Tiqran Sarkisyan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tiqran Sarkisyan
erm. Տիգրան Սուրենի Սարգսյան
bayraq
Avrasiya İqtisadi Komissiyasının idarə heyətinin sədri
1 fevral 2016 – 1 fevral 2020
ƏvvəlkiViktor Xristenko
SonrakıMixail Myasnikoviç
bayraq
Ermənistanın ABŞ-dakı səfiri
bayraq2
15 iyul 2014 – 12 yanvar 2016
ƏvvəlkiTatul Marqaryan
SonrakıQriqor Ovanisyan
9 aprel 2008 – 3 aprel 2014
PrezidentSerj Sarkisyan
ƏvvəlkiSerj Sarkisyan
SonrakıOvik Abraamyan
3 mart 1998 – 9 aprel 2008
PrezidentRobert Köçəryan
ƏvvəlkiBaqrat Asatryan
SonrakıArtur Cavadyan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 29 yanvar 1960(1960-01-29) (64 yaş)
Doğum yeri
Partiya
  • Ermənistan Respublikaçılar Partiyası[d]
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, iqtisadçı, bankir, diplomat
Dini Erməni Həvari kilsəsi
Elmi fəaliyyəti
Elmi dərəcəsi
  • iqtisad elmləri namizədi[d]
Təltifləri "Dostluq" ordeni Stolypin Medal, 1st class 2-ci dərəcəli "Dostluq" ordeni 1-ci dərəcəli "Vətən qarşısında xidmətlərinə görə" ordeni "Ananiya Şirakatsi" medalı "Dank" medalı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tiqran Sureni Sarkisyan (erm. Տիգրան Սուրենի Սարգսյան, 29 yanvar 1960, Kirovakan) — 2008–2014-cü illərdə Ermənistanın baş naziri olmuş erməni siyasi xadimi.[1] O, bundan əvvəl 1998–2008-ci illərdə Ermənistan Mərkəzi Bankının sədri vəzifəsində çalışıb. Baş nazir postunu tərk etdikdən sonra 2014–2016-cı illərdə ABŞ səfiri, 2016–2020-ci illərdə isə Avrasiya İqtisadi Komissiyasının Direktorlar Şurasının sədri vəzifələrində çalışıb.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tiqran Sarkisyan 1960-cı il yanvarın 29-da Ermənistan SSR-in Böyük Qarakilsə şəhərində anadan olub. Uşaqlıq illərində ailəsi İrəvana köçüb. İbtidai təhsilini 1967–1977-ci illərdə İrəvan Puşkin adına 8 №-li məktəbdə almışdır.[2] 1978-ci ildə 14 saylı Yerevan Texniki Kollecindən məzun olmuşdur. Həmin il Sarkisyan İrəvan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun İqtisadiyyat və Planlaşdırma fakültəsinə daxil olub. 1980-ci ildə N. A. Voznesenski adına Leninqrad Maliyyə-İqtisad İnstitutuna daxil olmuş, 1983-cü ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Həmin illərdə Qazpromun gələcək rəhbəri Aleksey Miller onun tələbə yoldaşı idi.

1983-cü ildən həmin institutun aspiranturasında təhsilini davam etdirən Tiqran Sarkisyan, 1987-ci ildə Leninqrad Maliyyə-İqtisadiyyat İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını bitirmiş və burada "Ermənistanın nümunəsi əsasında regional sosial-iqtisadi inkişafın planlaşdırılması" adlı dissertasiyasını müdafiə edərək fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini almışdır.

1994-cü ildə Vaşinqton Beynəlxalq Hüquq İnstitutunun "Qanunvericilik fəaliyyəti" şöbəsində təhsil alıb. 1996–1997-ci illərdə Vaşinqtonda Dünya Bankının İqtisadi İnkişaf İnstitutunda "Bankların effektiv idarə olunması" şöbəsində təhsilini davam etdirib.[3][4]

Fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadiyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini aldıqdan sonra 1987-ci ildə Ermənistana qayıdıb və 1990-cı ilə qədər Ermənistan Elmi-Tədqiqat İqtisadiyyat və Planlaşdırma İnstitutunda baş elmi işçi və Beynəlxalq İqtisadi Əlaqələr Qrupunun rəhbəri olub.[4]

1988–1993-cü illərdə gənc mütəxəssislər və alimlərin milli şurasının sədri vəzifəsində çalışıb. 1990–1991-ci illərdə bank işçiləri üçün iqtisadi islahatlara dair təşkil olunmuş seminarların koordinatoru vəzifəsində çalışmışdır.

Siyasi fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

1991-ci ildə Tiqran Sarkisyan Milli Demokratik Birlik Partiyasının yaradıcılarından biri olub.

