Domna Visvizi
| Domna Visvizi | |
|---|---|
| Δόμνα Βισβίζη | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1783 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1850 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Milliyyəti | yunan |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Yunanıstan |
| Rütbəsi | kapitan |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Domna Visvizi (yun. Δόμνα Βισβίζη; 1783, Enos[d] – 1850, Pirey) — Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsi və donanması qəhrəmanı.
Enos[redaktə | mənbəni redaktə et]
Domna Visvizi 1783-cü ildə Şərqi Frakiyanın Enos şəhərində anadan olub. O, varlı ailənin övladı olub.
1808-ci ildə o, həmyerlisi, gəmi sahibi Antonis Visvizi ilə evlənib. Visvizi cütlüyünün beş övladı olub. Antonis Visvizi, gizli Yunan inqilabi təşkilatı Filiki Eteriyaya xidmət edirdi.
Visvizi cütlüyünün inqilabi fəaliyyəti, 1821-ci il mayın 5-də, üsyançı Psara adasının gəmiləri Enosa yaxınlaşıb, şəhər qalasını mühasirəyə alanda başladı. Cütlük dərhal ən böyük ticarət gəmisi Kalomira briqadasını silahla təchiz etdi. Üsyançılar qalanı ələ keçirdilər. Lakin onlar şəhəri cəmi bir neçə gün saxlaya bildilər. Şərqi Frakiyanın Osmanlı imperiyasının paytaxtına yaxın olan bütün şəhər və kəndlərində olduğu kimi, burada da yunan əhalisinin üsyanları tez bir zamanda yatırıldı.[1] Visvizi cütlüyü 5 uşağı və bütün daşınan əmlakları ilə Kalomira gəmisində Yunan donanmasının ardınca getdilər. 16 topla silahlanmış və 140 Enos dənizçisindən ibarət ekipajı olan Kalomira döyüş gəmisi Visvizi ailəsinin sığınacağı oldu. Gəmi, Afon, Lesbos və Samos adaları yaxınlığında dəniz döyüşlərində iştirak edib.
Mərkəzi Makedoniyada[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hələ 1821-ci ilin martında Şərqi və Mərkəzi Makedoniya ərazilərində Yunan inqilabının lideri Emmanuel Pappas Kalomiradan Filiki Eteriyanın təşəbbüskarı Nikeforos İviritisin abbat olduğu Esfiqmen Afon monastırına gəldi.[2] Eyni zamanda döyüş sursatları Visvizinin gəmisinə yerləşdirildi.[3]
1821-ci il mayın 17-də Halkidiki yarımadasının yunan əhalisi üsyan qaldırdı.[4] Türklər üsyanı yatırsalar da, mayın 18-dən Saloniki şəhərində yenidən üsyan qalxdı.[5] Stamatios Kapsas Salonikini azad etməyə çalışarkən həlak olduqdan sonra, Makedoniyanın mərkəzində üsyan səngiməyə başladı.[6]
Kassandranın süqutundan sonra 19 monastırın abbatları Papası türklərə təslim etmək üçün, Esfiqmen monastırı rahibinə müraciət etdilər. Pappas Visvizinin gəmisində Hidra adasına qaçdı. Lakin elə Kalomira gəmisində vəfat edən Pappas, Hidrada dəfn edildi.[7]
Mərkəzi Yunanıstanda[redaktə | mənbəni redaktə et]
1822-ci ilin martında Draməli Paşanın qoşunlarının Mərkəzi Yunanıstana daxil olmasının qarşısını almağa çalışan Dmitri İpsilanti, Odissey Androutsos və Nikitarasın dəstələrinin Stilise enməsinə Visvizinin "Kalomira" və digər kiçik gəmiləri köməklik göstərib.
Mərkəzi Yunanıstanın müvəqqəti administrasiyasından “Arios Paqos”un (Areopaq) siyasətçiləri "Kalomira" gəmisinə gəldilər. Aqia Marinada 18 minlik türk korpusunun hücumlarını uğurla dəf edən Androutsos siyasətçilər tərəfindən görüş üçün Kalomira gəmisinə dəvət edildi.[8] Visvizidən onun qətlində iştirak etməsi istənildi. Visvizi nəinki bundan imtina etdi, qətldə iştirak edəcəyi təqdirdə hər kəsi cəzalandıracağını bildirdi. Bir neçə gün sonra baş verən döyüşdə onun ölümü, bir çox yunan tarixçiləri tərəfindən, bu qəsd türk gülləsi deyil, məhz yunan gülləsinin nəticəsi kimi dəyərləndirilib.[9]
Kapitan Domna[redaktə | mənbəni redaktə et]
Domna, tarixşünaslıqda əslən Enosdan olan Enitis kimi xatırlanan Stavrosun köməyi ilə kapitan kimi döyüşü davam etdirdi. Domnanın komandanlığı altında olan "Kalomira" qitədən Evbeya adasına köçürüldü.
Döyüşün sonunda Domna ərini Evbeya adasında, Livada, Aqion Anarqiron kilsəsinin yaxınlığında dəfn etdi.
"Kalomira"ya komandanlıqı edən Domna 1823-cü ilə qədər döyüşlərdə iştirakını davam etdirdi.
