Yarımsərtqanadlılar

Yarımsərtqanadlılar
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar Klad: Pancrustacea Yarımtip: Altıayaqlılar Sinif: Həşəratlar Ranqsız: Dicondylia Yarımsinif: Qanadlılar Budaq: Metapterygota İnfrasinif: Yeniqanadlılar Ranqsız: Eumetabola Ranqsız: Paraneopteralar Dəstəüstü: Condylognatha Dəstə: Yarımsərtqanadlılar
Beynəlxalq elmi adı
Hemiptera L., 1758
Şəkil axtarışı ITIS   103359 NCBI   7524 EOL   539 FW   94230

Yarımsərtqanadlılar (lat. Hemiptera) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinə aid heyvan dəstəsi. Növ sayına görə həşəratlar sinfinin ən böyük dəstələrindəndir. Yer kürəsinin hər yerində yayılmış 25000—30000, o cümlədən Azərbaycanda 900 növü məlumdur.

Taxtabitilərin formaları bəzən yastılaşmış, bəzən isə silindirşəkilli qısa və ya çox uzun olur. Bədən rəngi müxtəlifdir. Qonur, sarı, yaşıl, qara, qırmızı rəngli növləri var. Dəstəyə daxil olan növlərin bədəninin uzunluğu 0,7-120 mm-dir. Növlərin başı sərbəst və zəif hərəkətlidir. Başın zirvə hissəsi iki uzununa tikişlə üzlüyə və onun böyründə yerləşən yanaqlara və ya almacıq lövhələrinə bölünür. Ağız orqanları dəlici-sorucu, xortumcuğu sərbəst olub, demək olar ki, həmişə başın qabaq hissəsinə bitişmişdir. Bığcıqları 4 və ya 5, bəzən 3 buğumludur. Qanadları 2 cütdür. Ön qanadlarının yarısı zarlı, yarısı isə nisbətən sərt (adı da buradandır), arxa qanadları zarlıdır. Yarımsərtqanadlıların, bir qayda olaraq, qoxu vəziləri olur. Bunların xaricə açılan dəliyi yaşlı fərdlərdə döşün alt hissəsində, sürfələrdə isə qarnın üzərində yerləşir. Bu vəzilərin buraxdığı xoşagəlməz qoxu ilə yarımsərtqanadlılar düşmənini qorxudur və öz növündən olan fərdləri cəlb edir. Yarımsərtqanadlıların həyat tərzi çox müxtəlifdir; əksəriyyəti quruda, müəyyən hissəsi isə suda və onun üzərində (suölçənlər), quruda olan yarımsərtqanadlılar bitkilərdə, ağac qabığı və xəzəlin altında, torpaqda, su hövzələri ətrafında və s. yerlərdə yaşayır. Əksər növləri bitkinin generativ hissəsi ilə, bir qismi xırda onurğasızlar və yosunlarla, bəziləri balıq körpələri və kürü ilə qidalanırlar. Müəyyən qismi kənd təsərrüfatı bitkilərinin zərərvericiləri olan mənənələri, gənələri, böcək sürfələrini, kəpənəklərin yumurta və tırtıllarını tələf edir, digəri insan və ev quşlarının qanını soraraq parazit həyat sürür. Bəzi növləri insan və bitkilərə xəstəlik keçirirlər. Azərbaycanda yarımsərtqanadlılardan ziyankar bağacıq və Mavr bağacığı, yonca, çəmən, çuğundur, bostan və armud taxtabitiləri və s. geniş yayılmışdır. Meşə və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərər vurur. Mübarizə tədbirləri kimyəvi və bioloji üsulla aparılır.

Ədəbiyyat

• Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Buğumayaqlılar. II cild. Bakı: Elm, 2004

Mənbə

• ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 87
• BioLib
• Avropa faunası