Elena Laqadinova
| Elena Laqadinova | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 9 may 1930 |
| Vəfat tarixi | 5 noyabr 2017 (87 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | aqronom, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Elena Atanasova Laqadinova (bolq. Елена Атанасова Лагадинова; 9 may 1930 – 5 noyabr 2017, Sofiya) ― bolqar aqronom, genetika mühəndisi və siyasətçi.
Laqadinova İkinci Dünya müharibəsi illərində Bolqarıstanın alman işğalına qarşı müqavimətində iştirak etmiş və "Amazonka" ləqəbi qazanmışdır. O, Bolqarıstanın ən gənc qadın döyüşçüsü idi: Laqadinova hələ 11 yaşında ikən müharibə üçün öz töhfələrini verməyə başlamış və 14 yaşında ikən döyüşlərdə iştirak etmişdir.[1]
1945-ci ildə müttəfiqlərin qələbəsindən sonra o, aqrobiologiya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi almış və Bolqarıstan Elmlər Akademiyasında tədqiqatçı alim kimi xidmət etməyə başlamışdır.[2] Laqadinova burada kolxoz təsərrüfatlarının məhsuldarlığını artırmağa kömək edən yeni buğda növü olan Tritikale-ni yaradıb. Bu ixtirasına görə o, Bolqarıstan hökuməti tərəfindən "Müqəddəs Kiril və Mefodi" ordeni ilə təltif edilib.[3]
Laqadinova 1968-ci ildə Bolqarıstan Vətən Cəbhəsinin katibi və Bolqarıstan Qadın Hərəkatı Komitəsinin sədri vəzifələrini qəbul etdi. O, bu vəzifələri icra etdiyi dövrdə analıq məzuniyyəti ilə bağlı qanun da daxil olmaqla iş yerlərində qadınlara fayda verən qanunların qəbulunda və tətbiqində mühüm rol oynamışdır.[4] O, eyni zamanda qlobal siyasətdə də görkəmli bir fiqur idi: beynəlxalq müstəvidəki digər fəallarla birlikdə qadın təşkilatlarının koalisiyasının yaradılması üçün çalışırdı və 1985-ci ildən BMT-nin Qadınların Təlimi İnstitutunun üzvü idi.[5]
Erkən həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Laqadinova 1930-cu ildə Bolqarıstanın dağlıq bir şəhəri olan Razloqda anadan olmuşdur.[1] O, aztəminatlı ailədən olub və dörd yaşında ikən anasını itirib,[1] onu və iki qardaşını atası böyüdüb. O həyatının ilkin illərindən inqilab və siyasi öhdəlik ilə bağlı mübahisə ilə əhatə olunmuşdu: Laqadinovanın atası Bolqarıstan Kommunist Partiyasının erkən tərəfdarlarından idi,[4] böyük qardaşı isə Kominterndə işləmək üçün Sovet İttifaqına qaçmışdı. İkinci Dünya müharibəsi zamanı Laqadinovanın ailəsinin bütün üzvləri Razloqda faşizmə qarşı mübarizəyə töhfə verib. Müharibənin əvvəlində o, qardaşlarının kimliyini qorumuş və atasının partizan kimi fəaliyyətini gizlətmişdir. O həmçinin yaxınlıqdakı kəndləri lazımi resurslarla təmin etməyə kömək edib.[4] On dörd yaşında olarkən Laqadinova atası və qardaşları ilə birlikdə azadlıq mübarizəsində döyüşçü olmaq öhdəliyini götürmüş və bununla da o, öz bölgəsində döyüşən ən gənc partizanlardan biri olmuşdur.[1]
İkinci Dünya müharibəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bolqarıstan İkinci Dünya müharibəsi zamanı nasistlərlə müttəfiq olmuş,[6] Bolqarıstan 1941-ci ildə bolqar yəhudilərinin mülki hüquqlarını ləğv edən “Millətin Müdafiəsi Qanunu”nu qəbul etmişdir.[1] 1941-ci ildə Bolqarıstan da Balkanların işğalında almanları dəstəklədi, Şərqi Yuqoslaviyanın böyük bir hissəsini işğal etdi və 20 000-ə qədər yəhudini işğal etdikləri ərazilərdən deportasiya etdi.[6] Elena Laqadinovanın bütün ailəsi də daxil olmaqla o dövrdə nasistlərə qarşı mübarizə aparanların çoxu kommunist idilər.[4] 1944-cü ildə Bolqarıstan monarxiyası partizan təhlükəsini aradan qaldırmaq üçün əraziyə jandarm göndərdi və onlar qumbaraatanlarla Laqadinovanın Razloqdakı ailə evinə də gəldilər.[1] Laqadinova Pirin dağlarına qaça bilmişdir.[1]
