın əksinə olaraq Türkiyədə qadın intiharları kişi intiharlarından daha yüksək idi ; intihar fenomeninin daha çox Türkiyə gündəmində yer almasına səbəb bəlli deyildi. 1999-cu ildə Batman və onun mərkəzi rayonlarında 2000-ci ilin ilk səkkiz ayında Türkiyədə orta intihar nisbəti iki dəfə artmış və intihar edənlərin 80,8%-ni qadınlar təşkil etmişdir. Bunun nəticəsidir ki, bir çox dövlət qurumları və qeyri-hökumət təşkilatları bölgədə qadınların intiharları ilə bağlı araşdırma aparmağa ehtiyac duydular. Qadın intiharlarının çoxu namus təzyiqindən qaynaqlanır. İntihar kimi mediada əksini tapan hadisələrin bəziləri intihara oxşayan namus cinayətləri idi. Onların bəzilərinin adət-ənənə təzyiqi nəticəsində intihar etdiyi iddia edilib.
Türkiyədə namus cinayətlərinin ən çox törədildiyi Şərqi Anadolu regionu, [[Cənub-şərqi Anadolu regionu] və Qara dəniz bölgələri namus təzyiqi səbəbiylə intiharların baş verdiyi amma əslində cinayət olmasına baxmayaraq intihar kimi göstərilən hadisələrin cəmləşdiyi bölgələrdir.[26]
Məşhur femisidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir çox femisidlərdən bəziləri:
- Elza Nieqo işi, 1927
- Serpil Yeşilyurt qətli, 1998.[27][28]
- Şehriban Coşkunfırat qətli, 1999[29][30][31][32][33]
- Güldünya Tören qətli, 2004[34]
- Pippa Bacca qətli, 2008
- Münəvvər Qarabuludun qətli, 2009
- Ayşe Paşalı qətli, 2010
- Esin Günəş ' qətli, 2010[35]
- Ferdane Çöl qətli, 2011[36]
- Serpil Erfındık cinayəti, 2013
- Özgəcan Aslanın qətli, 2015
- Dilek Doğanın qətli, 2015[37]
- Şule Çetin qətli, 2018[38]
- Fatma Şengül qətli, 2019[39][40]
- Əminə Bulutun öldürülməsi, 2019
- Ceren Özdemirin qətli, 2019
- Pınar Gültəkinin qətli, 2020
- İpək Ərin qətli, 2020
- Deniz Poyrazın qətli, 2021
- Azra Güləndam Haytaoğlunun qətli, 2021
- Yasemin Ulutaşın qətli, 2022
Türkiyədə qadın qətlinin artması problemi ədəbiyyatın müxtəlif janrlarında da öz əksini tapıb. 1950-ci illərin önəmli qadın hekayəçilərindən biri olan Tomris Uyar hekayələrində tez-tez qadınlara qarşı zorakılıqdan bəhs edən yazılar yazırdı. İkbal adlı fahişənin öldürülməsindən bəhs edən "Derin Kazın" adlı hekayə qadın qətlindən ibarət olan hekayələrə nümunədir. Post-modern hekayə üsullarından istifadə edən müəllif İkbalın qətlini qəzet xəbərlərinə daxil edərək qətl xəbərlərinin mediada cinsə görə olduğuna diqqət çəkməyə çalışmışdı.
1950-ci ildən sonra şairlər şeirlərində qadın qətli və qadına qarşı zorakılığa diqqət yetirərək yeni poeziya anlayışı yaratdılar. Onlar şeirlərində qadına məhəl qoymamağın, onu bədbəxt etməyin də ölümə bərabər olduğunu önə çəkiblər.[41]
2019-cu ildə Xədicə Məryəmin yazdığı "Qadını Öldürməyə Hardan Başlamalı?" tənqidi kitabı Türkiyə ədəbiyyatında femisid ilə bağlı yaxşı düşünülmüş, bəlkə də ilk əsər hesab edilə bilər.[42]
Zeynəb Qaçarın 2021-ci ildə işıq üzü görən "Yalnız" romanının baş qəhrəmanı məzhəb şeyxinin əmri ilə intihar etmiş kimi davranaraq öldürülən qadınların intiqamını alan bir obraz olaraq göstərilir və 2021-ci ildə femisid qadınların adlarını qeyd edir.[43]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Kadın Cinayetleri:Kavramsallaştırma ve Sorunlu Yaklaşımlar". Sosyal Politika Çalışmaları Yıl: 13 Cilt: 7 Sayı: 30 Ocak-Haziran 2013. 21 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 November 2020.
- ↑ "Doğru tanım: Kadın cinayeti". Cumhuriyet gazetesi, 2 September 2019. 28 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 November 2020.
- ↑ "Acı bilanço: 2019'da 474 kadın öldürüldü" (türk). Sözcü. 1 January 2020. 1 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 June 2020.