1993–1995-ci illərdə lideri Şavarş Köçəryan olan "Milli Demokratlar" fraksiyasının üzvü kimi Milli Məclisin deputatı seçilib. Sarkisyan Milli Assambleyanın maliyyə və kredit məsələləri komitəsinə rəhbərlik edib. Bu vəzifədə o, erməni dramının – milli valyutanın dövriyyəyə buraxılmasında mühüm rol oynamışdır.

Milli valyutanın yaradılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarkisyan parlamentdə müxalifət təmsilçisi olmasına baxmayaraq, Ermənistan parlamentinin maliyyə-kredit və büdcə məsələləri daimi komissiyasının sədri təyin edilib.

O, Mərkəzi Bankın prezidenti İsaak İsaakyan və maliyyə naziri Levon Barxudaryanla birlikdə 1993-cü il oktyabrın 13-də yaradılmış Pul dövriyyəsinin tənzimlənməsi üzrə Dövlət Komissiyasının həmsədri təyin edilib. Komissiya 20-dən çox mühüm qərar qəbul edir, bunun nəticəsində 1993-cü il noyabrın 22-də erməni dramının yaradılması mümkün olub.[5] Çap edilmiş əskinasların nominal dəyəri 10, 25, 50, 100, 200, 500 dram olub.[6]

1995-ci ildən sonrakı fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

1995–1998-ci illərdə Sosial İslahatlar Elmi Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru olub. 1995-ci il iyulun 27-də Ermənistan Banklar Assosiasiyası yaradıldı və Tiqran Sarkisyan onun ilk prezidenti oldu. Sarkisyan 1998-ci il martın 3-dən Ermənistan Mərkəzi Bankının (AMB) sədri vəzifəsini tutub[7] və 2005-ci il martın 2-də Ermənistan Milli Assambleyası tərəfindən ikinci yeddiillik müddətə AMB-nin sədri seçilib. İclasda 92 deputat iştirak edib. 86 nəfər onun namizədliyinə səs verib.

1995-ci ildə həm də 2008-ci ilə qədər rəhbərlik etdiyi Keçid Cəmiyyəti Araşdırma İnstitutunun direktoru olub.

2005–2007-ci illərdə Dövlətlərarası Bankın İdarə Heyətinin sədri olub.

Mərkəzi Bankın sədri (1998–2008)[redaktə | mənbəni redaktə et]

3 mart 1998-ci ildə Tiqran Sarkisyan Ermənistan Mərkəzi Bankının sədri seçildi və bu, Ermənistanın bank sektorunda vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi.[8] Xüsusilə, elə həmin ildə beynəlxalq mühasibat standartları tətbiq olundu. 2005-ci ildə Sarkisyan ikinci müddətə yenidən Mərkəzi Bankın sədri seçildi.[4]

1998–2008-ci illərdə onun imzası Ermənistanda pul vahidinin üzərində təsvir olunub.[9]

Beynəlxalq mühasibat standartlarının tətbiqi (1998)[redaktə | mənbəni redaktə et]

1998-ci ildə Tiqran Sarkisyan Ermənistanda beynəlxalq mühasibat uçotu standartlarından istifadəni məcburi etdi. 1998-ci ilə qədər erməni sovet standartlarından istifadə olunurdu və hesabatlar müasir tələblərə cavab vermirdi. Bu sistem Ermənistanda bu gün də davam edir.

Banklararası elektron ödəniş sisteminin yaradılması (1999)[redaktə | mənbəni redaktə et]

1999-cu ildə Ermənistan Mərkəzi Bankı CBA. NET adlı elektron ödəniş sistemini işə salıb. Bu, RTGS Ödəniş Sistemi idi və o, Ermənistan bankları arasında pul axınını avtomatlaşdırır. O vaxta qədər banklar arasında bütün əməliyyatlar kağız üzərində aparılırdı. Sistem Ermənistanda bu günə qədər işləyir.

Milli ödəniş sisteminin yaradılması (2001)[redaktə | mənbəni redaktə et]

2001-ci ildə Ermənistan Mərkəzi Bankı daha sonra yerli ARCA kartlarını dəstəkləməyə başlayan ARCA (erməni kartı) adlı milli ödəniş sistemini tətbiq etdi. ARCA həmçinin vahid prosessinq mərkəzi, texnologiya və proqram həllərindən istifadə edərək Mastercard, Visa, American Express və Diners Club-ın əməliyyatları üçün platformaya çevrildi.[10]

Baş nazir (2008–2014)[redaktə | mənbəni redaktə et]

2008-ci il aprelin 9-da Tiqran Sarkisyan həmin ilin əvvəlində Ermənistan prezidenti seçilən Serj Sarkisyanı əvəz edərək, Ermənistanın baş naziri təyin edildi. Aprelin 22-dən etibarən 18 nazirlikdən ibarət yeni hökumət fəaliyyətə başladı. Regional inkişaf naziri Baş nazirin müavini vəzifəsini birləşdirdi. Hökumətin tərkibinə parlamentdəki koalisiya partiyalarının nümayəndələri də daxil idi: Ermənistan Respublikaçılar Partiyası, Çiçəklənən Ermənistan Partiyası, Erməni İnqilabi Federasiyası və Hüququn Aliliyi Partiyası.

