Tobot şəlaləsi
| Tobot | |
|---|---|
| rus. Tobot | |
 Solotlin kanyonu və Tobot şəlaləsi | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Hündürlüyü | 70 m |
| Yerləşməsi | |
| 42°33′19″ şm. e. 46°43′08″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Vilayət | |
|
|
|
|
|
|
.jpg)
Tobot (Xunzax) — Dağıstan Respublikasında, eyni adlı çayda yerləşən şəlalə.
Ümumi məlumat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tobot şəlaləsi Xunzax yayalasında, Xunzax rayonunun Xunzax kəndindən 1 km şimal-şərqdə yerləşir. Şəlalənin 500 metrliyində Xunzax qalası var[1].
Maqomed Eldarovun məlumatına görə Tobot şəlaləsinin hündürlüyü — 70 metrdir[2]. Görkəmli azərbaycanlı alim, coğrafiyaçı Qasım Gülün fikirlərinə görə isə şəlalənin hündürlüyü 100 metrdir.[3] 1985-ci ildə geodeziyaçılıarı kanyonda apardığı ölçmə işlərinə əsasən şəlalənin hündürlüyü 50 metr müəyyən olundu. Belə nəticəyə səbəb su damcısının ilk və son düşmə nöqtəsinin fərqli metodlarla müəyyənləşdirməsi idi.Tobot şəlaləsi eyni adlı Tobot çayı üzərində yerləşib Solotlin kanyonuna daxildir. Şəlalə yaxınlığında çayın orta illik su sərfi 1,05 kub.m/saniyədir. Çayın su toplayıcı sahəsi 63,1 km²-dir.
Şəlalə il boyu bol sulu olmur. Su əsasən may-iyun aylarında çoxalır. Buna səbəb qarın əriməsi və yağıntıların bol düşməsidir. İlin soyuq aylarında şəlalə donur və böyük buz sütunu formalaşır. Sütünun daxilində çox vaxt oyuq meydana gəlir[3].
Bir çox ədəbiyyatlarda və digər mənbələrdə şəlalənin adı Xunzax kimi göstərilir. Tanınmış dağıstan ölkəşünası B.Hacıyev isə şəlaləni başqa cür adlandırır - «Arani şəlaləsi».[4] Arani şəlaləyə yaxın olan digər avar kəndidir. Tobot şəlaləsi Dağıstanın populyar ekskursiya obyektlərindən biri hesab olunur[5]. 2020-ci ildə keçirilən «Маршруты России – 2020» müsabiqəsində Tobot şəlaləsi də daxil olmaqla «Rasul Həmzətovun doğma yuvasına səyahət» marşrutu «Etnoqrafik marşrut» nominasiyası üzrə qalib olmuşdur.[5]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tobolt şəlaləsi haqqında ilk məlumat XIX əsrin ilk yarılarına təsadüf edir. Rus yazıçısı və səyyahı Yakov İvanoviç özünün «1837-ci ildə Qafqaz ekspedisiyası zamanı avarlar haqqında» qeydlərində göstərir ki şəlalə Dağıstan ərazisində mövcud şəlalələrin içində ən hündürüdür[6].
Şəlalə bədii ədəbiyyatda[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tanınmış avar şairi Rəsul Həmzətov özünün "Mənim Dağıstanım" kitabında doğulduğu yeri təsvir edərək şəlalə haqqında qısa sətirlər yazmışdır:
|
Там, как волки, вгрызшиеся в стадо, Злятся волны бешеной реки, |
|
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "15 мест в Дагестане, которые стоит увидеть каждому — Межрегиональный Информационный Ресурс Молодежи" (rus). 2021-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-05.
- ↑ "Эльдаров, Магомед Магомедханович - Уникальные памятники природы Дагестана [Текст]". 2021-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-15.
- ↑ 1 2 "Водопад Тобот. Подробная информация: расписание, фото, адрес и т. д. на официальном сайте Культура.РФ". Культура.РФ (rus). 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-05.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-15.
- ↑ 1 2 "Два турмаршрута Дагестана стали призерами Национальной премии «Маршруты России – 2020»". Информационный портал РИА "Дагестан" (rus). 2021-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-05.
- ↑ Костенецкий Яков Иванович. Записки об Аварской экспедиции на Кавказе 1837 года. — Санкт-Петербург: типография Эдуарда Праца, 1851. — С. 122.