Tüstüyə qarşı aşqarlar

Tüstüyə qarşı aşqarlar

Tüstüyə qarşı aşqarlar dizel mühərrikinin buraxdığı işlənmiş qazlardan gələn qara tüstünün (his) emissiyasını azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Yanma kamerasında alovlanmadan əvvəlki mərhələdə yanacağın intensiv krekinqi baş verir, nəticədə his əmələ gəlir. Sonra o yanır, lakin bəzi səbəblərə görə tam yanmır. Qara tüstünün tərkibində olan hisin bir hissəsi atmosferə atılır. Hisin əmələ gəlməsi mühərriyin səmərəliliyinin azalması deməkdir, lakin bundan əlavə, his onun səthində sorbsiya olunmuş kanserogen politsiklik aromatik karbohidrogenlər daşıyıcısıdır. Qara tüstünün emissiyası metalsaxlayan tüstüyə qarşı aşqarlar vasitəsilə azaldıla bilər. Bu halda külsüz aşqarların təsiri çox deyil.

Tüstüyə qarşı aşqarların işçi qatılığı 0.05-0,2%-dir. Nisbətən əvvəlki aşqarların (məsələn, 1970-ci illərdə işlənib hazırlanmış ИХП- 702, ИХП-706 aşqarları) tövsiyə olunan qatılığı 0.5-1.0%-ə qədər və daha yüksək olmuşdur.

Təsir prinsipi

Tüstüyə qarşı aşqarların təsir mexanizmi haqqında konkret fikir yoxdur. Mövcud iki qrup fərziyyədən birinə görə, aşqarlar his hissəciklərinə antikoaqulyasiya və ya dispersləşdirici təsir göstərir, nəticədə onlar daha intensiv yanır. İkinci qrup fərziyyə aşqarın hisin yanmasına kimyəvi təsirinin mümkün variantlarını (katalitik təsir, hidroksil radikalları ilə qazlaşdırma) əhatə edir.

Rusiyada tətbiq olunan bariumsaxlayan tüstüyə qarşı aşqarların təsir mexanizmi müəyyən maraq doğurur. Bir nəzəriyyəyə görə barium birləşmələri yanacağın yanma məhsulları ilə reaksiyaya girir və bunun nəticəsində hidroksil radikalları əmələ gəlir. Sonuncular hisi qazlaşdırır. Fərz edilir ki, barium saxlayan tüstüyə qarşı aşqarlar yanacaq damcılarının diffuz yanması zamanı əmələ gələn hisin yanmasını tezləşdirir və artıq buxarlanmış yanacaq hissəsinin yanması zamanı əmələ gələn hisin yanmasına təsir etmir, yəni barium saxlayan aşqarlar yanma katalizatoru deyil. Onlar agır neftlərin yanması zamanı daha effektlidir.

M.Lernerə görə bütün tüstüyə qarşı aşqarlar iki növə bölünür. Birinci növə əsas təsiri his hissəciklərinin dispersləşdirilməsi olan qələvi-torpaq metal birləşmələri aiddir. İkinci növə keçid metal birləşmələri aiddir. Onlar oksigenin yanmanın birinci mərhələsindən sonuncu mərhələlərə daşınması hesabına hisin yanmasını tezləşdirir. Bu da keçid metallarının valentliyini dəyişmək qabiliyyəti hesabına mümkün olur.

Effektlilk göstəriciləri

Tüstüyə qarşı aşqarların keyfiyyəti dizel mühərriklərinin stend sınaqları prosesində qiymətləndirilən işlənmiş qazların tüstülüyü və faktiki hisin miqdarı ilə qiymətləndirilir. İşlənmiş qazların tüstülüyünü iki növ cihazla təyin edirlər. Bosch qurğusunda hisın qarşısı kağız filtrlə alınır. Bu halda filtr qaralır və onun daha çox qaralması his əmələgəlmənin intensiv olduğunu göstərir. Bu qurğu portativdir və yüksək dərəcədə his əmələ gəlmədə daha etibarlı nəticələr verir.