Sarkisyanın hakimiyyətə gəlişindən iki ay sonra başlayan Rusiya-Gürcüstan müharibəsi 20 ildən artıqdır Türkiyə və Azərbaycan ilə əlaqələri olmayan və idxal etdiyi məhsulların 70%-i Gürcüstandan gələn Ermənistanın iqtisadiyyatına ciddi ziyan vurdu.[11]

Qlobal Maliyyə Böhranı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarkisyan hökumətinin hakimiyyətə gəlişindən bir il sonra qlobal maliyyə böhranının ikinci dalğası Ermənistana çatdı və ÜDM 14,1% azaldı. Ermənistanın güclü bank sistemi sayəsində böhran erməni banklarına ciddi zərər vermədi, lakin real çöküş tikinti sektorunda baş verdi, burada həcm 41,6% azaldı. İstehsalat vergisi dərəcələri 22,5%-ə endi. Bu iki sahədə çöküş ÜDM-in ümumi payının 10%-dən çox azalmasına səbəb oldu.

İqtisadi çöküşü şərh edən Tiqran Sarkisyan "Şişirilmiş mənzil köpüyü partladı və mənfi fenomenə səbəb oldu" deyə bildirdi.[12] O, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinin vacibliyini də vurğulayıb. Xarici transfertlərin səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə azalması, beynəlxalq xammal bazarında qiymətlərin azalması və xüsusən də əlvan metallar bazarının Ermənistandan ixrac olunan mallara marağının azalması, habelə beynəlxalq bazarda likvidliyin azalması və nəticədə investisiyaların səviyyəsinin azalması iqtisadi çöküşün səbəbləri kimi göstərilib.[13]

Antiböhran tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

12 noyabr 2008-ci il Tiqran Sarkisyan hökumətin antiböhran proqramını təqdim etdi. Ermənistan Respublikası hökumətinin 4 dekabr 2008-ci il tarixli protokol qərarına əsasən, böhran əleyhinə tədbirlərin siyahısı təsdiq edildi. Əsas fəaliyyətlərə aşağıdakılar daxildir:[14]

  • Vergi islahatı – vergi inzibatçılığının sadələşdirilməsi,
  • Gömrük islahatı – gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi,
  • Biznes mühitinin yaxşılaşdırılması – hüquqi şəxslərin yaradılması prosesinin sadələşdirilməsi
  • İnfrastrukturun inkişafı – yol tikintisi, elektrik enerjisi sənayesi və enerji təchizatı sahəsində işlər,
  • Tikinti – daşınmaz əmlak inkişaf etdirənlərə dövlət zəmanətləri və subsidiyaların verilməsi
  • Real sektorun təşviqi – kapitalda iştirak, kreditlər, biznes layihələrinin maliyyələşdirilməsi
  • Sosial layihələr

Tənqidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

2016-cı ildən bəri "EU-ASIA Business Finance Centre" şirkətinin (Slovakiyada qeydiyyatdadır) rəhbəri Aşot Qriqoryan Tiqran Sarkisyana qarşı açıq bəyanatlarla çıxış edib və onu Nairit zavodundan 300 milyon dollar oğurlamaqda ittiham edib. O, Nairitə böyük məbləğdə investisiya qoymağa hazır olduğunu, lakin hökumətin maneələri ilə üzləşdiyini iddia etdi. Bu açıqlamalara cavab olaraq Tiqran Sarkisyan Qriqoryanı və bəzi informasiya agentliklərini məhkəməyə verərək, təkzib tələb edib.[15]

2018-ci ilin avqustunda Aşot Qriqoryan Ermənistanın o vaxtkı iqtisadiyyat naziri Artsvik Minasyanla vəd edilmiş investisiyalardan əvvəl anlaşma memorandumu imzalayıb.[16]

