Tarix (Herodot)

"Tarix" (q.yun. Ἱστορίαι, əks halda “Muzalar”) — qədim yunan tarixçisi Herodotun kitabı. Avropa ədəbiyyatında tam şəkildə qorunmuş ilk tarixi və ümumiyyətlə nəsr əsəridir.

Ümumi xüsusiyyətləri

"Tarix"in mətni 1908-ci ildə naməlum oxucu tərəfindən qeydlər və vurğu ilə nəşr edilmişdir

Babil gəlin bazarı. Herodotun Babil adət-ənənələrini əks etdirən Edvin Lonq (1875) tablosu

Herodotun əsəri sözün indiki mənasında tarix deyil. Bunun üçün əsas süjet Yunan-İran müharibələrinin tarixi olsa da (birinci yarısı fars çarlığının yüksəlişi, Babilistan, Assuriya, Misir, Skif, Liviya və s., ikinci yarısı Yunan-İran müharibələrinin ardıcıl tarixi hesabatıdır və eramızdan əvvəl 479-cu ildə ellinlər tərəfindən Sestanın işğalı xəbəri ilə başa çatır), müəllif eyni zamanda coğrafi, etnoqrafik, təbii-tarixi və ədəbi məlumatlardan ibarət real ensiklopediya yaradır.

Təqdimatın birliyinə müəyyən dərəcədə onunla nail olunur ki, tarixçi ilk sözdən sona qədər barbarlarla ellinlər arasında mübarizəni izləməyə çalışır:

Halikarnaslı Herodot keçmiş hadisələrin zaman keçdikcə unudulmaması və həm ellinlərin, həm də barbarların böyük və heyrətamiz əməllərinin qaranlıqda qalmaması, xüsusən də niyə bir-birləri ilə müharibə etmələri üçün bu məlumatları toplayıb yazmışdı.

Antik tarixşünaslıqda birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edən bu əsər X-XV əsrlərin bir çox nüsxələrində bizə gəlib çatmışdır. Yunan dilində ilk dəfə 15-ci əsrin sonunda Lorenso Valla tərəfindən nəşr edilmişdir (latın dilinə tərcümə edilmişdir).

X-XI əsrlərin ən qədim əlyazmaları Florentina adlanan stirpsdən məlumdur. 14-cü əsrə aid əlyazmalar Romana stirps-dən məlumdur. 1453-cü ildə Konstantinopolun türklər tərəfindən fəthindən sonra Bizans alimləri tərəfindən Qərbi Avropaya aparılmış bu əlyazmalar hazırda Roma, Florensiya, Milan, Madrid, Paris, Oksford, Kembric, Haydelberq və digər şəhərlərin kitabxanalarında saxlanılır. Onların sayı olduqca çoxdur; Beləliklə, Q.Şteynin əsas tənqidi nəşrində (Berlin, 1869-1881) 46 əlyazma nəzərə alınmışdır.

Bundan əlavə, 20-ci əsrin əvvəllərində Herodotun əsərinin e.ə. I-III əsrlərə aid papirus parçaları tapıldı.