- ↑ "Kadın cinayetleri - 2019: Türkiye'de son 10 yılda en fazla kadının öldürüldüğü yıl" (türk). BBC. 31 December 2019. 6 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 June 2020.
- ↑ "Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu 2020 Raporu". Kadincinayetlerinidurduracagiz.net/ sitesi 2 January 2021. 2 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 January 2021.
- ↑ "İstanbul'da "Kadına Şiddet" ve "Kadın Cinayet" Vakalarına Yönelik, Nicel-Nitel Bir İncelemei". BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1/Bahar, Yıl: 2019. 11 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 November 2020.
- ↑ "Devletin kadın cinayeti rakamları ile kadın örgütlerinin verileri arasında uçurum var". Evrensel.net, 16 November 2019. 15 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2021.
- ↑ "Son 10 Yılda En Az 3 Bin Kadın Öldürüldü". Dogrulukpayi.com, 8 March 2021. 10 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç :2008". anitsayac.com. 30 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç :2009". anitsayac.com. 8 March 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2010". anitsayac.com. 8 March 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2011". anitsayac.com. 28 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç :2012". anitsayac.com. 22 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2013". anitsayac.com. 17 April 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2014". anitsayac.com. 1 February 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2015". anitsayac.com. 3 February 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2016". anitsayac.com. 14 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç :2017". anitsayac.com. 18 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2018". anitsayac.com. 9 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2019". anitsayac.com. 4 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç :2020". anitsayac.com. 25 May 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu 2020 Raporu". kadincinayetlerinidurduracagiz.net. 2 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Anıt Sayaç : 2021". anitsayac.com. 2 January 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Türkiye'de Son On Yılda İşlenen Kadın Cinayetleri Üzerine: Sebep, Sonuç ve Öneriler". Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz 2018, Yıl 3. 13 March 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 November 2020.
- ↑ "Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu 2019 Raporu". Kadıncinayetlerinidurduracagiz.net. 3 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2021.
- ↑ "Türkiye'de Töre Baskısına Bağlı İntiharlar ve Töre Cinayetleri". Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Yıl:9, Sayı:16, 2008. 13 March 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 November 2020.
- ↑ "Şule Çet davası sanığından tepki çeken sözler: Doğaüstü güçlerim olduğunu düşünüyorum". NTV (Turkish TV channel) (türk). 10 July 2019. 10 July 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Şule Çet Davası'nda 'delil karartma' sürüyor: Mahkemedeki telefon sahte". Cumhuriyet (gazete) (türk). 10 July 2019. 5 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 September 2021.
- ↑ "Şeytan'a deprem kurbanı". Hürriyet. 21 September 1999. 15 February 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2019.
- ↑ "'Satanist cinayeti'nde 18 yıl sonra şaşırtan gelişme". CNN Türk. 30 January 2017. 1 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2019.
- ↑ "Türkiye'nin ilk satanist cinayeti hükümlüleri, Şehriban Coşkunfırat'ın ailesine 142 bin TL tazminat ödeyecek". Milliyet. 21 March 2017. 25 September 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2019.
- ↑ "Satanist Zinnur Gülşah Dinçer İsviçre'ye kaçmış". Posta. 4 April 2018. 18 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2019.
- ↑ "Satanist Gülşah Demircan İsviçre'ye kaçtı!". Takvim. 4 April 2018. 25 September 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 September 2019.
- ↑ "AI Letter Contest Commemorates Güldünya Tören". Bianet. 1 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 April 2023.
- ↑ Çiçek Tahaoğlu. "Life Sentence for Husband". Bianet. 14 March 2013. İstifadə tarixi: 2 April 2023.
- ↑ "Ferdane Çöl (1982-2011)". 2018-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-13.
- ↑ "Dilek Doğan'ın ailesi anlattı; o gece neler yaşandı?". t24.com.tr. 26 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 March 2017.
- ↑ "Çet davası: Kadınların itirazı cinayeti ortaya çıkardı". Dw.cm.tr, 4 December 2019. 5 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2021.
- ↑ "Fatma Şengül davasında sanık cinayeti tansiyon hastalığına bağladı". Doğan Haber Ajansı web sitesi. 8 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2021.
- ↑ "Fatma Şengül'ün katiline verilen haksız tahrik indirimi kaldırıldı". Gazete Duvar (türk). 22 February 2021. 22 February 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2021.
- ↑ "İkinci Yeni Şiirinde Kadın Cinayetler". Hars Akademi Uluslararası Hakemli KültürSanat-Mimarlık Dergisi. June 2021. 2021-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-13.
- ↑ "Bir Kadını Öldürmeye Nereden Başlamalı?". Birikim. 18 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 November 2020.
- ↑ "Bir kadındı/bir ülkeydi/kapanmazdı artık yarası: Yalnız". L i t e r a (türk). 23 July 2021. 28 July 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 September 2021.