Dinamo əməliyyatı

Dinamo əməliyyatı
İkinci Dünya müharibəsi, Dünkerk uğrunda döyüş
Müttəfiqlərin Dünkerki tərk etməsi
Tarix	26 may — 4 iyun 1940
Yeri	Dünkerk, Fransa
Səbəbi	İngiltərə, Fransa və Belçika hərbi hissələrinin dəniz vasitəsilə xilası
Nəticəsi	Müttəfiq ordusunun təxliyəsi (338,226 nəfər)
Ərazi dəyişikliyi	Belçika
Münaqişə tərəfləri
Böyük Britaniya Kanada Britaniya Hindistanı  Fransa  Fransa Qərbi Afrikası  Belçika Polşa Hollandiya  Almaniya
Komandan(lar)
Böyük Britaniya Con Qort  Böyük Britaniya Bertram Ramsey  Fransa Jan-Mari Şarl Abrial  Almaniya Gerd fon Rundştedt  Almaniya Vilhelm fon Leeb
İtkilər
2000 mindən artıq canlı qüvvə, 106 təyyarə, 224 ingilis, 60-a yaxın fransız gəmisi 8200 canlı qüvvə, 140 təyyarə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dinamo əməliyyatı (Dünkerk əməliyyatı, Dünkerk təxliyəsi) (ing. Operation Dynamo) — İkinci Dünya müharibəsi dövründə Fransa hərbi kampaniyası zamanı Dünkerk döyüşündən sonra Almaniya hərbi qüvvələri tərəfindən Dünkerk şəhəri yaxınlığında mühasirəyə alınmış ingilis, fransız və Belçika hərbi birliklərinin dəniz yolu ilə evakuasiya əməliyyatı. Evakuasiya əməliyyatı 26 may — 4 iyun 1940-cı il may ayının 26-dan iyun ayının 4-ə qədər davam etmişdir. Altı həftəlik Fransa döyüşləri zamanı çox sayda Belçika, İngiltərə və Fransa hərbi bölmələri Almaniya qoşunlarının mühasirəsinə düşdükdən sonra əməliyyatın başlanılması qərara alındı. İngiltərənin Baş naziri Uinston Çörçill İcmalar Palatasında çıxışında bunu "böyük bir hərbi fəlakət" adlandırdı və "İngiltərə ordusunun bütün özəyinin, əsasının və beyni"nin Dünkerkdə mühasirədə qaldığını və onun məhv olmaq ya da ələ keçirilmək təhlükəsi yaranığını söyləmişdi. İyunun 4-də etdiyi "çimərliklərdə döyüşəcəyik" çıxışında Çörçill onların xilas edilməsini "qurtuluş möcüzəsi" olaraq qiymətləndirmişdi.

Nasist Almaniyası 1939-cu ilin sentyabrında Polşanı işğal etdikdən sonra Fransa və Böyük Britaniya İmperiyası Üçüncü Reyxə müharibə elan etdilər və onu iqtisadi blokadaya saldılar. Böyük Britaniya Ekspedisiya Qüvvələri (BEQ) Fransanın müdafiəsinə kömək üçün qitəyə göndərildi. Avropada baş verən Qəribə müharibədən sonra Almaniya Belçika və Hollandiyanı işğal etdi və 1940-cı il mayın 10-da Fransaya hücum etdi. Almanların üç tank korpusu Ardenlər üzərindən hücuma keçərək şimal-qərb istiqamətində La-Manşa doğru çıxdılar. Lord Con Qortun komandanlığı altındakı Britaniya Ekspedisiya Qüvvələrinin hissələri, 16-cı korpusun bir hissəsi olan Fransa hərbi birləşmələri və Belçika qoşunlarının qalıqları Dünkerk şəhərinin ərazisində sıxışıb qaldılar. 1940-cı il mayın 18-də Britaniya qüvvələrinin komandanı Lord Qort ilk dəfə müttəfiq qüvvələrin Britaniya adalarına evakuasiyası məsələsinə baxılmasını açıq şəkildə təklif etdi.

