Taybey

Taybey
Taybey
	Lua xətası: expandTemplate: template "lang-nan" does not exist.
Bayraq	Gerb
	25°02′52″ şm. e. 121°31′55″ ş. u.
Ölkə	Çin Respublikası;
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1709
Sahəsi	271,7997 km²;
Mərkəzin hündürlüyü	10 m
Saat qurşağı	UTC+08:00;
Əhalisi
Əhalisi	2.668.572 nəf. (dekabr 2018);
Rəsmi dili	çincə
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	100
	gov.taipei; english.gov.taipei
	Xəritəni göstər/gizlə Taybey
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Taybey (/ˌtaɪˈpeɪ/), rəsmi olaraq Taybey Şəhəri, Tayvanın paytaxtı və xüsusi bir bələdiyyəsidir. Tayvanın şimalında yerləşən Taybey Şəhəri, şimal liman şəhəri Kiilunq'dan təxminən 25 km (16 mil) cənub-qərbdə yerləşən Yeni Taypey Şəhər bələdiyyəsinin bir anklavıdır. Şəhərin çoxu qədim göl yatağı olan Taypey hövzəsindədir. Hövzə, şəhərin qərb sərhədi boyunca Tamsui çayını meydana gətirən Kiilunq və Xindian çaylarının nisbətən dar vadiləri ilə həmsərhəddir.

Taybey, Tayvanın siyasi, iqtisadi, təhsil və mədəniyyət mərkəzidir və Şərqi Asiyanın ən böyük mərkəzlərindən biridir. Qlobal bir şəhər olaraq qəbul edilən və GaWC tərəfindən Alfa-Şəhər olaraq qiymətləndirilən Taybey, yüksək texnologiyalı əsas sənaye sahəsinin bir hissəsidir. Dəmiryolları, magistral yollar, hava limanları və avtobus xətləri Taybey'i adanın hər tərəfi ilə birləşdirir. Şəhərə iki hava limanı - Sonqşan və Taoyuan xidmət göstərir. Taybey, Taybey 101, Çan Kay Şi Memorial Zalı, Dalonqdonq Baoan Məbədi, Hsinq Tian Konq, Manka Lunqşan Məbədi, İmperator Saray Muzeyi, Prezident Ofisi Binası, Taipei Qonaq Evi, Ximendinq və bir neçə gecə bazarı şəhərin hər tərəfinə səpələnmişlər. Maokonq, Yanqminqçşan və isti bulaqlar kimi təbii xüsusiyyətlər də beynəlxalq ziyarətçilər tərəfindən yaxşı tanınır.

İngilis dilli xəbərlərdə Taybey adı, tez-tez Tayvan mərkəzi hökumətinə istinad edən bir synecdoche olaraq xidmət edir. Tayvanın beynəlxalq aləmdəki qeyri-müəyyən siyasi statusu səbəbiylə, Tayvan hökumət nümayəndələrinin beynəlxalq təşkilatlara qatıldığı və ya Tayvan idmançılarının beynəlxalq idman yarışlarında yarışdığı zaman, Çin Taybeyi termini də tez-tez bütün ölkə üçün sinonim kimi istifadə olunur.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Taybey və Ta'ai-bei yazımları, Wade-Giles-in romanlaşdırılmasından qaynaqlanır Ta'ai²-bei³ Çin dilində Tayvanın şimalını ifadə edir. Hanyu Pinyin və Tongyong Pinyin'e görə ad, Táiběi olaraq da romanlaşdırıla bilər.

Yaponiya İmperiyası 1895-ci ildə Birinci Çin-Yapon müharibəsindən sonra Şimonoseki müqaviləsinə əsasən Tayvanı aldı. Tayvan, paytaxtı Tayhoku (keçmiş Taypeh-fu) ilə İmperial Yaponiyanın koloniyası oldu.

Şəhər ayrıca Tay-pak (Tayvanlı Hokkien mənşəli) və Taypeh kimi də tanınmışdır.

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Han Çinli mühacirlərin əhəmiyyətli axını başlamazdan əvvəl, Taybey Hövzəsi bölgəsində əsasən Ketaqalan düzənliyi aborigenləri yaşayırdı. Hökumətin bölgədə inkişafa icazə verməsinə başladıqdan sonra 18 -ci əsrin əvvəllərində Tzin sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Han köçərilərinin sayı tədricən artdı. 1875 -ci ildə adanın şimal hissəsi yeni Taybeh Prefekturasına daxil edildi.

Çinin Tzin sülaləsi, 1887-ci ildə ada bir əyalət (Fukien-Tayvan əyaləti) elan edildikdə Taybeh-fu müvəqqəti paytaxtı etdi. Taybeh rəsmi olaraq 1894-cü ildə əyalət paytaxtı oldu. 1895-ci ildə Yaponiya İmperiyası Tayvanı ilhaq etdikdə Taybey Taihoku adlandırıldı. Yapon hakimiyyəti altında şəhər Tayhoku prefekturasına tabe idi. Tayvanın Yapon hökmdarları, geniş dəmir yolu əlaqələrini özündə cəmləşdirən inkişaf etmiş şəhərsalma proqramına başladılar. Bu dövrdən etibarən Taybeyin bir çox görməli yerləri və mədəniyyət müəssisələri var.