Zaqafqaziya atlı-müsəlman alayı
| Zaqafqaziya atlı-müsəlman alayı | |
|---|---|
| Növü | Atlı alay |
| Yaranma tarixi | 1835 — 1857 |
| Ölkə |
 Rusiya imperiyası |
| Daxildir | Qafqaz korpusu |
| Qərargah | Macarıstan |
| Müharibələr | Macarıstan kompaniyası 1849 |
| Komandanlıq | |
| Məşhur komandirləri | Həsən bəy Ağalarov |
Zaqafqaziya atlı-müsəlmən alayı - Rusiya İmperator ordusuna daxil olan azərbaycanlılardan ibarət atlı polk. Polk Cənubi Qafqaz müsəlmanlarından təşkil edilirdi və imperiyanın qeyri-nizami döyüş dəstələrindən biri hesab edilirdi.[1][a][2]
Tarixi
2 iyun 1835-ci ildə general-feldmarşal İvan Paskeviçin müraciəti əsasında Zaqafqaziya atlı-müsəlman polku barədə əsasnamə təstiq edildi. Əsasnaməyə görə polkun sıralarına bir nəfər polk komandiri, iki nəfər polk komandirinin müavini, 6 nəfər sultan (yüzlük komandiri), 18 nəfər naib (yüzlük komandirinin müavinləri), 48 nəfər vəkil (uryadniklər), 600 kiçik rütbəli döyüşçülər (vsadniklər) və 198 nəfər döyüşçü olmayan aşağı rütbəlilər daxil idi.
Bundan əlavə, Əlahiddə Qafqaz Korpusundan göndərilən əmrə əsasən, korpusun döyüşçü dəstələrindən iki nəfər Azərbaycan dilini bilən zabit də polka göndərilmişdi. Onlardan biri polk komandanının adyutantı, digəri isə polk kvartirmeysteri və xəzinədar kimi xidmət edirdi. Həmçinin hər yüz nəfərlik dəstəyə bir nəfər kazak çavuş da təyin edilmişdi.
Alayda xidmət müddəti dörd il təyin edildi. Hər iki ildən sonra alayın bir hissəsi Zaqafqaziyada yeni yaradılmış digəri ilə əvəz olunurdu. Polkun komandirləri rus qərərgah zabitləri arasında seçilməkdə idi. Seçim üçün tələb olunan şərtlərə Azərbaycan dilini bilmək, əvvəllər belə bir polka komandanlıq etmək kimi təcrübəyə sahib olmaq şərtləri var idi. Seçim "ali əmrlə" təstiq edilirdi. Polk komandirini seçərkən komandirin Rusiya imperiyasına sadiq qalacağına, eyni zamanda onun Zaqafqaziyanın köklü müsəlman ailələrindən biri olmasına xüsusi fikir verilirdi.
Polk barədə yazılmış əsasnamədə qeyd edilirdi:
... yuxarı və ya aşağı rütbələrdən hər hansı biri dörd il xidmət etdikdən sonra hərbi xidmətdə qalmaq arzusundadırsa, bu, nəinki qadağan olunmur, həm də təsdiqlənir və həvəsləndirilir.
Polkun formalaşdırılması 1 sentyabr 1834-cü ildə tamamlandı və 2 mart 1835-ci il tarixində polkun döyüşçüləri Tiflisdən ayrılaraq Varşavaya yola düşdülər. General-feldmarşal Parkeviç burada xidmət etməkdı idi. Polk da ləğv edilənə qədər Varşafa ətraflarında xidmət etdi. Polkun yerləşdirildiyi ərazi Varşavanın 46 verstliyində yerləşən Soxaçeve məntəqəsi idi. Həmçinin polkdan olan 200 döyüşçü də Varşava şəhərində qarnizon xidmətini həyata keçirirdi.
1 mart 1839-cu ildə imperator əmri ilə bu polkdan 30 nəfər seçilərək Rusiya imperatorunun mühafizə dəstəsinə cəlb edildilər. Bu barədə verilən əmrdə deyilirdi:
Bu komandaya mühafizə xidmətinə qadir, cəsarət, xidmət və davranış baxımından əla insanlar seçilir.