Laqadinova 1944-cü ilin yayında həqiqi hərbi xidmətə başladı və İkinci Dünya müharibəsi zamanı Bolqarıstanın ən gənc qadın partizan döyüşçüsü oldu.[1] On bir yaşında nasisitlərin müttəfiqi olan Bolqarıstan hökumətinə qarşı müqavimət fəaliyyətinə öz töhfəsini verən Laqadinova on dörd yaşında ikən qardaşları ilə birlikdə döyüşürdü.[1] Laqadinova həm də müharibə illərində partizan şəbəkəsinin asistenti, iatak kimi ailə üzvlərinə və başqalarına mesajlar çatdırıb.[7] Bu vəzifədə Laqadinova daha böyük təhlükəyə məruz qalmışdı, çünki o, iatak kimi şəhərlərdə qalırdı və tutularaq öldürülmək şansı daha yüksək idi.[4] Buna baxmayaraq, Laqadinova sağ qalsa da, qardaşı Assen müharibə zamanı jandarmlar tərəfindən əsir götürülmüş və başı kəsilmişdi.[1]
Elena Laqadinova "Amazonka" kimi tanınırdı. Müharibə zamanı və sonrasında onun obrazı əsasında plakatlar və təbliğat şüarları hazırlanırdı.[1] O, bu ləqəbi döyüşdəki cəsarəti və mətanəti səbəbi ilə qazanmışdı.[1] Sofiyadan tutmuş Moskvaya qədər uşaq jurnalları onun cəsarətini və gücünü tərifləyir, oğlanları və qızları “Amazonka kimi cəsur olmağa" çağırırdılar.[1]
1945-ci ildə Müttəfiqlərin qələbəsindən sonra Laqadinova təhsilini başa çatdırmaq üçün Sovet İttifaqına göndərildi. O, "Rusiyanın ən qədim beynəlxalq dərəcədə tanınmış institutu" hesab olunan Timiryazev adına Moskva Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında (əvvəllər Moskva Kənd Təsərrüfatı İnstitutu adlanırdı) təhsil alıb.[1] O burada biologiya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi əldə etmişdir.[4]
Bitki genetikasına töhfələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müharibə başa çatdıqdan sonra Laqadinova Moskvadakı Timiryazev Akademiyasında aqrobiologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almış, İngiltərə və İsveçdə əlavə tədqiqatlar aparmışdır.[1] O, daha sonra Bolqarıstan Elmlər Akademiyasında kənd təsərrüfatı genetikası üzrə işləmək üçün Sofiyaya qayıdıb.[2] Tədqiqatçı alim kimi işlədiyi on üç il ərzində o, kolxozların məhsuldarlığını artırmağa kömək edən yeni hibrid buğda növü olan Tritikale-nin yaradılmasına kömək edib.[2] 1959-cu ildə Bolqarıstan hökuməti Laqadinvoanı bitki genetikası sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə görə "Müqəddəs Kiril və Mefodi" ordeni ilə təltif etmişdir.[1]
Siyasi karyera[redaktə | mənbəni redaktə et]
1960-cı illərin sonlarında Laqadinovanın işinə nəzarət etmək üçün təyin edilmiş partiya kadrı Bolqarıstan Elmlər Akademiyasının tədqiqat proqramına siyasi təsir göstərməyə cəhd etdi və bu, Laqadinovanı Sov.İKP MK-nin baş katibi Leonid Brejnevə məktub yazmağa vadar etdi.[1] O, məktubunda partiyanın kadrının texniki təcrübəsinin olmaması və bunun onun tədqiqat səylərinə maneə olması ilə bağlı narahatlıqlarını dilə gətirmişdi.[1] Onun məktubunu Bolqarıstan Kommunist Partiyasının baş katibi Todor Jivkov ələ keçirmiş və 1968-ci ildə Jivkov onu Bolqarıstan Vətən Cəbhəsinin katibi və Bolqarıstan Qadın Hərəkatı Komitəsinin sədri vəzifəsini qəbul etməyə məcbur etmişdir.[2]
