Qara Dəniz Biosfer Qoruğu
| Qara Dəniz Biosfer Qoruğu | |
|---|---|
| uk/Чорноморський біосферний заповідник | |
 | |
| Sahəsi | 109254,8 ha |
| Yaradılma tarixi | 1984 |
| Yerləşməsi | |
| 46°17′47″ şm. e. 31°55′06″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Ukrayna |
| Yerləşməsi |
Xerson vilayəti Nikolayev vilayəti |
| bsbr.org.ua | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qara Dəniz Biosfer Qoruğu (ukr. Чорноморський біосферний заповідник) — Ukraynanın Xerson və Nikolayev vilayətlərinin ərazisində yerləşən biosfer qoruğudur. Qoruğun sahəsi 109254,8 hektardır.[1] Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasına tabedir. Qoruq idarəsi Xerson vilayətinin Qolaya Pristan şəhərində yerləşir.
Qoruq Ukraynanın ən böyük qoruqlarından biridir. Qoruğun əsas məqsədi qışlayan, yuvalayan köçəri quşları, həmçinin qumlu arenaların və səhra çöllərinin unikal komplekslərini qorumaqdır.
Qoruğun tərkibinə daxil olan Tendrovski körfəzi və Tendrovskaya adası Ramsar konvensiyasına əsasən, xüsusi mühafizə rejimi ilə beynəlxalq əhəmiyyətli su-bataqlıq ərazi statusuna malikdir.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
14 iyul 1927-ci ildə (1933-cü ildən qoruq statusu almışdır) qışlayan, köçəri və yuvalayan quşları və onların yaşayış mühitini qorumaq üçün yaradılmışdır.[2]
1933-cü ildə müstəqil ekoloji və elmi tədqiqat müəssisəsi oldu. 1984-cü ildə qoruq biosfer statusu aldı. 2006-cı ildə Xerson Regional Şurasının qərarı ilə qoruğun ərazisi demək olar ki, 21 min hektara qədər genişləndirilib. Ukrayna Silahlı Qüvvələri tərəfindən də istifadə olunur.
Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qara Dəniz Biosfer Qoruğu Qara dənizin şimal sahilində — Xerson vilayətinin və qismən Nikolaev bölgəsinin ərazisində (məsələn, Volıjin Les qolu) yerləşir. Bura materik əraziləri, adalar və iki Tendrovski və Eqorlitski körfəzinin su sahələri daxildir. Qoruğun müxtəlif bölmələri Ukraynanın cənub sahillərinin müxtəlif landşaftlarını — şoran və qumlu çölləri, palıd, ağcaqayın və qara qızılağac bağlarını, tükürükləri, duzlu və təzə gölləri, körfəzləri birləşdirir.
Sahəsi 109,254,8 hektar olan qoruq üç zonadan: qoruq (sahəsi 90,134,9 hektar), bufer (sahəsi 18,620 hektar), antropogen landşaftlar zonası (sahəsi 499,9 hektar, Tendratda) ibarətdir. Qoruğun böyük hissəsi 94 435,0 hektar akvatoriya, qalan hissəsi isə 14 819,8 hektar ərazidir. Qoruğun qorunan ərazilərinin ətrafında onun tərkibinə daxil olmayan, lakin onun nəzarətində olan, sahəsi 8013,8 hektar olan mühafizə zonaları vardır. Burada bu zonaların istifadəsinə müəyyən rejim məhdudiyyətləri qoyulur.[1]
Qoruğun ərazisi (qoruq xəritəsi) qorunan ərazilərin 4 ayrı-ayrılıqda yerləşən bölməsi ilə təmsil olunur. Bunlar əsas (böyük) hissə, İvano-Rıbalçanski və Solenoozerni bölmələri, Volıjin Les qoludur. Əsas hissəsi isə Bufer zonası ilə Solenoozerni bölməsidir.
Qoruğun qorunan ərazisinin Əsas (böyük) hissəsi Tendrovski və Eqorlitski (cənub hissəsi) körfəzlərinin su sahələrini, Tendrovskaya Spitin cənub sahili boyunca bir su sahəsi zolağı, Tendrovskaya Spit adasını əhatə edir (şimal ucunda ərazilər olmadan) və digər kiçik, üç materik ərazisi — Egorlytski Kut (5540 ha, eyniadlı yarımadanın qərbi), Potievski (1064 ha) və Potievskaya Strelkadan (91 ha) ibarətdir. Bu qorunan ərazidə qoruyucu zonanın iki hissəsi: Tendrovski körfəzinin şimal və şərq sahillərinin zolağı, Yeqorlitski körfəzinin şərq sahilinin zolağı (İvanovka və Oçakovskoye kəndləri arasında) vardır.
Qoruğun qoruq zonasının İvano-Rıbalçanski bölməsi yalnız Dnepr estuariyası ilə Eqorlitski körfəzi — Aleşkov qum massivinin bir hissəsi — İvanovka və Rıbalçe kəndləri arasında olan ərazini (sahəsi 3104 hektar) əhatə edir. Təhlükəsizlik zonası ilə əhatə olunub.
Qoruğun Duzlu göl hissəsi Kinburn yarımadasının bazasında (əvvəlində) torpaq sahəsini (sahəsi 2293 hektar) və Yeqorlitski körfəzinin ona bitişik 1 kilometrlik su sahəsini əhatə edir. Yaxınlıqda təhlükəsizlik zonasının iki kiçik hissəsi vardır. Burada landşaft su-duzlu bataqlıq kompleksləri ilə təmsil olunur.