Mayın 23-də "A" Ordu Qrupunun komandanı general Gerd fon Rundştedt tərəfindən dayandırma əmri verildi. Adolf Hitler ertəsi gün bu əmri təsdiqlədi və Almaniya Ali Komandanlığının təsdiq əmrini cəbhəyə göndərdi. Əmr Fransa və Belçika ordularının evakuasiyası günü mayın 26-da ləğv edilənə qədər Lüftvaffedə qaldı. Bu müttəfiq qüvvələrə müdafiə işləri qurmağa və Dünkerk döyüşü üçün çox sayda əsgəri geri çəkməyə vaxt verdi. 28-31 may tarixlərində Lill mühasirəsində, Fransa Birinci Ordusunun qalan 40.000 əsgəri, üç zirehli diviziya da daxil olmaqla, yeddi Alman diviziyasına qarşı qəhrəmanlıqla müqavimət göstərdi.

Evakuasiyanın ilk günündə yalnız 7669 müttəfiq əsgəri təxliyyə edildi, lakin səkkizinci günün sonunda 800-dən çox gəmidən ibarət tələsik yığılmış bir donanma ilə ümumilikdə 338,226 min nəfər xilas edildi. Təxliyə əməliyyatında Britaniya Kral Donanmasının 39, Kanada Kral Donanmasının 4, ən azı üç Fransa Donanması hərbi gəmisi və müxtəlif mülki ticarət gəmiləri iştirak etmişdi. Təxliyə məqsədi üçün Müttəfiq komandanlığı dəniz və ticarət donanmalarının bütün mövcud gəmilərini səfərbər etmişdi. Bu əməliyyata 693 Britaniya və təxminən 250 Fransa gəmisi cəlb olunmuşdu. Təxliyyə zamanı Fransa 68.000 əsgərini itirdi və demək olar ki, bütün tanklarını, maşınlarını və hərbi avadanlığını sahildə qoymalı oldu. Çörçil iyunun 4-də ki, çıxışında ölkəyə səslənərək “bu qurtuluş əməliyyatına qələbə anlayışı verməmək üçün çox diqqətli olmalıyıq. Müharibələr təxliyyələr ilə qazanılmaz" demişdi.

Əməliyyat planını hazırlayan və ona rəhbərlik edən kontr-admiral Bertram Ramsay olmuşdur.

Tarixi

1939-cu ilin sentyabrında Almaniya Polşanı işğal etdikdən sonra Böyük Britaniya Ekspedisiya Qüvvələri (BEQ) Fransanın müdafiəsinə kömək üçün Şerbur-an-Kotantenə Nanta və Sen-Nazerə göndərildi. 1940-cı ilin may ayına qədər Fransadakı Britaniya qüvvələri general Con Verekerin komandanlığı altında üç korpusdan ibarət on diviziya təşkil edirdi. BEQ-i ilə döyüşlərdə iştirak edən Belçika Ordusu və Fransanın Birinci, Yeddinci və Doqquzuncu Ordusu idi.

