İqnats Zemmelveys

İqnats Zemmelveys
alm. Ignaz Philipp Semmelweis‎
Doğum tarixi	1 iyul 1818(1818-07-01)[…]
Doğum yeri	Buda, Budapeşt
Vəfat tarixi	13 avqust 1865(1865-08-13)[…] (47 yaşında)
Vəfat yeri	Oberdöbling[d], Döblinq[d], Vyana, Avstriya İmperiyası
Dəfn yeri	Kerepeşi məzarlığı
Vətəndaşlığı	Avstriya İmperiyası  Macarıstan
Elm sahəsi	Mamalıq elmi, ginekologiya, cərrahiyyə
İş yeri	Budapeşt Universiteti
Alma-mater	Vyana Universiteti Budapeşt Universiteti
Təhsili	Vyana Universiteti (1844), Eötvöş Lorand Universiteti (1841)
Tanınır	Aspetika banisi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İqnats Filipp Zemmelveys (alm. Ignaz Philipp Semmelweis‎, mac. Ignaz Semmelweis; 1 iyul 1818(1818-07-01)^[…], Buda – 13 avqust 1865(1865-08-13)^[…], Oberdöbling^[d]) — Macarıstan mama həkimi, professor. Zahı qızdırmasının səbələrini təyin etdiyi üçün ona "analar xilaskar" ləqəbi verilmişdir. Aseptika banilərindən biri hesab olunur. O, tibbdə əlləri və alətləri xlor suyu ilə yumaq təcrübəsini tətbiq etmişdir. Görkəmli ginekoloq cərrah kimi tarixə düşdü. Macarıstanda qeysər kəsiyi əməliyyatını keçirən ilk həkim olmuşdur, bundan başqa ölkədə yumurtalıq üzərində əməliyyatı ilk o, etmişdir.

Vyana Mərkəzi Xəstəxanasında işləyərkən Zemmelveys təzəcə doğmuş qadınlar arasında ölüm nisbətini 0.85%-ə endirdi, halbuki əvvəlki illərdə bütün Avropada xəstəxanadaxili zahı qızdırma səbəbindən pasiyent qadın və uşaqların 60%-ı vəfat edirdi. Zemmelveysın kəşfi o dövrün təbabətində yayılmış bir neçə ehkamı təkzib edirdi, həmkarlarının əksəriyyəti onun təcrübəsini tətbiq etməyi qəti şəkildə rədd edirdilər, müdiriyyət isə onu öz mövqeyiləri üçün təhlükə hesab edirdilər.

Elmi ictimaiyyətin müqavimətinə görə Zemmelveys sinir pozuntusu keçirdi və depressiya inkişaf etməyə başladı. 1865-ci ildə qırx yeddi yaşlı Zemmelveys razılığı olmadan psixiatrik xəstəxanaya yerləşdirilmiş və iki həftə sonra orada klinikanın əməkdaşları tərəfindən döyülərək öldürülmüşdür.

Bir neçə onillikdən sonra Zemmelveysın kəşfi və onun aseptik emalın praktiki tətbiq edilmə metodikası geniş nüfuz qazandı, alimin adı tarixə keçdi, bir neçə təhsil müəssisəsi və tibb sahəsində xidmətlərə görə təqdim olunan mükafatlar onun şərəfinə adlandırıldı.

Həyatı

İqnatsın valdeyinləri Tereziya Müller və Yozef Zemmelveys, 1873-cü ilə aid rəsmlər

Ailəsi və ilkin illəri

İqnats Zemmelveys 1 iyul 1918-ci ildə Taban şəhərində katolik ailəsində anadan olmuşdur. O, atası Yozef (1778—1846) və anası Terezanın (1789—1844, evlilikdən öncəki soyadı Müller idi) on uşağından beşincisi idi. Atası Ayzenştadtlı idi, anasının soyu isə şvablar adlı alman etnik qrupundan idi. 1570-ci ilə qədər onların nəslini tədqiq etmək mümkün olmuşdur, ailəsinin əcdadları kiçik Marczfalva kəndində yaşamışdılar. Budanın tarixi bölgəsi olan Tabanda XVIII əsrin əvvəllərindən etibarən etnik serblər məskunlaşmağa başlamışdılar. Yozef və Terezanın böyük ailəsi Budapeştin "Apron, 1-3" küçəsində yerləşən evdə yaşamışdılar. XIX əsrin əvvəllərində Macarıstanın yoxsulluq və repressiya yaşadığı dövrdə, Yozef uğurlu ticarətçi idi və ailəsini bolluq içində yaşadırdı. Ətrafındakıların xatirələrinə əsasən, uşaqlıq və yeniyetməlik illərində İqnats həmyaşıdları və müəllimləri tərəfindən sevilən, yumşaq xasiyyətli və şən uşaq idi. Ailə içində ona "Natsi" deyilirdi.

