Yaquar (heyvan)
 |
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Məqalədə cümlə quruluşlarındakı yanlışlıqları və orfoqrafik səhvləri düzəltdikdən sonra {{qaralama - az}} şablonunu silməyi unutmayın. |
| Yaquar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elmi təsnifat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elmi adı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Panthera onca Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Areal | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mühafizə statusu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Yaquar (Panthera onca) — pişiklər fəsiləsinin panter cinsinə aid heyvan növü.
Yaquar Qərb yarımkürəsinin panter cinsindən olan ən böyük və ən güclü nümayəndəsidir. Yaquar hal-hazırda Meksikadan (bəzən ABŞ-ın cənub-qərbində də görülə bilər) Mərkəzi Amerikaa və Paraqvayın cənubu ilə Argentinanın şimalına qədər böyük bir ərazidə yayılmışdır.
Xallı pişik, fiziki olaraq daha çox leoparda bənzəsə də daha güclü quruluşla, davranışca və habitat xüsusiyyətləri ilə pələngə daha yaxındır. Seçdiyi habitat cəngəllik olsa da, meşəlik ərazidən açıq əraziyə qədər müxtəlif sahələrdə yaşayır. Ümumiyyətlə su kənarlarında olurlar və pələnglə birlikdə üzməkdən xoşlanan pişiklər olaraq diqqət çəkərlər.
Yaquar ümumiyyətlə tək gəzən, ovunu izləyib pusquya salan bir [vçudur və ovunu seçərkən fürsətçi davranar. Eyni zamanda ekosistemi dengelemek və ov növlərinin əhalilərini idarə altında tutmaq mövzusunda əhəmiyyətli rol oynayan həm super həm də kilittaşı avcıdır. Yaquar, digər pişiklərə görə belə olduqca qüvvətli bir çənəyə malikdir.
Qüvvətli çənəsi sayəsində zirehli sürünənlərin qabıqlarını deşər və məməlilər arasında sıradışı olan bir öldürmə üsulu istifadə edər. Beynə ölümcül zərbəni endirmək üçün doğrudan ovunun kəlləni iki qulağının arasından dişləyər.
Mündəricat
Etimologiya[redaktə | əsas redaktə]
Yaquar sözünün etimologiyası tam olaraq müəyyən deyil. Bəzi qaynaqlar Cənubi Amerika Tupi dilindən Portuqal dilinə keçdiyini ifadə edər.
Başqa bəzi qaynaqlar bu sözcüyün Guarani dilinə aid olduğunu müdafiə edər. Tupi dilindəki xüsusi və tam ad yaquaradır və eyni zamanda bütün etçil heyvanları təyin etmək üçün də istifadə edilər.
Birləşmiş halı olan jaguareté sözcüyündəki -eté "gerçək" mənasına gəlir. Guarani dilindəki yaguareté sözündə də "gerçəy yırtıcı heyvan", "it gövdəli", ya da "cırıcı it" deyə fərqli tərcümələrə malikdir.
İlk etimoloji hesabatlara görə yaquara sözcüyü "ovunu bir dəfəyə öldürən heyvan" mənasına gəlir və bu məlumat bir çox qaynaqda vardır. Çoxu burada sözedilən bütün virtual məlumat qaynaqları böyük ehtimalla səhv olan bu etimoloji məlumatı istifadə edər. Ancaq bu məlumatın doğru olmadığı qarşıya qoyulmuşdur. Bir çox Orta və Cənub Amerika ölkəsində bu pişiyə əl tigre ("pələng") deyilir.
Panthera onca elmi adının ilk qisiminin Yunan dilində pan- ("bütün") və ther ("heyvan") sözlərindən törədildiyi deyilsə də, bu xalq arasında yayılmış doğru olmayan bir etimoloji şərhdir. Panthera böyük ehtimalla Şərq Asiya qaynaqlıdır və "sarımsı heyvan" ya da "ağımtıl sarı" mənalarına gəlir.
Onca sözcüyünün, heyvanın güclü pəncələri səbəbiylə "çəngəl" ya da "qan tərəfindən" olduğu deyilsə də ən doğru etimoloji şərh sadəcə, heyvanın Portuqaliya tarafindan adı olan onçadan (on-sa) gəldiyidir.
Yarımnövləri[redaktə | əsas redaktə]
- Panthera onca onca
- Panthera onca arizonensis
- Panthera onca centralis
- Panthera onca goldmani
- Panthera onca hernandesii
- Panthera onca palustris
- Panthera onca paraguensis
- Panthera onca peruvianus
- Panthera onca veracrucis
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]
- Jaguar hakkında kısa ve yorumlu video (İngilizce)
- ARKive – (Panthera onca) jaguar resim ve videoları
- NHNZ bir cayman yiyen jaguarın videosu Pantanal: Land of water adlı belgeselin altında bulunabilir.
- Arjantin’de jaguar Red Yaguareté Argentina