1930-cu illərdə Fransanın hərbi naziri olmuş A.Majinonun təklifi ilə Almaniya, Lüksemburq və qismən Belçika sərhədində uzunmüddətli fortifikasiya qurğuları sistemi tikildi. Bu istehkamlardan ibarət müdafiə sisitemi nazirin adı ilə Majino xətti adlandırıldı. Xətt 1929-1936-cı illərdə tikilib 1940-cı ilə qədər təkmilləşdirilmişdi. Lonqüyondan(Lonqvi yaxınlığında) Belfora qədər keçən əsas müdafiə zolağına, uzunmüddətli qurğular daxil idi və cəbhə boyu 400 km yaxın, dərinliyə isə 6–8 km idi. Onun qarşısında 4–14 km dərinlikdə təchizat zolağı yerləşirdi. Qoşunların idarəsinin asanlığı və müdafiənin yüksək dayanıqlığı üçün Majino xətti istehkam rayonlara və sektorlara bölünmüşdü. Bu xətt Almaniyanın Fransa-Almaniya sərhədindən keçməsini dayandırmaq və Belçikaya ola biləcək hücumun qarşısını almaq və yaxud ləngitmək üçün tikilmişdi. Bu müddətdə isə Fransa ordusunun ən yaxşı bölmələri buraya gətiriləcəkdi. Beləliklə, gələcək hər hansı bir müharibə Birinci Dünya müharibəsinin təkrarlanmasının qarşısını alaraq Fransa ərazisindən kənarda baş verəcəkdi. Majino xəttinin şimalındakı ərazi, Fransa generalı Filipp Petenin "xüsusi müddəalar" alındığı müddətcə "keçilməz" elan etdiyi sıx meşə ilə örtülmüş Ardenn bölgəsi ilə əhatə olunmuşdu. O, meşədən hər hansı bir güclü hücumun təşkil oluna bilməyəcəyinə əmin idi. Fransa ordusunun baş komandanı Moris Hamelin də bölgənin təhlükəsiz olduğuna əmin olaraq, "ordan heç vaxt böyük əməliyyatlar təşkil edilə bilməz" deyə qeyd edirdi. Üstəlik Fransa-Belçika sərhədində istehkamların olmaması rəqibə Majino xəttini şimaldan yandan keçmək imkanı verirdi. Bütün bunlar ərazinin müdafiəsiz qalmasına gətirib çıxardı.

1940-cı il mayın 21-nə olan vəziyət; Çəhrayı rəngdə olan ərazilər Almaniya qüvvələrinin nəzarətində olan yerlərdir

Almaniyanın ilk hücum planına görə ilk olaraq Belçika və Hollandiya işğal olunmalı və Majino xətti dolayısıyla yan keçilməli idi. O zaman Alman Ordusu A Qrupunun Baş Qərargah rəisi olan Erix fon Manşteyn fərqli üstün bir plan xülasəsini hazırladı və general-feldmarşal Gerd fon Rundştedt vasitəsi ilə onu Alman Baş Komandanlığına təqdim etdi. Manşteynin planına görə tank bölmələri Ardenlər üzərindən hücuma keçməli, sonra Maas çayı üzərində köprülər salmalı və sürətlə İngilis kanalına (La-Manş və Pa-de-Kale boğazı boğazları) çatmalı idilər. Bununla almanlar Belçikadakı Müttəfiq orduları arasındakı əlaqələri kəsəcəkdilər. Planın bu hissəsi daha sonra "Sichelschnitt" ("oraq kəsmə") adı ilə məşhur oldu. Adolf Hitler Manşteynlə fevralın 17-də görüşdükdən sonra bu gün "Manşteyn Planı" olaraq bilinən plana əlavələrini edərək dəyişdirilmiş bir versiyasını təsdiqlədi.

