Tarim hövzəsində yarpaqlı meşələr və çöl

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Tarım hövzəsi yarpaqlı meşələr və çöl Qərbi Çinin Sincan Uyğur Muxtar Bölgəsində mülayim enli və qarışıq meşələr eko bölgəsidir. Ekoloji bölgəyə, əksinə quraq bir bölgədə bölgənin çayları tərəfindən davamlı yarpaqlı sahil meşələri və çöllər daxildir.

Coğrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarım hövzəsi Çinin ən qərbində yerləşən səhra hövzəsidir. Hövzə yüksək dağlarla əhatə olunmuşdur - cənubda Tibet yaylası, şimal kənarını təşkil edən Kunlun dağları ; qərbdə Pamir dağları; şimalda Tyan-Şan ilə.

Hövzə qurudur, lakin ətraf dağlarda xeyli yağış və qar yağır. Çaylar hövzəyə dağlardan, o cümlədən qərbdəki Kunlun dağlarını qurudan, şimala doğru axan Hotan çayı, Pamiri axıdan Yarkənd çayı və qərb Tian Şan dağlarından axıdılan Aksu çayı daxil olur. Bu çaylar şimal və şərq hövzəsi boyunca bir qövs içində 1300 km axan Tarım çayını əmələ gətirir. Konqque çayı mərkəzi Tyan-Şandan cənub-şərqə axır. Aşağı Tarım çayı cənub- şərq hövzəsindəki Taitema gölünə cənub-şərqdən, Kongque isə şərqdən Lobnora tökülür. Qarqan çayı mərkəzi Kunlun dağlarında qalxır və eyni zamanda şimal-şərqə doğru Taitema gölünə tökülür. Taitema gölü dəniz səviyyəsindən təxminən 800 metr yüksəklikdədir. [1]

Ekoloji bölgədəki torpaqlar ümumiyyətlə qumlu torpaqdır.

İqlim[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hövzə quru kontinental iqlimə malikdir. Orta illik temperatur qış aylarında -20º C-dən yay aylarında 40ºC-yə qədərdir. Yağış hövzəsinin döşəməsində ildə orta hesabla yalnız 50 mm. Ətrafdakı dağlarda illik yağıntının miqdarı ildə 1000 mm-dən çox ola bilər. Çaylar davamlı qar yağışı və buzlaq əridir (ümumi axının təxminən 60% -i) və yağış yağışları ilə (təxminən 40%). [1] İllik axının təxminən 75% -i iyul, avqust və sentyabr aylarında gəlir və müntəzəm yay daşqınları mövsümü yaradır. [2]

Flora[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii bitki örtüyünə bataqlıq, sahil meşəsi və kollar daxildir. Mövsümi və daimi olaraq su basmış ərazilərdə qamış bataqlıqları və Myricaria pulcherrima, Phragmites australisCalamagrostis pseudophragmites bitkiləri ilə birlikdə yaşıl çəmənlikləri var. Tugay kimi tanınan sahil meşələrində, Elaeagnus angustifolia ilə birlikdə aşağı çay terraslarında yarpaqlı səhra qovağı ( Populus euphratica ) üstünlük təşkil edir.. Populus pruinosa çayların yuxarı axınları boyunca baş verir, lakin aşağı hövzədə deyil. [2]

Fauna[redaktə | mənbəni redaktə et]

Meşələr və bataqlıqlar köçəri və qonaq quşlar üçün vacib yaşayış mühitidir. Ekoregion, Yarkand maralı ( Cervus elaphus yarkandensis ) daxil olmaqla bir neçə məməli növünə ev sahibliyi edir. Yarkand geyik populyasiyası 1950-ci illərdə 10.000 fərddən 1990-cı illərdə 3000-dən az olmağa başladı. [1]

Qoruma və təhdidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İpək Yolu Tarım hövzəsindən keçmiş və bölgənin çayları əsrlər boyu məskunlaşmış və köçəri insanlara dəstək olmuşdur. Çay ovalığının çox hissəsi əkinçilik və otlaq sahəsinə çevrilmişdir. 1950-ci illərdən bəri Çin hökuməti bu ərazidə bir çox insanı Çinin başqa yerlərindən məskunlaşdırdı və bölgənin artan əhalisi yaşayış mühitinin çevrilməsini, sulak ərazilərin qurudulmasını və əkinçilik üçün suyun yönləndirilməsini sürətləndirdi. Suyun yayındırılması həm çaydakı axınları azaldıb həm də yeraltı suların səviyyəsini aşağı salıb meşələrə təhlükə yaradır. [3]

1921-ci ildən bəri Tarim Kongque yolu ilə Lop Nura yönəldildi və alt Tarım və Taitema gölünün 320 km-nə şirin su axınları çox azaldı. 1972-ci ildə Daxihaizi Barajının inşası daha çox Tarımın aşağı hissəsinə şirin su axınlarını ləğv etdi. Meşənin çox hissəsi öldü və vəhşi dəvələr də daxil olmaqla vəhşi təbiət məhv edildi. [1] 2000-ci ildə hökumət, meşələrin, vəhşi təbiətin və yeraltı suyunun bir qədər bərpa olunmasına imkan verən yuxarı bəndlərdən aşağı Tarımadək mütəmadi su buraxmağa başladı. [4]

Qorunan ərazilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

2017-ci il qiymətləndirməsində ekoloji bölgənin 4,051 km2-nin və ya% 7-nin qorunan ərazilər olduğu müəyyən edilmişdir. Çox az yaşayış sahəsi qorunan ərazilərin xaricində qalır. 1983-cü ildə yaradılan Tarim Huyanglin Təbiət Qoruğu, təbii çay proseslərinin hələ də hökm sürdüyü qoruğun qərb hissəsindəki qarışıq olmayan bir çay uzanması da daxil olmaqla Tarim çayında qalan ən böyük yaşayış blokunu qoruyur. [2]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

 

  1. 1 2 3 4 Yongbo Liu and Yaning Chen (2007). "Saving the 'Green Corridor': Recharging Groundwater to Restore Riparian Forest Along the Lower Tarim River, China". Ecological Restoration vol. 25, No. 2, 2007. ISSN 1522-4740.
  2. 1 2 3 Thevs, Niels & Zerbe, Stefan & Peper, Jan & Succow, Michael. (2008). Vegetation and vegetation dynamics in the Tarim River floodplain of continental-arid Xinjiang, NW China. Phytocoenologia. 38. 65-84. 10.1127/0340-269X/2008/0038-0065.
  3. Jiang LW, Tong YF, Zhao ZJ, Li TH, Liao JH (2005) Water resources, land exploration and population dynamics in arid areas—the case of the Tarim River Basin in Xinjiang of China. Popul Environ 26(6):471–503.
  4. Yiqing Li, Yaning Chen, Yaoqi Zhang, and Yang Xia (2009). "Rehabilitating China's Largest Inland River". Conservation Biology Volume23, Issue3, June 2009 Pages 531-536.