Komanda Leyb-Qvardiyanın Qafqaz eskadronunun bir hissəsi oldu. Onlar kazarmalarda yaşayır, milli kişi geyimlərinə əsaslanan öz geyim formasına malik olur, milli mətbəxdən yemək yeyirdilər. 1848-ci ilin dekabrında Qafqaz-Dağ Mühafizəçiləri yarımeskadrilyasının heyətinə daha bir qeyri-döyüş rütbəsi - "Əliyilər təriqətinin əfəndisi" (şiəlik nəzərdə tutulur) daxil edildi. Komandanın rəsmiləri imperatoru və onun ailə üzvlərini səfərlərdə müşayiət edir, saray və iqamətgahları qoruyur, müxtəlif mərasimlərdə iştirak edirdilər. 1857-ci ildə Müsəlman Mühafizəçilər komandası Leyb-Qvardiyanın Qafqaz eskadronu Qafqaz Mühafizəçilər squadronunun IV taqımını təşkil etməyə başladılar.[3]
1849-cu ildə Zaqafqaziya atlı-müsəlman polku Rusiya imperiyasının Macarıstandakı inqilaba hərbi müdaxiləsi zamanı həyata keçirilən yürüşdə iştirak etdi. Yürüşün sonunda polk Macar yürüşündə iştiraka görə Müqəddəs Georgi Bayrağı ilə mükafatlandırıldı. Mükafatda Üsyankar macarlara qarşı işlərdə göstərdiyi əla şücaət və cəsarətə görə, 1849-cu il "iyulun 21-də Debreçin şəhəri yaxınlığındakı döyüşə və döyüş zamanı düşməndən 74 silahı geri almasına görə" sözləri qeyd edilmişdi.
10 yanvar 1852-ci ildə alay dörd yüz nəfərlik qüvvəyə çevrildi.
10 yanvar 1852 ci ildə polk dağılır və dörd yüzlükdən ibarət heyət yaradılır. Yəni polkun döyüşçülərinin sayı azaldılır. 1856-cı ildə Rusiya imperiyası Krım müharibəsindən məğlub ayrıldı və Paris sülh müqaviləsini imzalamağa məcbur oldu. Sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra imperiyanın hər bir sahəsində islahatlar başladıldı və ordunun da azaldılmasına başlanıldı. 24 avqust 1856-cı ildə imperator əmri ilə, polkdakı döyüşçülərin sayı 200 nəfərə endirildi və Zaqafqaziya atlı-müsəlman diviziyası olaraq təşkil edildi. Nəhayət, 1857-ci ildə isə diviziya da tam olaraq ləğv edildi.
Polkun komandirləri
- Polkovnik, (17 may 1846-cı ildən general-mayor) David Osipoviç Bebutov (1834- 12 aprel 1852)
- Polkovnik Həsən bəy Ağalarov (12 aprel 1852 - 17 aprel 1857)[4][5]
Polkda hərbi xidmətdə olan tanınmış şəxslər
- İsmayıl xan Naxçıvanski - atlılar generalı
- Cəfərqulu ağa Bakıxanov - general-leytenant
- Ağayev Nikolay Nikolayeviç
- İsrafil bəy Yadigarov
- İsmayıl bəy Qutqaşınlı
- Kərim bəy Novruzov
Qeydlər
- ↑ Rusiya Dövlət Hərbi Tarixi Arxivinin yayımladığı kitabın ikinci cildində deyilir:
1835-ci ildə iki qeyri-nizami polk yaradıldı: Zaqafqaziya müsəlmanlarından və ermənilərdən ibarət Zaqafqaziya atlı-müsəlman (1856-cı ildən diviziyon) və çərkəzlərdən, kabardinlərdən, çeçenlərdən və digər dağlılardan ibarət Qafqaz atlı-dağlı (1842-ci ildən diviziyon); 1856-cı ildə isə dağıdıldılar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ↑ Российский государственный военно-исторический архив: путеводитель. 2. səh. 225.
- ↑ Казачьи войска: хроники гвардейскихъ казачьихъ частей помѣщены въ книгѣ Императорская Гвардія. səh. 40.
- ↑ Ахмедов, 2019
- ↑ Исмаилов, 2005. səh. 79
- ↑ "Həsən bəy Ağalarov". kepenekci.org. 2012. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2023.
Mənbə
- Сабухи Ахмедов. Из истории зарождения военной униформы в Азербайджане (PDF). İRS. 2019.
- Эльдар Эльхан оглы Исмаилов. Агаларов Гасан-бек. // Георгиевские кавалеры — азербайджанцы. Moskva: Герои отечества. 247.
Əlavə ədəbiyyat
- Э. Э. Исмаилов. Георгиевские кавалеры — азербайджанцы. Москва. 2005.
- Национальная Академия Наук Азербайджана. Музей истории Азербайджана. Генералы Азербайджана. Каталог. — Баку, 2005. . Bakı. 2005.
- М. И. Марков История конницы. Часть 4-я. Глава 37. История конницы. Часть 4-я. Глава 37.
- А. Л. Гизетти. Сборник сведений о георгиевских кавалерах и боевых знаках отличий кавказских войск. Тифлис. 1901.