Elementar sirkulyasiya mexanizmləri
Elementar sirkulyasiya mexanizmləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Multanovskinin yaratdığı elmi məktəbin ideaları B.L.Dzedzeyevskinin tədqiqatlarında öz əksini tapmışdır. Dzedzeyevski şimal yarımkürəsində baş verən makro proseslərin təsnifatını vermişdir. O yer səthində baş verən proseslərin dinamikasını təhlil etdiyi zaman müəyyən etmişdir ki, müxtəlif sirkulyasiya situasiyaları tez-tez təkrarlanır. Həmin situasiyaları sonradan Dzedzeyevski elementar sirkulyasiya mexanizmləri adlandırmışdır.[1]
Elementar sirkulyasiya mexanizmlərinin fəaliyyət müddəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Elementar sirkulyasiya mexanizmlərinin fəaliyyət müddəti 1-10 günə bərabərdir. ESM dəyişilməsi sıçrayışla baş verdiyi müəyyən olmuşdur. Təhlil zamanı Dzedzeyevski 1899-1948 ilə kimi ABŞ-də nəşr olunan sinoptik xəritələrin və 1949-cu ildən başlayaraq isə SSRİ hidrometeoroloji mərkəzinin Mərkəzi Proqnozlar İnstitutunun çap etdiyi xəritədəki məlumatlardan istifadə etmişdir.
Elementar sirkulyasiya mexanizmlərinin əsas tipləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Elementar sirkulyasiya mexanizmlərinin tipləşdirməsi zamanı onların aşağıdakı xassələrindən istifadə edilmişdir:
- Polyar hövzədən daxil olan əsas hava kütlələrinin sayı və istiqaməti
- Tropik zonadan daxil edilən hava kütlələri (cənub kütlələr)[2]
Dzedzeyevski müəyyən etdiyi 4 elementar sirkulyasiya mexanizmlırini 13 əsas tipdə birləşdirmişdir. Apardığı tədqiqatlar nəticəsində alim şimal yarımkürəsində baş verən makroproseslərini ümumiləşdirərək 4 qrup sirkulyasiyaya ayırmışdır:
- Zonal sirkulyasiya. 1-2 tipləri əhatə edir
- Zonallığın olmadığı sirkulyasiya. 3-7 tipləri əhatə edir.
- 8-12 tipləri əharə edən meridional şimal sirkulyasiyası
- Meridional cənub sirkulyasiya. Cəmi 1 tipi – 13 tipi əhatə edir[3]