Hartridge qurğusu iri həcmlidir və yalnız stasionar şəraitdə istifadə olunur. Burada qiymətləndirmə prinsipi hisin miqdarının artması ilə işlənmiş qazların azalan optik sıxlığının ölçülməsinə əsaslanır.

Çeşid

• ИХП-702 1960-1970-cı illərdə Aşqarlar Kimyası İnstitutunda (Bakı) işlənmiş ilk yerli tüstüyə qarşı aşqardır. O barium hidroksidin birbaşa alkilfenola təsiriylə alınan, yanacaqda həll olan barium dialkilfenolyat idi. Yanacağa 1% qatılıqda daxil edildikdə, işlənmiş qazların tərkibində hisin miqdarının 50-80% azalmasını təmin edirdi. Onun nöqsanlarından biri onun olduqca yüksək qatılıqlarda əlavə olunması idi.

• ИХП-706 (ТУ ИХП-402-7-73) bariumun miqdarına və, deməli, effektliliyinə görə əvvəlki aşqardan üstün idi. Metalın qatılığının artması karbonatlaşma, yəni reaksiya kütləsinin karbon qazı ilə işlənməsi hesabına baş verirdi. Eyni zamanda, barium hidroksidin bir hissəsi aşqarda oleofilləşmiş vəziyyətdə olan xırda hissələrə bölünmüş karbonata çevrilirdi. Bu əməliyyat hesabına metalın qatılığı və, buna görə, də aşqarın səmərəliliyi 1,5 dəfə artmışdı. Tövsiyə edilən yanacaq qatılığı 0,2-0,5% idi.

Hər iki aşqar forsunkaların çiləyicilərində barium sulfat çöküntüsünün əmələ gəlməsinə səbəb oldu. Ona görə də aşqarın sonrakı kompozisiyalarının tərkibində çöküntü əmələgəlmənin qarşısını alan dispersləşdirici komponent olurdu.

• ЭФАП-Б (ТУ 0257-002-40439881-97) aşqarın aşağı donma temperaturu və aşağı özlülüyünü təmin edən barium alkilfenolyat (65%), dispersləşdirici komponent (5%) və həlledicidən (30%) ibarət kompozisiyadır. Aşqarın istehsalında karbonatlaşmadan istifadə olunmur.

• ЭКО-1 karbonatlaşdırılmış (karbon qazı ilə işlənilmiş) alkilfenolyat, olein və bor turşuları ilə modifikasiya olunmuş (yağa dispersləşdirici aşqar Dneprol) Mannix əsasından ibarət kompozisiyadır. Karbonatlaşmaya görə aşqarda liofillləşdirilmiş karbonat şəklində əlavə miqdar barium var, bu da aşqarın səmərəliliyini artırır.

Əlavə xassələr

Barium saxlayan maddələr biosid fəallığa malikdir. Lubrizol-565 şirkətinin məlumatına görə, barium aşqarları katalitik neytrallaşdırıcıların iş müddətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Məhdudiyyətlər və nöqsanlar

Aşqarların tövsiyə olunan qatılığı məhdudlaşdırılır. Onların artması yanma kamerasında çöküntünün yaranmasına, bəzən mühərrik və yanacaq sisteminin detallarının tez yeyilməsinə səbəb olur. Bundan əlavə aşqarların yanma məhsulları bərk hissəciklər kimi atmosferə atılır.

ИХП-706 aşqarının sınağı zamanı qazın hərəkəti yolunda yüksək və aşağı temperaturlu korroziya müşahidə edilmişdi. Bunun səbəbi, yəqin ki karbonatlaşmanın daxil olduğu istehsal texnologiyasıdır.

Mənbə

А.М.Данилов. Применение присадок в топливах.Санкт-Петербург: Химиздат, 2010