Bolqarıstan Politbürosu qadınların formal əmək bazarına daxil olmasını təmin etmək üçün təhsili inkişaf etdirmək arzusunda idi.[3] Bu məqsədlə ölkədə mühəndislik kimi əvvəllər kişilərin üstünlük təşkil etdiyi bir çox sahələrdə qadınların formal təhsilini dəstəkləyən qanunlar qəbul edilmiş və abort xidmətlərini leqallaşdıraraq və boşanma qanunlarını yüngülləşdirərək qadınların kişilərdən asılılığı azaldılmışdı.[1] 1965-ci ilə qədər Bolqarıstan dünyada maaşlı işçi qüvvəsində qadınların ən böyük faizinə sahib olan ölkə olmağı layihələndirmişdi.[1] Lakin bu siyasət əhali artımında doğum nisbətinin azalması ilə nəticələndi və bu, dövlətin gələcək əmək təklifi ilə bağlı narahatlıqları artırdı.[1] Dövlət inanırdı ki, Laqadinovanın elm sahəsindəki keçmişi dövlətə əhalinin azalması ilə bağlı həll yollarını tapmaqda kömək edəcək.[1] Bir çox hökumət rəsmiləri doğum nisbətini artırmaq üçün qonşu Rumıniyanın etdiyi kimi abortları qadağan etməyi düşünməyə başlamışdılar.[1]
Bu layihə üçün məlumat toplamaq məqsədi ilə Laqadinova rəhbərliyi ilə Bolqarıstan Qadın Hərəkatı Komitəsi (BQHK) Mərkəzi Statistika Agentliyi və Bolqarıstanda ən çox tirajlı qadın jurnalı olan Woman Today -in redaksiya heyəti ilə əməkdaşlıq etməyə başladı.[8] BQHK keçirdiyi sorğu nəticəsində 1969-cu ildə 16 000-dən çox işləyən qadından geri dönüş aldı. Bu araşdırmaların nəticəsi onu göstərdi ki, bolqar qadınlarının əksəriyyəti daha çox uşaq sahibi olmaq istəyir, lakin özlərinin həddən artıq çox işlədiyini hiss edir və iş və analıq vəzifələrini balanslaşdıra bilmirlər.[4] Sorğu həmçinin Bolqarıstandakı 7 yaşınadək uşaqların 12%-nin iş günləri ərzində nəzarətsiz qaldığını ortaya çıxarıb.[1] Bütün bunların nəticəsində BQHK dövlətə qadınlara ödənişli analıq məzuniyyəti verməyi və uşaq bağçalarının sayını artırmağı tövsiyə etmişdir.[2]
BQHK həmçinin analar üçün iş saatlarının məhdudlaşdırılması və keyfiyyətli qadın geyimlərinin çatışmazlığının aradan qaldırılması kimi iş yerlərində qadınlara fayda verən qanunların tətbiqində böyük rol oynamışdır.[4] 1975-ci ilə qədər bolqar qadınlara 120 günlük analıq məzuniyyəti və əlavə olaraq milli minimum əmək haqqı ilə altı ay ödənişli məzuniyyət verilirdi.[4] Bundan yalnız 3 il sonra uşaqlara bağçada yer ayrıldığı üçün həmin dövr ərzində qadınlara ödənişsiz məzuniyyət seçimi də verilirdi.[1] Laqadinova həmçinin hökumətə minlərlə yeni uşaq bağçası tikməyi öhdəsinə götürməsi üçün təzyiq göstərmişdir.[5]
İnternasionalizm və qadın hüquqları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Laqadinova Şərq və Qərb Blokundakı ailələrin həyat tərzini yaxşılaşdırmaqla qadınların hüquqlarının müdafiəsinə töhfə verib.[9] O, Bolqarıstan Qadın Hərəkatı Komitəsinin sədri olduğu dövrdə beynəlxalq münasibətlərdə təcavüzü aradan qaldırmaq üçün Soyuq müharibənin Şərq və Qərb bloklarında qadınları bir araya gətirmək məqsədi daşıyan Qadınların Beynəlxalq Demokratik Federasiyası ilə əməkdaşlıq etmişdir.[9] Laqadinova həmçinin Asiya və Afrikada yeni yaranmış qadın komitələri və hərəkatlarına maddi və texniki dəstək göstərmişdir.