1940-cı il may ayının 10-da Majino xəttinin yarılmasından və Niderlandın kapitulyasiyasından sonra mayın 14-də alman komandanlığı uğurlarını daha da genişləndirməyə başladı. General-feldmarşal Fyodor fon Bokun rəhbərliyindəki B Qrupu ordusu, Belçika ərazisinə hücum etdi, Rundştedtin rəhbərliyindəki A Qrupu ordusunun üç tank korpusu cənuba tərəf dönərək İngilis kanalına tərəf yönəldi. Britaniya ekspedisiya qüvvələri Beliçika sərhədindən Belçika daxilindəki Dyle çayı boyunca mövqelərə doğru irəliləyərək, mayın 10-na qədər B Qrupu hissələri ilə döyüşlər keçirdi. Belçika və Fransadakı mövqelərini qoruya bilmədiyindən BEQ-nə mayın 14-ü tarixində Şelda çayına doğru çəkilməyə başlamaq əmri verildi. Mayın 17-də Parisə səfəri zamanı Baş nazir Uinston Çörçil Qamelindəki fransız qoşunlarının ehtiyat qüvvələri olmadığını öyrənəndə təəccübləndi. Mayın 19-da general Qort Fransa Birinci Ordusunun komandanı və Müttəfiq qüvvələrin ümumi koordinatoru fransız general Qaston Biyotla görüşdü. Biyot fransızların almanlar ilə dəniz arasında əsgər olmadığını bildirdi. Qort dərhal Kanal boyunca təxliyənin ən yaxşı çıxış yolu olduğunu bildirdi və yaxşı liman imkanları olan ən yaxın yer kimi Dünkerkə geri çəkilməyi planlaşdırdı. Bataqlıqlar ilə əhatə olunmuş Dünkerk köhnə istehkamları və Avropada böyük insan kütləsini qəbul edə biləcək ən uzun qum çimərliyi ilə tanınırdı. Mayın 20-də Çörçillin təklifi ilə, admiralallıq mövcud olan bütün kiçik gəmilərin Fransaya getməyə hazır olmasını təşkil etməyə başladı. Arras döyüşü ilə mayın 21-də mütəffiqlərin Almaniya ordusunun hissələri arasında əlaqəni kəsmək cəhdləri uğursuzluğa məruq qaldıqdan sonra, Lord Con Qortun komandanlığı altındakı İngilis Ekspedisiya Qüvvələrinin hissələri, 16-cı korpusun bir hissəsi olan Fransa birlikləri və Belçika qoşunlarının qalıqları Dünkerk şəhərinin ərazisində mühasirəyə düşdü.

Əməliyyatdan əvvəl

Lord Qort (mərkəzdə, əli ilə əmr verən) Britaniya Ekspedisiya Qüvvələrinin komandanı

Almanların tank diviziyaları Abbevilə geniş miqyaslı hücumundan sonra, müttəfiq ordu qrupu (ümumilikdə 10 ingilis, 18 fransız və 12 Belçika diviziyası) Qravelin, Arras, Brügge bölgələrində dənizə tərəf sıxışdırıldı. Alman ordusunun "A" qrupu general-polkovnik Gerd fon Rundştedtin (E.Kleistin tank qrupu, G.Gothun tank qrupu və Vermaxtın 4-cü ordusu) komandanlığı altında cənub və cənub-qərbdən onların üzərinə hücum edirdi. Şərqdən və cənub-şərqdən isə general-polkovnik V.Leebin komandanlığı altında Alman ordusunun "B" qrupunun qoşunları (18-ci və 6-cı orduların hissələri) müttəfiq ordusunu sıxışdırırdı..

Qeyd edək ki, hələ mayın 18-də müttəfiq ordusunun çıxılmaz vəziyyətə düşəcəyini görən ingilis qüvvələrinin komandanı Con Qort qoşunların Britaniya adalarına təxliyyəsi təklifini vermişdi. İngilislər fransızlara xəbər vermədən mayın 20-dən Britaniya ekspedisiya qüvvələrinin qitədən təxliyəsi üçün "Dinamo" əməliyyatını planlaşdırmağa başladılar. Təxliyə planına Dover qalasında yerləşən dəniz qüvvələrinin qərargahında vitse-admiral Bertram Ramsey rəhbərlik edirdi. O mütəmadi olaraq Çörçilə məlumat verirdi. Gəmilər təxliyə əməliyyatı üçün Doverdə toplanmağa başladı. Mayın 20-də Britaniya ekspedisiya qüvvələri Cerald Vitfeldi hazırlıqlara başlamaq üçün Dünkerkə göndərdi. Təxliyyə zamanı qida və su ehtiyyatı tükəndiyindən hərbi hissələr arasında panika və çaxnaşma halları olurdu. Zabitlərə təxliyəyə kömək etmək üçün gəmilərə ən axırda minnmək əmri verilmişdi.

