Xızır

Xızır - türk, islam və yaxın şərq inanclarında adı çəkilən bir peyğəmbər. Xıdır (Hıdır) və ya Kıdır olaraq da deyilir. Çətin anlarda insanların köməyinə qaçan, başqalarının qılığına bürünebilən, fövqəladə xüsusiyyətləri olan bir peyğəmbər. Ölümsüzlüyü axtardığı deyilər. Dua etdiyində və ya verdiyi bir alma məğlub sonsuz qadınların uşağı olar. Müdriklik və hikmət sahibidir. İnsanlara köməkçi olan müqəddəs bir adamdır. Əvvəli sıxışan yaxşı insanların köməyinə qaçar. Quran-ı Kərimdə adı birbaşa keçməz. Peyğəmbər olduğu da belirtilmez lakin bu istiqamətdə işarələr vardır. Şumer mənşəli bir adam olduğu da iddia edilir. Şumerlerdeki "Hasısatra" ilə eyni adam olduğu düşünülə bilər. Ölümsüzlük suyunu içdiyi üçün ölüb yenidən dirilər. Paltarları yaşıldır. Bu mənada təbiəti işarələr. Xızır Ata da deyilir. Havada gəzər, su üstündə gedər. Qılıqdan qılığa girə bilər. Təbiətdəki varlıqlara söz keçirə bilər. İnsanlara göründüyündə özünü tanıtmadığı müddətcə kim onun gerçək şəxsiyyətini bilə bilməz. İnsanları imtahandan keçirər, bəzən bir dərviş, bəzən bir yoxsul qılığına bürünər. Aç olduğunu söyləyər, həyrlə cavab verənləri mükafatlandırar, əksinə, özünü qovub aclığını gidermeyenleri cəzalandırar. Döyüşlərdə qurd cildinə girib öndərə və ya komandirə görünür. Yaraları yaxşılaşdıran dərmanlar edər və ya məzmunlarını təsvir edər. Bəzən kor olaraq təsvir edilər amma gözə ehtiyacı yoxdur, çünki o ürək gözüylə hər şeyi görür.

Etimologiya

Xıdır adı ərəb mənşəlidir. Xadra (Hadra) "Yaşıl" sözü ilə əlaqədardır. Bir başqa görüşə görə isə Şumerce mənşəli bir addır.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)
• Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca  (türk.)