Laqadinova 1985-ci ildə Nayrobidə təşkil olunmuş Qadınlar üçün Üçüncü Ümumdünya Konfransında baş məruzəçi olub.[2] O həmin ildən 1988-ci ilə qədər həm də BMT-nin Qadınların Təlimi İnstitutunun üzvü olmuşdur.
Laqadinova 1975-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəlxalq Qadınlar İli zamanı müxtəlif beynəlxalq qruplarla işləmiş, 1970-1980-ci illərdə analıq məzuniyyətlərini maliyyələşdirmələri üçün hökumətlərə təzyiq göstərmək məqsədi ilə qadın təşkilatlarının koalisiyalarının yaradılmasına kömək etmişdir.[5] Papua-Yeni Qvineya, Surinam, Liberiya və Birləşmiş Ştatlar istisna olmaqla, geri qalan digər bütün ölkələrin hal-hazırda qadınlara qanuni olaraq hər hansı ödənişli analıq məzuniyyəti təqdim etməsində onun fəaliyyətinin də rolu var.[5]
Mükafatlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
1959-cu ildə Laqadinova Bolqarıstan hökuməti tərəfindən bitki genetikası sahəsindəki fəaliyyətinə görə "Müqəddəs Kiril və Mefodi" ordeni ilə təltif edilmişdir.[1] Ona 1991-ci ildə Kaliforniyadakı Klermont Universitetii tərəfindən nüfuzlu bir təltif olan “Görkəmli Nailiyyətlərinə görə Prezident Medalı” verilmişdir.[3]
Ölümü[redaktə | mənbəni redaktə et]
Laqadinova 1989-cu ildə təqaüdə çıxdı. O, təqaüdə çıxdıqdan 27 il sonra amerikalı etnoqraf Kristen Qodsiyə verdiyi müsahibədə “inandığın bir şey üçün mübarizə aparmalısan” deyə məsləhət vermişdi.[3] Laqadinova 29 oktyabr 2017-ci ildə Bolqarıstanın Sofiya şəhərində yuxuda ikən vəfat etmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 "The Left Side of History: World War II and Re-emergent Nationalisms in Contemporary Eastern Europe". Institute for Advanced Study (ingilis). 25 October 2016. 2016-11-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-13.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Ghodsee, Kristen. "Bulgaria's Guerilla Girl" (PDF). Anthropology News (ingilis). April 24, 2015. February 1, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: February 22, 2019.
- ↑ 1 2 3 4 Ghodsee, Kristen. "Women's Rights and the Cold War" (PDF). Legacies of Communism (ingilis). August 26, 2014. November 27, 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: May 7, 2024.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ghodsee, Kristen. "Pressuring the Politburo: The Committee of the Bulgarian Women's Movement and State Socialist Feminism". Slavic Review (ingilis). 73 (3). 2014: 538–562. doi:10.5612/slavicreview.73.3.538. ISSN 0037-6779.
- ↑ 1 2 3 4 "The Youngest Partisan". jacobinmag.com (ingilis). 2018-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-13.
- ↑ 1 2 Hollander, Ethan J. "The Final Solution in Bulgaria and Romania: A Comparative Perspective". East European Politics and Societies and Cultures (ingilis). 22 (2). May 2008: 203–248. doi:10.1177/0888325408315759. ISSN 0888-3254.
- ↑ Brilliant, Fredda, ed. "Madame Elena Lagadinova." In Women in Power, 74-88. New Delhi: Lancer International, 1987. (ing.)
- ↑ Ghodsee, Kristen; Nikolova, Miroslava. "Socialist Wallpaper: The Culture of Everyday Life and the Committee of the Bulgarian Women's Movement, 1968–1990". Social Politics: International Studies in Gender, State & Society (ingilis). 22 (3). 2015-09-01: 319–340. doi:10.1093/sp/jxv023. ISSN 1072-4745.
- ↑ 1 2 Ghodsee, Kristen. "Rethinking State Socialist Mass Women's Organizations: The Committee of the Bulgarian Women's Movement and the United Nations Decade for Women, 1975-1985". Journal of Women's History (ingilis). 24 (4). 2012: 49–73. doi:10.1353/jowh.2012.0044. ISSN 1527-2036.