Mayın 22-də Çörçil BEK-na general Georq Blankardın rəhbərliyindəki Fransa Birinci Ordusu ilə koordinasiya edilərək cənub istiqamətinə hücum etməsini fransız qüvvələrinin qalan hissəsi ilə yenidən əlaqə qurmağı əmr etdi. Bu təklif edilən plan Qamelinin mayın 18-də vəzifəsindən azad edilməsindən sonra Baş Komandan təyin olunan general Maksim Veyqanın adı ilə "Veyqan Planı" adlandırıldı. Mayın 25-də Qort plana uyğun məqsədə çatmaq niyyətindən imtina etməli oldu və Blanhardın qüvvələri ilə birlikdə Qravelinə istiqamətində Lys kanalının arxasına doğru geri çəkildi. Kanal sistemi şlyuzları almanların irəliləməsinə qarşı bir maneə (kanal xətti) yaratmaq üçün açıldı.

Ədəbiyyat

• Atkin, Ronald. Pillar of Fire: Dunkirk 1940. London: Sidgwick & Jackson. 1990. ISBN 0-283-99697-8.
• Bajwa, Mandeep Singh. "Force K6: Indian troops in France". Hindustan Times. 19 May 2013. İstifadə tarixi: 18 August 2017.
• Biswas, Soutik. "Does Christopher Nolan's Dunkirk ignore the role of the Indian army?". BBC News. 27 July 2017. İstifadə tarixi: 5 August 2017.
• Blaxland, Gregory. Destination Dunkirk: The story of Gort's Army. London: William Kimber. 1973. ISBN 978-0-7183-0203-0.
• "Błyskawica: A Brief History of the Ship". www.blyskawica-cowes.org.uk. Friends of the ORP Błyskawica Society. İstifadə tarixi: 24 October 2019.
• Chessum, Victoria. "Harry Garrett, 96, tells of the moment the White Cliffs of Dover came into sight after the war". Kent Online. 9 June 2014. İstifadə tarixi: 2 December 2016.
• Churchill, Winston. Their Finest Hour. The Second World War. II. Boston; Toronto: Houghton Mifflin. 1949. OCLC 396145.
• Churchill, Winston. Wars are not won by evacuations, 4 June 1940, House of Commons // Churchill, Winston S. (redaktor ). Never Give In!: The Best of Winston Churchill's Speeches. New York: Hyperion. 2003. ISBN 1-40130-056-1.
• Cooper, Matthew. The German Army 1933–1945, Its Political and Military Failure. Mazal Holocaust Collection. Briarcliff Manor, NY: Stein and Day. 1978. ISBN 0-8128-2468-7.
• Costello, John. Ten Days That Saved the West. London; New York: Bantam. 1991. ISBN 978-0-593-01919-1.
• Dildy, Douglas C. Dunkirk 1940: Operation Dynamo. Oxford: Osprey. 2010. ISBN 978-1-84603-457-2.
• Dunkirk Memorial, Commonwealth War Graves Commission, İstifadə tarixi: 5 September 2019
• Ellis, Major L. F. Butler, J. R. M. (redaktor ). The War in France and Flanders 1939–1940. History of the Second World War United Kingdom Military Series. Naval & Military Press. 2004 [1954]. ISBN 978-1-84574-056-6.
• English, John. Amazon to Ivanhoe: British Standard Destroyers of the 1930s. Kendal, England: World Ship Society. 1993. ISBN 0-905617-64-9.
• Fermer, Douglas. Three German Invasions of France: The Summer Campaigns of 1870, 1914, and 1940. Barnsley: Pen & Sword Military. 2013. ISBN 978-1-78159-354-7.
• Forczyk, Robert. Manstein: Leadership – Strategy – Conflict. Oxford: Osprey. 2010. ISBN 978-1-84603-221-9.
• French, David. Raising Churchill's Army: The British Army and the War against Germany 1919–1945. New York: Oxford University Press. 2002 [2000]. ISBN 978-0-19-154253-4.