2018-ci ilin oktyabrında 24news.am agentliyi Qriqoryana məxsus şirkətlərin, o cümlədən "Aİ-ASIA Biznes Maliyyə Mərkəzi"nin əvvəlki illərdə dövriyyəsinin olmadığını və bank hesablarının boş olduğunu üzə çıxaran jurnalist araşdırması dərc edib. Şirkətlər Slovakiyadakı uydurma yerlərdən istifadə etməklə qeydiyyata alınıb. Aşot Qriqoryanın Slovakiya hökumətinə 50 min avro ödənilməmiş borcu var idi.[17] Bundan başqa, Aşot Qriqoryanın "Doktor nauk" elmi dərəcəsinə malik olduğunu iddia etməsi və İrəvan Dövlət Universitetinin professoru olması faktı da üzə çıxıb. Universitet onun orada dərs dediyini rəsmən təkzib edib. Bundan əlavə, elmi dərəcənin reallığı da inkar edildi. Məlum olub ki, Qriqoryan diplomat olmasa da, avtomobilində diplomatik missiya nümayəndələrinin tez-tez istifadə etdiyi stikerlərdən istifadə edib.[16] Xəbər dərc edildikdən sonra Qriqoryan xəbər agentliyinə, Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinə, Ermənistanın Çexiya və Slovakiyadakı səfiri Tiqran Seyranyana qarşı məhkəmə iddiası qaldırıb.

2019-cu il aprelin 15-də Aşot Qriqoryanla bundan əvvəl danışıqlar aparmış Ermənistan baş nazirinin müavininin aparat rəhbəri Varaq Siseryan, manipulyasiyaların təfərrüatlarını və səbəblərini təqdim edərək, Qriqoryanı sadəcə "uğursuz avantürist" adlandırıb.[18]

2019-cu il mayın 14-də iki illik məhkəmə çəkişməsindən sonra Baş Məhkəmə Tiqran Sarkisyanın iddiasını təmin edib və Aşot Qriqoryanı saxta ittihamların təkzibini dərc etməyi, habelə 1 milyon dram cərimə ödəməyi hökm edib. Məhkəmə bundan əvvəl Qriqoryanın açıqlamalarını dərc edən xəbər agentliklərini də təkzibləri dərc etməyi tapşırıb.[19]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Armenian Prime Minister Tigran Sargsyan resigns". ArmeniaNow. 3 April 2014. 25 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 April 2014.
  2. ↑ LLC, Helix Consulting. "TIGRAN SARGSYAN APPOINTED AS PRIME MINISTER". www.panorama.am (ingilis). 2023-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  3. ↑ "Տիգրան Սարգսյանը փետրվարի 1-ից կգլխավորի Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի կոլեգիան". armenpress.am (erməni). 2023-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Тигран Саркисян". 18 October 2013. 18 October 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  5. ↑ "Central Bank of Armenia. Development of financial system". 2018-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  6. ↑ "Central Bank of Armenia – Collector coins of the Republic of Armenia". 2017-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  7. ↑ A STATISTICAL ANALYSIS OF BANKS IN ARMENIA Arxivləşdirilib 17 may 2008 at the Wayback Machine
  8. ↑ Marianna Grigoryan, "The Other Sargsyan: PM Tigran in, political "independent" to lead government" Arxivləşdirilib 2011-07-19 at the Wayback Machine, 11 April 2008.
  9. ↑ "Армянский драм RosInvest.Com – Венчур, управление, инвестиции". 2018-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  10. ↑ "Central Bank of Armenia – Payment Card System". 2018-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-07.
  11. ↑ "Армения приветствует открытие российско-грузинской границы – DW – 1. mart 2010". DW.COM. 2018-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  12. ↑ ռ/կ, Ազատություն. "Премьер-министр представил обещанный анализ по строительному "пузырю"". "Ազատ Եվրոպա/Ազատություն" ռադիոկայան. 11 January 2014. 11 January 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 October 2023.
  13. ↑ "Ամփոփ հաշվետվություն հակաճգնաժամային միջոցառումների իրականացման մասին" (PDF). 2018-02-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-10-31.
  14. ↑ "Страны СНГ и мировой кризис: общие проблемы и разные подходы" (PDF). 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-12.
  15. ↑ ""Աշոտ Գրիգորյանն ընդդեմ Տիգրան Սարգսյանի" գործով". Aravot. 8 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2019.
  16. ↑ 16,0 16,1 "Հետաքննություն. ո՞վ է մեծ կոմբինատորը Սլովակիայից (մաս 2)". 24news.am. 23 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2019.
  17. ↑ "Հետաքննություն․ ո՞վ է "մեծ կոմբինատորը" Սլովակիայից". 24news.am. 8 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2019.
  18. ↑ "Աշոտ Գրիգորյանը չկայացած ավանտյուրիստ է. կառավարության ներկայացուցիչ". 24news.am. İstifadə tarixi: 8 October 2019.
  19. ↑ "Դատարանը պարտավորեցրել է Աշոտ Գրիգորյանին հերքել Տիգրան Սարգսյանի մասին զրպարտությունները". 24news.am. 8 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2019.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiqran_Sarkisyan&oldid=7309035"