Dədə Qorqud

Dədə Qoqrudun portreti

Qorqud Ata - türk, altay və oğuz əfsanələrində, nağıllarda və xalq hekayələrində adı çəkilən ozandır. Dədə Qorqud olaraq da bilinir. Dədə Qorqud Hekayələrinin yazıçısı və izah olduğu qəbul edilir. Ozanların atasıdır. Sıra xarici xüsusiyyətləri vardır. Qopuz çalar, əhvalatlar izah edər. Çox uzun illər yaşamışdır. Qopuzun bulucusu odur. İslamiyetle birlikdə bir övliya olaraq qəbul görmüşdür lakin İslam əvvəli dövrlərdə çox geriyə gedən bir xarakterdir. Allahın izni ilə gələcəkdən xəbər verir. Kor'dan çıxmış bir qadının oğludur. Quşların dilini bilir. Şamanlığı, şeyxliği, ozanlığı, baxşılığı, övliyalığı hamısı bir-birinə bağlıdır və hər mədəniyyətdə bunlardan ən az bir neçəsinə sahib olaraq təyin olunar. Çox uzun illər yaşadığı izah edilir. Özündən bəhs edilərkən "Ölü desəm ölü deyil, diri desəm diri deyil" sözləri ilə bəhs edilir özündən. Müdrikdir və hikmət sahibidir. Öz ölümünü yuxuda xəbər almışdır. Universal nizamın başlayıb bitdiyi yer olan dünyanın mərkəzində suların üzərində dinclik tapar. Ölümdən qaçaraq dünyanın dörd bir tərəfini gəzir ancaq yenə də ən sonunda bunun mümkün olmadığını anlar. Bir mənada Şumerlerden bəri var olan Gilqameşin ölümsüzlük axtarışının bir davamıdır bu səfərlər. Bütün heyvanların və xüsusilə də quşların dilini bilir. Bundan başqa özünün "Tuman" adını verdiyi bir igid də bütün quşların dilini bilir. Qorqud Atanın insanlara ad verməsi, Yaradılış dövrlərinden əvvəl obyektlərin adlarının meydana gəlməyə başlamasıyla yaxından əlaqəsi vardır. Dədə Qorqud kitabında 12 öykü iştirak edər bunlar tarix boyu dildən dilə, köçürülən bir şifahi ənənə məhsuludur, 16-ci əsrdə yazıya geçirilmişlerdir.

Etimologiya

Qorqud sözü (Qor/Kor/Gor) kökündən törəmişdir. Çox böyük, ulu, heybətli, qorxu verən deməkdir. Bundan başqa qorxuducu düş mənasında da istifadə edilər. Söz kökündə kor, qorumaq, qorxutmaq kimi mənaları vardır.

Mənbə

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) tərcümədə ing. — "{{{1}}}"

Həmçinin baxın

• Kitabi Dədə Qorqud