• Gardner, W. J. R. The Evacuation from Dunkirk: 'Operation Dynamo' 26 May – 4 June 1940. London: Routledge. 1949. ISSN 1471-0757.
• Gelb, Norman. Dunkirk: The Incredible Escape. London: Michael Joseph. 1990. ISBN 0-7181-3203-3.
• Gojkovic, Maria. "Cypriots among the forgotten troops of Dunkirk - CyprusBeat". Cyprus Beat. 6 August 2017. İstifadə tarixi: 23 November 2018.
• "Größte Vernichtungschlacht aller Zeiten". Fehrbelliner Zeitung (German). 5 June 1940. İstifadə tarixi: 8 August 2016.
• Guderian, Heinz. Hitler's momentous order to stop // Panzer Leader. New York: Da Capo Press. 2001 [1952]. ISBN 978-0-306-81101-2.
• Hart, B. H. Liddell. The German Generals Talk. New York: William Morrow. 1948. ISBN 978-0-688-06012-1.
• Hinsley, F. H. British Intelligence in the Second World War: Its Influence on Strategy and Operations. History of the Second World War (abr.) (2nd rev.). London: HMSO. 1994 [1993]. ISBN 0-11-630961-X.
• Hitler, Adolf. "Tagesbefehl des Fuehrers". Teltower Kreisblatt (German). 5 June 1940. İstifadə tarixi: 8 August 2016.
• Holmes, Richard, redaktor Dunkirk evacuation // The Oxford Companion to Military History. New York: Oxford University Press. 2001. ISBN 0-19-866209-2.
• Jackson, Julian. The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940. Oxford: Oxford University Press. 2003. ISBN 978-0-192-80550-8.
• Jackson, Robert. Air War Over France, 1939–1940. London: Ian Allan. 1974. ISBN 0-7110-0510-9.
• Jodl, Alfred, OKW Diary (section 25), 40
• Kaufmann, J. E.; Kaufmann, H. W. Fortress France: The Maginot Line and French Defenses in World War II. Stackpole Military History Series. Mechanicsburg, PA: Stackpole. 2007. ISBN 978-0-811-73395-3.
• Keegan, John. The Second World War. New York: Viking. 1989. ISBN 0-670-82359-7.
• Lemay, Benoît. Erich von Manstein: Hitler's Master Strategist. Heyward, Pierce (trans.). Havertown, PA; Newbury, Berkshire: Casemate. 2010. ISBN 978-1-935149-26-2.
• Liddell Hart, B. H. History of the Second World War. New York: Da Capo Press. 1999 [1970]. ISBN 0-306-80912-5.
• Longden, Sean. Dunkirk: The Men They Left Behind. London: Constable and Robinson. 2009. ISBN 978-1-84529-977-4.
• Longden, Sean. Hitler's British Slaves: Allied POWs in Germany 1939–1945. Gloucestershire: Arris. 2005. ISBN 978-1-84437-060-3.
• Looseley, Rhiannon. Le Paradis apres l'Enfer: the French Soldiers Evacuated from Dunkirk in 1940 (online) (MA dissertation History). University of Reading. 2005. 102786495. 31 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 August 2017.
• Lord, Walter. The Miracle of Dunkirk. London: Allen Lane. 1983. ISBN 1-85326-685-X.
• McIntyre, Catherine. "How Dunkirk's Canadian hero 'fell through the cracks' of history". Macleans. 3 August 2017. İstifadə tarixi: 15 August 2017.
• Melvin, Mungo. Manstein: Hitler's Greatest General. London: Weidenfeld & Nicolson. 2010. ISBN 978-0-297-84561-4.
• Miller, Nathan. War at Sea: A Naval History of World War II. New York: Oxford University Press. 1997. ISBN 0-19-511038-2.