Təhsili

Zemmelveysin uşaqlıq portreti. Lenart Landaunun əsəri, 1830

1837-ci ildə İqnats Zemmelveys katolik gimnaziyasını fərqlənmə nişanı ilə bitirdi və atasının məsləhəti ilə Vyana Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil oldu. Cəmi bir neçə həftədən sonra gənc oğlan anladı ki, hərbi hakim karyerası onu cəlb eləmir. Bir dostu sayəsində o, professor Yozef Berresin anatomiya dərsində iştirak etdi ki, orada müəllim nümunəvi meyiti yarma prosesini göstərirdi. İqnats insan bədəni quruluşundan o qədər təsirləndi ki, həmən fakultəsi və ixtisas fənnini dəyişərək, tibb şöbəsinə keçməyə qərar aldı. Vyanada birinci kursu bitirdikdən sonra Macarıstana qayıtdı və iki il Peşt Universitetinin nəzdində tibb məktəbində oxudu, 1841-ci ildə isə təhsilini o dövrdə Avropanın ən nüfuzlu tibb fakültəsinə sahib Vyana Universitetində davam etdirdi.

Qəbul aldıqdan dərhal sonra, hələ 1837-ci ildə Zemmelveys dil əngəli ilə rastlaşdı, belə ki onun ailəsində alman dilinin dunay-şvab dialektində danışırdılar, bu da Hochdeutsch-da danışan macarlar arasında anlaşılmazlıq və təşəxxüslü münasibətə səbəb olurdu. Macarca isə İqnats yaxşı danışa bilmirdi, çünki bu dillə ancaq orta məktəbdən məşğul olmağa başlamışdır.

Zemmelveysin tibbi görüşlərin formalaşması və bir həkim olaraq irəliləməsində həlledici təsiri üç elm adamı, patoloqoanatom Karl fon Rokitanski, dermatoloq Ferdinand fon Hebra və terapevt Yozef Şkoda göstərmişdilər. Patoloji anatomiyanın bir elm kimi formalaşmasında əhəmiyyətli töhfə verən fon Rokitanski Zemmelveysa meyitxanada işləmək üçün şərait yaratmış və zahı qızdırmasından ölən bütün meyitlərin yarmasını keçirtməyə imkan vermişdir. Fon Hebra Zemmelveysdan cəmi iki yaş böyük idi və özü də Şkoda və fon Rokitanskinin tələbəsi olmuşdur, sonradan o, görkəmli dermatoloq olmuş və şəxsi patoloqoanatomik məktəbini açdı. Hebra Zemmelveysın ən yaxın dostu idi və illər sonra o, İqnatsın oğlunun xaç atası oldu. 1 iyul 1844-cü ildə İqnats iki il ərzində assistent vəzifəsinə keçmək perspektivi ilə Vyana Mərkəzi Xəstəxanasına təcrübəçi kimi işə düzəldi. 1844-cü ilin avqust ayında mama həkimi diplomunu aldı, 1845-ci ilin noyabr ayında isə cərrah.

İqnatsın ən sevdiyi müəllim fon Rokitanskinin tələbəsi olmuş Yakob Kolleçka oldu. Zemmelveys sözün əsl mənasında Kolleçkaya sitayiş edirdi və onun rəhbərliyi altında patologiya sahəsində ixtisaslaşmağı xəyal edirdi. Naməlum səbəblərdən rədd cavabı aldıqdan sonra o, Yozef Şkodanın assistenti vəzifəsinə müraciət etsə də, bu yer artıq başqasına vəd olunmuşdur. O, yalnız mamalıq sahəsindən müsbət cavab aldı, hansı ki daha az nüfuzlu sayılırdı. 1 iyul 1846-cı ildə Zemmelveys doğum şöbəsinin müdiri professor Yohan Kleynin yanında aspirant-assistent kimi işləmək üçün iki illik müqavilə imzaladı.

Ədəbiyyat

• Брусина Е. Б., Зуева Л. П., Ковалишена О. В., Стасенко В. Л., Фельдблюм И. В., Брико Н. И. (2018). "Инфекции, связанные с оказанием медицинской помощи: современная доктрина профилактики. Часть 1. Исторические предпосылки" (rus) (5 (102)) (Эпидемиология и вакцинопрофилактика): 17–24.

• "Говорят эксперты" (PDF) (rus) (12) (Наука и жизнь). 2011: 112.

• Кейжу, Д. (2016). https://books.google.ru/books?id=5j45CwAAQBAJ&pg=PT76&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81+%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B3%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D1%80&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi_jM-Cl7TpAhXly6YKHdEhDZEQ6AEIKjAA#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%20%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D0%B3%D0%B5%D0%B9%D0%BC%D0%B5%D1%80&f. Открытия, которые изменили мир: Как 10 величайших открытий в медицине спасли. Москва: Манн, Иванов и Фербер. науч. Ред. Кристина Бетц. 76–78. ISBN 978-5-00057-869-8.
• Моргошия, Т. Ш. (2018). "Профессор Игнац Земмельвейс (к 200-летию со дня рождения)" (rus) (4) (Вестник хирургии имени И. И. Грекова). Санкт-Петербург: 89–91. doi:10.24884/0042-4625-2018-177-4-89-91.