Xalq mahnılarında Domna "gözəl, güclü, ilk kapitan" kimi xatırlanır:
Πουλάκι πόθεν έρχεσαι, πουλάκι γι΄ αποκρίσου
μην είδες και μην άκουσες για την κυρά Δομνίτσα την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα, πούχει καράβι ατίμητο και πρώτο μεσ’ στα πρώτα, καράβι γοργοτάξιδο, καράβι τιμημένο, καράβι που πολέμησε στης Ίμπρος το μπουγάζι; Και το πουλάκι στάθηκε και το πουλάκι λέει, την είδα την απάντησα σιμά στο Αγιονόρος τρεις μέρες επολέμαγε με δυο χιλιάδες Τούρκους Καράβια εδώ, καράβια εκεί, καράβια παρά πέρα και τούτη σαν τον αετό ώρμαγε και χτυπούσε δεξιά ζερβά κι ανάστροφα κι όπου βολούσε ακόμα κι άκουγες βόγγους δυνατούς και στεναγμούς μεγάλους κι άκουγες κλάματα πικρά, κατάρες στην κατάρα
κι θάλασσες κοκκίνιζαν ως φέσια των αγάδων.
2 il davam edən döyüşlər, ailənin maddi durumuna da mənfi təsirini göstərdi. Ekipajın saxlanması və gəminin texniki təminatı üçün maddi durum yox idi. Domna, Kalomira üçün müraciət edənlərin təkliflərini rədd edirdi. Heç bir vasiti qalmayan Domna, Kalomiranı brander gəmisi kimi hökumətə təhvil verdi. Gəminin qarşılığında, Domnaya Nafplionda tərk edilmiş, pəncərəsiz, qapısız iki otaqlı ev verildi. Burada vəba epidemiyası zamanı o, 5 övladından 3-nü itirdi.
Müharibədən sonra[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müharibədən sonra tək qızı ilə qalan Domnanın heç bir gəliri yox idi. Domna, Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsində iştirakına görə təzminat və pensiya almağa çalışsa da,buna nail ola bilmədi. 30 draxma cüzi təqaüd alan Domna Siros adasına köçdü. Daha sonra, qızı Mariori il birgə Pireyə köçən Domna, 1850-ci ildə Pireydə vəfat etdi.[10]
Xatirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Visvizinin Yunan inqilabı üçün göstərdiyi səyləri xalq poeziyasında da əksini tapırdı.[11] Ölümündən sonra Visvizi "Frakiya Bubulinası" ləqəbini aldı.[12][13] Lakin, onun Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsində iştirakı XIX-XX əsrlərdə tarixçilər tərəfindən uzun müddət qiymətləndirilməmiş və demək olar ki, diqqətdən kənarda qalmışdır.[11] Triestli Manto Mavroqenus, Spartalı Konstandiya Zahariya, Manili Savayina və Afinalı Asimo Lidouriki kimi simalarla müqayisədə Visvizi müharibənin az tanınan qəhrəmanlarından biri hesab olunur.[14]
Visvizinin Aleksandrupolisdə[13] 2005-ci ildə ucaldılmış heykəli var.[12] Onun həmçinin Afinada, Yunanıstan İstiqlaliyyət müharibəsi qəhrəmanlarının şərəfinə inşa edilmiş parkda Pedion tou Areosdada büstü var. Buradakı büstdə 2005-ci ildə açılıb.[11]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Αποστ. Ε. Βακαλόπολος, Επίλεκτες Βασικές Πηγές της Ελληνικής Επαναστάσεως 1813—1825, Βάνιας Θεσσαλονίκη 1990,τομ А,σελ.310
- ↑ Douglas Dakin, The Unification of Greece 1770—1923, σελ.72, ISBN 960-250-150-2
- ↑ Κωνσταντίνος Αποστόλου Βακαλόπουλος,Επίτομη Ιστορία της Μακεδονίας, σελ. 109
- ↑ Αποστ. Ε. Βακαλόπολος, Επίλεκτες Βασικές Πηγές της Ελληνικής Επαναστάσεως 1813—1825, Βάνιας Θεσσαλονίκη 1990,τομ А,σελ.285
- ↑ Αποστ. Ε. Βακαλόπολος, Επίλεκτες Βασικές Πηγές της Ελληνικής Επαναστάσεως 1813—1825, Βάνιας Θεσσαλονίκη 1990,τομ А,σελ.287-288
- ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Ιστορία τού 21,ΜΕΛΙΣΣΑ,1971,τ.Β,σελ.83
- ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Ιστορία τού 21,ΜΕΛΙΣΣΑ,1971,τ.Β,σελ.84
- ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Ιστορία τού 21,ΜΕΛΙΣΣΑ,1971,τ.Β,σελ.207
- ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Ιστορία τού 21,ΜΕΛΙΣΣΑ,1971,τ.Β,σελ.208
- ↑ "Η συμμετοχή του Θρακιώτη καπετάνιου Αντώνη Βισβίζη και της γυναίκας του, της αρχικαπετάνας Δόμνας Βισβίζη, στον Ελληνικό Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Εύβοιας και της Στερεάς …". 2013-02-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-05.
- ↑ 1 2 3 Bozoni, Argyro. "Δόμνα Βισβίζη: Μια άγνωστη και υποτιμημένη ηρωίδα της Επανάστασης | LiFO". Lifo (yunan). 1 December 2021. 23 February 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 August 2022.
- ↑ 1 2 Simos, Andriana. "Three heroines who dedicated their lives to the 1821 Greek Revolution". Greek Herald (ingilis). 18 March 2021. 7 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 August 2022.
- ↑ 1 2 Doukoglou, Theodora. "Changemakers: Domna Visvizi – Chief Captain and Noblewoman of Thrace". Boston Lykeion Ellinidon (ingilis). 8 July 2021. 7 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 August 2022.
- ↑ Poulos, Margaret. Arms and the Woman: Just Warriors and Greek Feminist Identity (ingilis). New York: Columbia University Press. 2009. 47. ISBN 978-0-231-13554-2. 2024-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-09.