• Mordal, Jacques. Dunkerque (French). Paris: Editions France Empire. 1968. OCLC 2192012.
• Murray, Williamson; Millett, Allan R. A War to Be Won. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press. 2000. ISBN 0-674-00163-X.
• Nadeau, Jean-Benoît; Barlow, Julie. Sixty Million Frenchmen Can't Be Wrong: Why We Love France But Not the French. Sourcebooks: Naperville, Illinois. 2003. ISBN 978-1-4022-0045-8.
• Noakes, J.; Pridham, G., redaktorlar Foreign Policy, War and Racial Extermination. Nazism 1919–1945. 3. Exeter: University of Exeter Press. 1988. ISBN 978-0-85989-602-3.
• Ramsey, B. H. "The Evacuation of the Allied Armies from Dunkirk and Neighbouring Beaches" (PDF). London Gazette. London: His Majesty's Stationery Office. 17 July 1947: 3295–3318.
• Richardson, Matthew. Tigers at Dunkirk: The Leicestershire Regiment and the Fall of France. Barnsley: Pen and Sword. 2010. ISBN 978-1-84884-210-6.
• Roberts, Andrew. Masters and Commanders: The Military Geniuses who Led the West to Victory in World War II. London: Penguin. 2009. ISBN 978-0-141-02926-9.
• Roth, Ariel Ilan. Leadership in International Relations: The Balance of Power and the Origins of World War II. New York: Palgrave Macmillan. 2010. ISBN 978-0-230-10690-1.
• Safire, William. Lend Me Your Ears: Great Speeches in History. New York: Norton. 2004. ISBN 0-393-04005-4.
• Shephard, Ben. A War of Nerves: Soldiers and Psychiatrists in the Twentieth Century. Cambridge: Harvard University Press. March 2003. ISBN 978-0-674-01119-9.
• Shirer, William L. The Rise and Fall of the Third Reich. New York: Simon & Schuster. 1960. ISBN 978-0-671-62420-0.
• Smith, Peter C. The Junkers Ju 87 Stuka: A Complete History. London: Crecy. 2011. ISBN 978-0-85979-156-4.
• Staff. "World War II: Dunkirk Evacuation". Encyclopædia Britannica. İstifadə tarixi: 5 September 2019.
• Staff. "The Royal Indian Army Service Corps". Dunkirk 1940: The Before, The Reality, The Aftermath. Dunkirk 1940.org. İstifadə tarixi: 18 August 2017.
• Stewart, Geoffrey. Dunkirk and the Fall of France. Barnsley: Pen & Sword Military. 2008. ISBN 978-18-44-15803-4.
• Sweeting, Adam. "Dunkirk: the soldiers left behind". The Daily Telegraph. 21 May 2010. İstifadə tarixi: 11 January 2016.
• "The Association of Dunkirk Little Ships". The Association of Dunkirk Little Ships. 2010. İstifadə tarixi: 5 September 2019.
• Thompson, Julian. Dunkirk: Retreat to Victory. New York: Arcade. 2011 [2008]. ISBN 978-1-61145-314-0.
• War Diary of Army Group A, Volume 40, section 24
• Thompson, H. L. New Zealanders with the Royal Air Force. Official History of New Zealand in the Second World War 1939–45. I. Wellington, New Zealand: War History Branch. 1953. OCLC 270919916.

Xarici keçidlər

• Spitfires Join the Fighting – aerial battle over Dunkirk  (ing.)
• Official website of Dunkirk memorial and museum (ing.)
• BBC Archive – Dunkirk Evacuation (ing.)
• Dunkirk, Operation Dynamo – Battle of Britain 1940 (ing.)
• Nazis invade France Video analysis on WW2History.com (ing.)
• BBC Archives – J. B. Priestley's 'Postscript' – radio broadcast from 5 June 1940 (ing.)