Tarakanlar

Tarakanlar
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar Klad: Pancrustacea Yarımtip: Altıayaqlılar Sinif: Həşəratlar Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Qanadlılar Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Yeniqanadlılar Koqorta: Polineopteralar Dəstəüstü: Dictyoptera Dəstə: Tarakankimilər Fəsiləüstü: Blattoidea Epifəsilə: Blattoidae Fəsilə: Tarakanlar
Beynəlxalq elmi adı
Blattidae
Şəkil axtarışı ITIS   102402 NCBI   6974 EOL   680 FW   71738

Tarakanlar (lat. Blattidae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin tarakankimilər dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi. Dünyada, 3500 tarakan növü var. Bunlardan yalnız 10 növ insanların yaşadıqları mühitlərə adaptasiya olunublar.

• Dişilər cütləşdikdən sonra yumurtalarını ətrafın vəziyyətinə görə uyğun bir yerə qoyurlar. • Lakin yumurta qoyma sadə olaraq gəzişdikləri gizli və isti yerlərə sığınacaq edirlər. • Ancaq dişilər yumurta paketini qoymadan əvvəl ən çox bir həftə bu paketin bir qismi abdomenin içində, bir qismi də çöldə dayanıq vəziyyətdə bərabərində daşımaqdadır. • Yumurta paketi 10–12 mm uzunluğunda və qaramtıl-qəhvəyi rəngdə olur. • Yumurta paketi içində iki sıralı olmaq üzrə ümumiyyətlə 16 ədəd yumurta olur, ancaq bu miqdar 14-18 arasında dəyişə bilər. • Yumurta paketi qoyduqdan sonra 2-3 ay içərisində açılmaqla, 30 °C'də isə bu müddət 5-6 həftə davam edə bilər. • Əgər yumurta paketləri sərin olan yerlərə qoyulubsa, bu halda qışı gözləmə halında keçirərək növbəti yazdan etibarən çıxmağa başlayırlar. • Bir dişi həyatı boyunca 6-10 ədəd yumurta paketi qoyur. • Ancaq bəzən bu miqdarın 25-dən daha çox olduğu da müşahidə edilə bilir. • Ümumiyyətlə, yumurta paketləri içərisindəki yumurtalardan az bir hissəsi açılmaqda və nimfalar yumurta paketinin iti olan tərəfini aralayaraq çölə çıxırlar. • Nimfalar yumurta paketini tərk etdikdən dərhal sonra paket bağlanaraq köhnə halını almaqda və sanki heç açılmamış kimi bir görünüş yaratmaqdadır. • Bəzən açılması gecikmiş olan yumurtalıqlardan çıxan nimfalar yumurta paketi içərisində bağlı qalaraq ölürlər. • Yeni çıxan nimfalar 6 mm boyunda, ağımtıl rəngdə olur, zaman keçdikcə rəngi qəhvəyiyə çevrilir və boyları böyüyür. • Nimfaların yetişkin hala gəlməsi üçün keçən zaman ətraf mühitin istiliyinə görə dəyişməklə birlikdə, ümumiyyətlə nimfa dövrü 10-12 ay qədər davam edə bilir. • Lakin isti olan yerlərdə bol qida olduğu təqdirdə bu müddət beş aya qədər azala bilməkdədir. • Buna qarşılıq sərin yerlərdə nimfa müddəti iki ilə qədər davam etməkdədir. • Erkək fərd nimfaları 7-8, dişi fərd nimfaları isə 9-10 köynək dəyişdirməklə və yetişkin mərhələyə çatırlar. • Dişilər yetişkin hala çatdıqdan 2-3 həftə sonra yumurta paketlərini qoymağa başlamaqla, yumurtaqoyma müddəti 1-2 həftə davam etməkdədir. Yetişkinlər isti yerlərdə 2-4 ay, sərin yerlərdə 7 ay qədər yaşaya bilirlər. Erkəklərin olmadığı və ya az olduğu yerlərdə dişilər döllənməmiş yumurta da qoya bilirlər. Bu yumurtalar bəzən inkişaf edərək açılır və bu yumurtalardan çıxmış fərdlərin hamısı dişilər olur. Lakin bu partenogenetik fərdlərdən çox azı yetişkin hala gələ bilir. Yetişkin fərdlər və nimfalar gündüzlər isti və qaranlıq yerlərdə gizlənirlər. Bunların bədənləri yastı olduğu üçün divardakı yarıq və çatlaqların arası, taxta aralıqları, qapı və pəncərə çərçivələrinin divarla birləşdiyi yerlərdəki çatlaqların içi, döşəmə taxtalarının arası, su və kanalizasiya borularının arxaları, şkaf altları, tualet altları və bunların divarla bitişmiş olan yerləri, tarakanların asanlıqla girərək gizlənmələrinə əlverişlidir. Bu kimi yerlərdə gündüzlər gizlənən böcəklər qaranlıq başladıqdan sonra çıxaraq aktiv hala keçir, qida və su tapmaq üçün ətrafa yayılırlar. Daha çox binaların rütubətliyerlərində, padvallarda, qida bol olduğu yerlərində daha çox inkişaf edirlər. Mənzillərin üst qatlarında daha az olduqlarımüşahidə edilməkdədir. Bunlar hər nə qədər binalar və bənzəri yerlərdə olsalar da xüsusilə yaz aylarında və isti yerlərdə zibillik, kanalizasiya və bənzəri kimi binalardan uzaq yerlərdə yaşadıqları da görülməkdədir.