Xunzax qalası
| Xunzax qalası | |
|---|---|
 Qalanın girişi | |
 | |
| 42°33′22″ şm. e. 46°43′18″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Yerləşir | Dağıstan Xunzax rayonu, Arani kəndi |
| Aidiyyatı | Rusiya imperiyası |
| Tikilmə tarixi | 1862-1867 |
| Material | kirəc daşı |
| Vəziyyəti | fəaliyyət göstərmir |
| Tipi | Mədəni |
| Dövlət | Rusiya |
| Region | Avropa |
| Kateqoriya | Qala |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Xunzax qalası — XIX əsrdə Qafqaz müharibəsi zamanı Dağıstanda rus hakimiyyətini gücləndirmək üçün tikilmiş istehkam. Qala Dağıstanda Rusiyanın mədəni irsinin ən böyük və ən yaxşı qorunan obyektlərindən biridir.
Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qala Dağıstanın Xunzax rayonunun Arani kəndində Xunzax yaylasında (dəniz səviyyəsindən 1800 metr hündürlükdə), Tobot şəlaləsindən və Tsolotlinski kanyonundan 50–60 metr aralıda yerləşir. Qalanın sahəsi 3 hektardır (digər mənbələrə görə 3,5 hektar).[1][2]
Qalanın içərisində əsgərlər üçün kazarmalar, qospital, sexlər, anbarlar və digər xidmət otaqları var. Bütün divarlar mühasirə və top atəşi zamanı mişar daşı kimi davamlı materiallardan minimum 95 sm qalınlığında tikilmişdir. Binaların hasarlarında və divarlarında 600-ə yaxın boşluq var. İstehkamın hər küncündə qüllələr yerləşir. Üstəlik, aşağı mərtəbədə silahlar üçün üç pəncərə, yuxarı mərtəbədə isə beş top məntəqəsi var. Qala divarlarına hücum edən zaman qüllələrdən düşməni cinahda zərərsizləşdirmək mümkün idi.[3]
Qalanın tavan tirləri 24–26 sm kəsiyi olan tirlərdən hazırlanıb. Kazarmalarda, xəstəxanalarda, sex otaqlarında döşəmələr daşlar üzərində 65–70 mm qalınlığında taxtalardan hazırlanıb. Kommunal otaqlarda döşəmələr ya sement, ya da daş plitələrdir.
Qalanın qərb hissəsi məftil hasarla əhatə olunmuşdu. Qalanın şimal-qərb hissəsində 1935-ci ildə dağıdılmış kilsə var idi. Kilsənin zəng qülləsində müşahidə məntəqəsi var idi, oradan bütün əraziyə baxılırdı. Qalanın cənub hissəsində hündürlüyü 90 metr olan şəlalələri olan Tsolbotlinski kanyonunun keçilməz qayası var.[4]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
.jpg)
1859-cu ildə Şeyx Şamilin əsir alınması ilə Qafqaz müharibəsi başa çatdı. Çar hakimiyyəti onun şəxsiyyətinə hörmət və ehtiram göstərdi. Üstəlik, başa düşdülər ki, dağlılara qalib gəlmək başqa, onları itaətdə saxlamaq başqadır. Çar avtokratiyası Dağıstanda qalalar tikməyi zəruri hesab edirdi. O dövrün bütün tələblərinə cavab verən ən güclü belə istehkamlardan biri Arani ərazisində tikilmişdir. Təsadüfi deyil ki, bu ərazi qala tikintisi üçün seçilib, hər tərəfdən təbiətin özü tərəfindən etibarlı şəkildə qorunur və dağlıq Dağıstanla düzənlik arasında bir növ tranzit yoldur.
Qalanın tikintisi 1862–1867-ci illərdə aparılmışdır. Bina XIX əsrin rus istehkam memarlığının bütün qaydalarına uyğun olaraq ucaldılmışdır. Qalanın yaxınlığında park salınmışdı, onun girişində "Əsgər və it gəzdirmək olmaz" yazılmışdı, çünki park zabitlər üçün idi.[5][6]
1871-ci ilin sentyabrında imperator II Aleksandr qalaya gəldi. Xunzax yaylasının girəcəyində onu yaxınlıqdakı kəndlərin sakinləri, qalada isə 15-ci Qafqaz sıra batalyonunun fəxri qarovul dəstəsi və strukturun daxilində yerləşən qarnizonun əməkdaşları qarşılayıblar. II Aleksandr gecəni çar ailəsinin üzvləri üçün nəzərdə tutulmuş iki mərtəbəli malikanədə qaldı. Ertəsi gün Botlixə yola düşdü.[7][8].
Sovet hakimiyyəti illərində qalada rayon xəstəxanası, "Qoryanka" qızlar məktəbi, uşaq evi, hərbi komissarlıq və digər təşkilatlar yerləşirdi.
Sonralar qala Rusiyanın mədəni irs siyahısına salındı.
2019-cu ildə qalanın 1 milyard rubl məbləğində yenidən qurulması həyata keçirildi.[9][10]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ RIADERBENT. "Аранинская и Ахтынская: разная судьба двух русских крепостей" (rus). Новости Дагестана. 2016-12-17. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "В Хунзахском районе реконструируют старинную крепость". minkultrd.ru. 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "Арани, Хунзахский район - Односельчане.ru - города и села Дагестана". odnoselchane.ru. 2019-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "Хунзахский район - общая информация". khunzakh.ru. 2021-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "Экскурсия по горному Дагестану". pandia.ru. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ А. Г. Передельский. №7. Укрепление Хунзаха и Аварский округ глазами доктора Передельского // Газета «Кавказ» (rus). Тифлис. 1904.
- ↑ "В Хунзахском районе будет реконструирована старинная крепость". dagmintrud.ru. 2019-01-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "Старинную крепость в Хунзахском районе ждет масштабная реконструкция". Dagpravda.ru. 2021-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "Новости - В Дагестане реконструируют крепость XIX века" (rus). РЕВИЗОР.РУ. 2021-11-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
- ↑ "В Дагестане в древней крепости откроют кадетскую школу" (rus). Российская газета. 2021-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-10.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- А. Г. Передельский. №7. Укрепление Хунзаха и Аварский округ глазами доктора Передельского // Газета «Кавказ» (rus). Тифлис. 1904.
- Булач Гаджиев. Царские и шамилевские крепости в Дагестане. Махачкала: Эпоха. 2006. ISBN 5-98390-014-5.
- Ш. И. Микаилов. Все аулы Дагестана. Книга 1. Махачкала: Эпоха. 2009. ISBN 9785983900592.