Səma

Vikipediya, azad ensiklopediya
(Göy səhifəsindən yönləndirilmişdir)
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
"Göy" bura istiqamətləndirir. Digər istifadə formaları üçün Göy (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.
Gündüzün mavi səması, buludlar və Ay.

Səma — Yer səthindən yuxarıya doğru maneəsiz bir görünüş. Buraya atmosfer və kosmik fəza daxildir. O həm də yerlə kosmos arasındakı bölgə kimi də hesab olunur, buna görə də kosmosdan fərqlidir.

Gecənin qara səması, Ay, Yupiter və Saturn.

Astronomiya sahəsində səmaya göy sferası da deyilir. Bu, Günəş, Ay, planetlər və ulduzların sürükləndiyi Yerə konsentrik olan mücərrəd sferadır. Göy sferası ənənəvi olaraq bürclər adlanan təyin olunmuş ərazilərə bölünür. Adətən "göy üzü" termini qeyri-rəsmi bir şəkildə Yer səthindən baxış bucağı kimi başa düşülür, amma mənası və istifadəsi fərqli ola bilər. Yer kürəsindəki bir müşahidəki gündüzlər gecəyə görə daha düz görünən bir günbəzə bənzəyən (bəzən göy kasası da deyilir) göy üzünün kiçik bir hissəsini görə bilər.[1] Bəzi hallarda, məsələn, hava haqqında danışarkən, səma atmosferin yalnız aşağı, daha sıx təbəqələrini ifadə edir.

Gündüz səması mavi görünür, çünki hava molekulları günəş işığının daha qısa dalğa uzunluqlarındakını daha uzun olanlara (qırmızı işıq) nisbətən daha çox səpələyir.[2][3][4][5] Gecə səma əsasən qaranlıq bir səth və ya ulduzlarla örtülmüş bölgə kimi görünür. Gündüz səma buludlarla örtülmədiyi təqdirdə Günəş və bəzən Ay görünür. Gecələr səmada eyni şəkildə Ay, planetlər və ulduzlar görünür.

Göydə görünən təbii hadisələrdən bəziləri buludlar, göy qurşağı və qütb parıltısıdır. Göydə şimşək çaxması və yağıntı da müşahidə oluna bilər. Bəzi quşlar və həşəratlar, eləcə də təyyarələr və çərpələnglər kimi insan ixtiraları səmada uça bilir. İnsan fəaliyyəti nəticəsində böyük şəhərlərdə gündüzlər smoq, gecələr isə işıq çirklənməsi müşahidə olunur.

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səma mənasını verən ingiliscə sky sözü qədim skandinav dilindəki sky sözündən gəlib, mənası Tanrının iqamətgahı deməkdir. Skandinav versiyası həm də qədim ingiliscə scēo sözünün də mənbəyidir və klassik latınca obscūrus sözü ilə eyni Hind-Avropa kökünü paylaşır, mənası "qaranlıq" deməkdir.

Cənnət mənasını verən qədim ingilis dilindəki heaven sözü müşahidə olunan genişlikdən yuxarı olan ərazini təsvir etmək üçün istifadə olunurdu. Orta İngilis dövründə heaven indiki dini mənasına doğru dəyişməyə başladı.[6]

Gündüz vaxtı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birbaşa günəş işığı istisna olmaqla, gündüz səmasında işığın çox hissəsi səpələnmə nəticəsində baş verir. Bu səpilmədə Reyli səpələnməsi adlanan kiçik hissəciklərin qapanması üstünlük təşkil edir.

Molekulyar ölçülü hissəciklərin (məsələn, havadakı hissəciklər) səbəb olduğu səpilmə, işıq mənbəyinə tərəf və işıq mənbəyindən uzaq yönlərə doğru daha çoxdur. Lakin, mənbəyin perpendikulyar istiqamətlərində səpilmə daha azdır.[7]

Alatoranlıq vaxtı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gün ərzində səmanın parlaqlığı və rəngi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. Bu xüsusiyyətlərin kök səbəbləri də müxtəlifdir. Günəş yüksək nöqtədədirsə, birbaşa günəş işığının səpilməsi, yəni Reyli səpələnməsi dominant işıq mənbəyidir. Ancaq gün batımı ilə gecə arasındakı alatoranlıq dövründə və ya gecə ilə günəşin doğuşu arasında vəziyyət daha mürəkkəbdir.

Mifologiyadakı əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Baird, J. C.; Wagner, M. "The moon illusion: I. How high is the sky?". Journal of Experimental Psychology: General. 111 (3). 1982: 296–303. doi:10.1037/0096-3445.111.3.296. ISSN 0096-3445. PMID 6215460.
  2. ↑ Tyndall, John. "On the Blue Colour of the Sky, the Polarization of Skylight, and on the Polarization of Light by Cloudy Matter Generally". Proceedings of the Royal Society. 17. December 1868: 223–33. Bibcode:1868RSPS...17..223T. doi:10.1098/rspl.1868.0033. JSTOR 112380.
  3. ↑ Lord Rayleigh. "On the scattering of light by small particles". Philosophical Magazine. 41 (275). June 1871: 447–51.
  4. ↑ Watson, J. G. "Visibility: Science and Regulation". J. Air & Waste Manage. Assoc. 52 (6). June 2002: 628–713. doi:10.1080/10473289.2002.10470813. PMID 12074426.
  5. ↑ Gibbs, Philip. "Why is the sky Blue?". Usenet Physics FAQ. May 1997. 2 November 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 December 2012.
  6. ↑ Şablon:Cite OED
  7. ↑ Yu Timofeev; A. V. Vasilʹev. Theoretical Fundamentals of Atmospheric Optics. Cambridge International Science Publishing. 1 May 2008. səh. 174. ISBN 978-1-904602-25-5.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Səma&oldid=7720638"