Volıjin Les qoruğunun filialı Vasilyevka kəndindən qərbdə yerləşən Kinburn yarımadasının yalnız bir torpaq sahəsini (sahəsi 203 hektar) əhatə edir. Təhlükəsizlik zonası yoxdur.
94435,0 hektar ərazisi olan Qoruğun qorunan ərazisinin sularına Qara dəniz (Tendrovskaya Spit adasının sahili boyunca zolaq); bütün Tendrovski körfəzi (36.628 hektar ərazisi olan şərq hissəsi); Egorlytsky Körfəzinin bir hissəsi — Egorlytsky Kut yarımadasının şimal sahilinə bitişik olan körfəzin cənub hissəsi (8761 hektar), Solenoozerni ərazisinin sərhədləri daxilində körfəzin şimal sahili boyunca 1 kilometrlik bir zolaq (1000 hektar) və Konskie adaları ətrafında (818 hektar); Dolqi və Kruqli adaları ətrafında Qara dəniz və Yeqorlitski körfəzinin 1 kilometrlik zolağı daxildir.
Qoruğun bufer zonası (sahəsi 18620 hektar) qoruğun qorunan ərazisinin suları ilə körfəzin özünün sahilləri arasında yerləşən Yeqorlitski körfəzinin şimal hissəsidir.
Qoruğun hüdudları daxilində 20-dən çox kiçik və orta ölçülü adalar, məsələn, Tendrovskaya Spit, Dolqiy və Kruqlıy; Tendrovski körfəzində — Smoleni, Orlov, Babin, Sibirskie, Eqorlitski (Misir); Egorlytski körfəzində — Orlov, Konskie (Konskiy və Velikiy) vardır.
Qoruğun ərazisində çoxlu göllər var. Bu göllərə, Yeqorlitski Kutda, məsələn, Yeqorlitskoye; Potievski zonasında (təhlükəsizlik zonası ilə birlikdə) — Kefalnoye, Dolqoye, Kruqloye; Potievskaya Strelka və Yegorlitski Kut arasındakı bufer zonasında — Kefalnoe,; Solenoozerni bölgəsində — Visokoye, Kruqloye, Maxortovo gölləri daxildir.
İqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İqlimi isti, lakin sahildə yerləşməsinə baxmayaraq, kontinental və qurudur. Nisbətən aşağı hava rütubəti, az buludluluq, cüzi yağıntılar və havanın temperaturu dəyişmələrinin nisbətən böyük gündəlik və illik amplitudası ilə xarakterizə olunur. Orta illik temperatur 10,8 °C-dir.
Təbiəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qoruqda 446 növ onurğalılar, 3000-dən çox onurğasızlar və 728 növ bitki var. Bunların 14 növu məməlilər, 57 növü quşlar, 37 növü həşəratlar, 41 növü bitkilər olmaqla Ukraynanın Qırmızı kitabına və Avropa Qırmızı kitabına daxil edilib.
Qoruq qışlayan, köçəri və yuvalayan quşları və onların məskunlaşdığı yerləri qorumaq üçün yaradılıb. Yuvalama yerlərində qağayılar, susüpürənlər, ördəklər, sufərələri və leyləkkimilər çoxdur.[3] Körfəzlər qaranquşlar (boğaz və lal), ördəklər, sufərələri və leyləkkimilər üçün kütləvi qışlama yeridir. Köçdə çoxlu qazlar (xüsusilə ağbaşlılar) və digər quşlar da olur. Meşə-bozqır ərazilərində kiçik və nadir növlərə, məsələn, ağquyruq dəniz qartalları yuva salır, bəzən isə kiçik quşlara rast gəlinir. 1957-ci ildə Askania-Novadan gətirilən sika maralları iqlimə yaxşı uyğunlaşıb. Sularda kefal, qlossa (çay kambalasının yarımnövü) və xullar yaşayır.
2004-cü ildə Bexteri kəndi yaxınlığındakı ərazidə müalicəvi qeyzer fəaliyyətdədir. Mənbənin dərinliyi 1572 m-dir. Temperatur il boyu 65 °C olur. Sonradan, burada yerdən çıxan bulağın əsasında müalicəvi vanna qəbul etmək üçün hovuz quraşdırılmışdır (orada temperatur cəmi 45–50 °C). Suyunun dayaq-hərəkət sisteminə, qalxanabənzər vəzinə, sinir sisteminə və tənəffüs yollarına faydalı təsirləri olduğu müəyyən edilib.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 "Чорноморський біосферний заповідник Національної академії наук України — Території". 2022-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-30.
- ↑ "Про заповедник на сайте http://www.nedaleko.ua". 2017-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-01.
- ↑ Валуев В.А. "Кулики (Limicoli) Башкортостана". 2005. 2018-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-31.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Ардамацкая Т. Черноморскому заповеднику — 40 лет // Охота и охотничье хозяйство. — 1967. — № 5. — С. 14–15.
- Ардамацкая, Татьяна Борисовна, Берестенников Д. С., Зелинская Л. М. Черноморский заповедник: Краеведческий очерк. Симферополь: Таврия. 1976.
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lüğətlər və ensiklopediyalar |
|---|
