Tonka (yanacaq)

Raket yanacağı TQ-02 (Samin) — Almaniyada İkinci Dünya müharibəsi dövründə inkişaf etdirildi və alman adı “Tonka-250” idi. Bu bir sıra anti-təyyarə, balistik raketlərdə, eləcə də raket daşıyici larında istifadə edilmişdir. TQ-02 raket yanacağının tərkibi ksilidin C₆H₄CH₃NH₂ və texniki trietilamin (C₂H₅)₃ qarışığıdır. Yanacağın tərkibində olan trietilamin və ksilidin (6 izomer) – zəhərli və kanserogen maddələr qrupuna aid olmasına görə ətraf mühitə, sakinlərin sağlamlığına zərər verən və yeraltı suların çirklənməsi ilə nəticələnə bilən təhlükə mənbəyidir. TQ-02 yanacağı giqroskop, havadaki oksigenlə vaxtaşırı oksidləşir və bu prosesin katalizatorları kimi işıq, yüksək temperatur, rütubət və mis ionlarının iştiraki qeyd edilir.Əvvəllər yararsız vəziyyətə düşmüş “Samin” açıq tipli sobalarda yandırırdılar. Bu üsul ətraf mühitin çirklənməsi ilə nəticələnirdi.

Kimyəvi xassələr

Bununla bağlı adı çəkilən yanacaqdan trietilamin (88-92 °C) və ksilidenlər (220-224 °C) ayrılırlar. Yanacağın rektifikasiya ilə ayrılması nəticəsində az miqdarda dietilaminin qarışığı ilə 43% texniki trietilamin və 41% ksilidinin qarışıq izomerləri alınır. Atmosfer təzyiqində 220 °C qovulan ksilidenlərdə parçalanma prosesi müşahidə olunur. Odur ki, həmin bu proses 80-82jC 10 mm/cs-da vakuumda aparılır.

Fiziki xassələr

20 °C-də sıxlıq: 0,835-0,855 /sm3

Avtomatik alovlanma temperaturu 380 °C

Qapalı çarxda flaş nöqtəsi -10 °C

Hava ilə yanacaq mühitinin temperatur sərhədləri:

Aşağı - -10 °C

Üst- 24 °C

Dumanlarının tutuşma məhdudiyyətləri

Aşağı: həcmi payı – 1%

Yuxarı: həcmi payı – 6%

Kütləvi səhmlər:

Trietilamin (dietilamin ilə):50%

Izomer xylidynes:48-50%

Su: 0,20%

Mexaniki çirkləri:0,003%

Maksimum icazə verilən konsentrasiyalar:

Trietilamin MPC: Iş sahəsinin havasında:10 mq/m³

Yaşayış məntəqələrinin havasında:0,14 mq/m³ (maksimum bir dəfə və gündəlik)

Ksilidinin MAC:İş sahəsinin havasında:3 mq/m³

Məskunlaşan ərazilərin havasında:0,002 mg/m³ (gündəlik orta)

Ədəbiyyat

1. Schmidt, E.W. Wucherer, E.J.: Hidrazin (s) və s. Nontoxic Propellants.
2. -GOST 17147-80. Yanacaq TQ-02. Texniki xüsusiyyətlər.
3. Clark, John D. Atəş! Maye Raket Çarpanları' qeyri-rəsmi tarixi.-New Jersey: Rutgers University Press, 1972.-214 p. – İSBN 0-8135-0725-1.