Yaquar (heyvan)
 | Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Məqalədə cümlə quruluşlarındakı yanlışlıqları və orfoqrafik səhvləri düzəltdikdən sonra {{qaralama - az}} şablonunu silməyi unutmayın. |
| Yaquar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Panthera onca Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Areal | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mühafizə statusu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yaquar (Panthera onca) — pişiklər fəsiləsindən olan məməli heyvan növü, böyük pişiklər ailəsinin dörd üzvündən biri, panter cinsinə aid heyvan növü.
Yaquar Qərb yarımkürəsinin panter cinsindən olan ən böyük və ən güclü nümayəndəsidir. Yaquar hal-hazırda Meksikadan (bəzən ABŞ-ın cənub-qərbində də görülə bilər) Mərkəzi Amerikaa və Paraqvayın cənubu ilə Argentinanın şimalına qədər böyük bir ərazidə yayılmışdır.
Xallı pişik, fiziki olaraq daha çox leoparda bənzəsə də daha güclü quruluşu , davranışı və habitat xüsusiyyətləri ilə pələngə daha yaxındır. Seçdiyi habitat cəngəllik olsa da, meşəlik ərazidən açıq əraziyə qədər müxtəlif sahələrdə yaşayır. Ümumiyyətlə, su kənarlarında olurlar və pələng ilə üzməyi sevən pişiklər olaraq diqqət çəkirlər.
Yaquar ümumiyyətlə tək gəzən, ovunu izləyib pusquya salan bir ovçudur və ovunu seçərkən yaranmış fürsətdən istifadə edir. Eyni zamanda ekosistemi tarazlıqda saxlamaq və öz şikarlarının sayını idarə altında tutmaq mövzusunda əhəmiyyətli rol oynayan ovçudur. Yaquar, digər pişiklərə nisbətən olduqca qüvvətli çənəyə malikdir.
Qüvvətli çənəsi sayəsində zirehli sürünənlərin qabıqlarını deşə və məməlilər arasında çox yayılmamış olan öldürmə üsulllarından birini istifadə edə bilir. Kəlləni iki qulağın arasından dişləyərək Beynə ölümcül zərbə endirir.
Mündəricat
Etimologiya[redaktə | əsas redaktə]
Yaquar sözünün etimologiyası tam olaraq müəyyən deyil. Bəzi qaynaqlar Cənubi Amerika Tupi dilindən Portuqal dilinə keçdiyini ifadə edir.
Digər qaynaqlar bu sözün Quarani dilinə aid olduğunu müdafiə edir. Tupi dilindəki xüsusi və tam ad yaquaradır və eyni zamanda bütün ətyeyən heyvanları təyin etmək üçün də istifadə edilir.
Birləşmiş halda olan jaguareté sözcüyündəki -eté "gerçək" mənasına gəlir. Guarani dilindəki yaguareté sözü də "gerçək yırtıcı heyvan", "it gövdəli", ya da "cırıcı it" deyə fərqli tərcümələrə malikdir.
İlk etimoloji hesabatlara görə yaquara sözcüyü "ovunu bir dəfəyə öldürən heyvan" mənasına gəlir və bu məlumat bir çox qaynaqda vardır. Çox qaynaqlar böyük ehtimalla səhv olan bu məlumatlardan istifadə edir. Ancaq bu məlumatın doğru olmadığı düşünülür. Bir çox Orta və Cənub Amerika ölkələrində bu pişiyə əl tigre ("pələng") deyilir.
Panthera onca elmi adının ilk qisiminin Yunan dilində pan- ("bütün") və ther ("heyvan") sözlərindən törədildiyi deyilsə də, bu xalq arasında yayılmış, doğru olmayan bir etimoloji şərhdir. Panthera böyük ehtimalla Şərq Asiya qaynaqlıdır və "sarımtıl rəngli heyvan" ya da "ağımtıl sarı" mənalarına gəlir.
Onca sözünün, heyvanın güclü pəncələri səbəbiylə "çəngəl" ya da "qan tərəfindən" olduğu deyilsə də ən doğru etimoloji şərh sadəcə, heyvanın Portuqaliya dilində adı olan onçadan (on-sa) gəldiyidir.
Yarımnövləri[redaktə | əsas redaktə]
- Panthera onca onca
- Panthera onca arizonensis
- Panthera onca centralis
- Panthera onca goldmani
- Panthera onca hernandesii
- Panthera onca palustris
- Panthera onca paraguensis
- Panthera onca peruvianus
- Panthera onca veracrucis
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
- Jaguar hakkında kısa ve yorumlu video (İngilizce)
- ARKive – (Panthera onca) jaguar resim ve videoları
- NHNZ bir cayman yiyen jaguarın videosu Pantanal: Land of water adlı belgeselin altında bulunabilir.
- Arjantin’de jaguar Red Yaguareté Argentina