• Нуланд, Шервин Б. (2020). Врачи. Восхитительные и трагичные истории о том, как низменные страсти, меркантильные помыслы и абсурдные решения великих светил медицины помогли выжить человечеству. Москва: Эксмо-Пресс. под ред. Ключниковой О. ISBN 978-5-04-097126-8.
• Пахнер, Ф. (1963) [Za životy matek : životní drama I. F. Semmelweise]. За жизнь матерей. Трагедия жизни И. Ф. Земмельвейса. Москва: Государственное издательство медицинской литературы. под ред.Рафалькеса С.Б.
• Ataman, A. D., Vatanoğlu-Lutz, E. E., Yıldırım, G. (03 2013). "Medicine in stamps-Ignaz Semmelweis and Puerperal Fever" (ingilis). 14 (1) (Journal of the Turkish German Gynecological Association): 35–39. doi:10.5152/jtgga.2013.08.

• Baum, H. (2018). Ignaz Semmelweis: Seine Vorfahren väterlicherseits und mütterlicherseits. Norderstedt: Books on Demand. ISBN 978374818256.
• Best, M., Neuhauser, D. (2004). "Heroes and Martyrs of Quality and Safety: Ignaz Semmelweis and the Birth of Infection Control" (PDF) (ingilis) (13) (BMJ Quality & Safety): 233–234.

• Carter, K. C., Abbott, S., Siebach, J. L. (1995). "Five Documents Relating to the Final Illness and Death of Ignaz Semmelweis" (ingilis) (69 /2) (Bulletin of the History of Medicine). The Johns Hopkins University Press: 255–270.

• Carter, K. Codell (1983). "Josef Skoda's Relation to the Work of Ignaz Semmelweis" (ingilis). 19 (4) (Medizinhistorisches Journal): 335–347.

• Carter, K. C., Carter, B. R. (2005). Childbed Fever: A Scientific Biography of Ignaz Semmelweis. Routledge. ISBN 978-1-4128-0467-7.
• Carter, K. C., Tate, G. S. (1991). "The Earliest-known account of Semmelweis's initiation of disinfection at Vienna's Allgemeines Krankenhaus" (ingilis). 67 (2) (Bulletin of the History of Medicine). The Johns Hopkins University Press: 252–257.

• Carter, K. Codell (1985). "Ignaz Semmelweis, Carl Mayrhofer, and the Rise of Germ Theory" (PDF) (ingilis) (25) (Medical History): 33–53.

• Conrad, L. I., Neve, M., Nutton, V., Porter, R., Wear, A. (1995). https://books.google.ru/books?id=GeCFKXHYYEEC&printsec=frontcover&dq=The+Western+Medical+Tradition&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiFvICEh9npAhWPHHcKHSdqBtIQ6AEIKDAA#v=onepage&q=humoralism&f. The Western Medical Tradition: 800 BC to AD 1800. 1. Cambridge: Cambridge University Press. 412. ISBN 0521475643.
• Dormandy, T. (2003). "Semmelweis and Childbed Fever". Moments of Truth: Four Creators of Modern Medicine. Wiley. 225. ISBN 0-470-86321-8.
• Durnová, Anna (2019). "Vexatious knowledge". Understanding Emotions in Post-Factual Politics: Negotiating Truth. Elgar Online. ISBN 978-1-78811-4820.
• Elek, S. D. (1966). "Semmelweis Commemoration: Semmelweis and the Oath of Hippocrates" (ingilis): 346–352.

• Gaynes, Robert P. (2011). "Ignaz Semmelweis: Early Influences". Germ Theory: Medical Pioneers in Infectious Diseases. ASM Press. ISBN 978-1555815295.
• Gortvay, Gyorgy; Zoltan, Imre (1968). Semmelweis: His Life and Work. Budapest: Akademiai Kiado. 236.
• Gupta, V. K., Saini, C., Oberoi, M., Kalra, G., Nasir, M. I. (04 2020). "Semmelweis Reflex: An Age-Old Prejudice" (ingilis) (136) (World Neurosurgery). Elsevier: 119–125. doi:10.1016/j.wneu.2019.12.012.

• Hänninen, O., Faragó, M., Monos, E. (06 2003). "Semmelweis' discovery and its Finnish follow-up" (ingilis). 90 (2) (Acta Physiologica Hungarica): 83–95. doi:10.1556/aphysiol.90.2003.2.1. 01

• Hollingham, R. (2008). "Now Wash Your Hands, Vienna, 1846". Blood and Guts: A History of Surgery. BBC Books. Mosley, M. ISBN 978-1250057730.
• Jay, V. (07 1999). "Ignaz Semmelweis and the Conquest of Puerperal Sepsis" (ingilis) (123 /7) (Archives of Pathology & Laboratory Medicine). Toronto: 561–562.

• Kadar, N., Romero, R., Papp, Z. (12 2019). "Ignaz Semmelweis: "The Savior of Mothers" On the 200th Anniversary of the Birth" (ingilis) (219 /6) (American Journal of Obstetrics and Gynecology). Elsevier: 519–522.

• Kadar, N. (01 2019). "Rediscovering Ignaz Philipp Semmelweis (1818−1865)" (PDF) (ingilis) (American Journal of Obstetrics and Gynecology). Elsevier Inc. doi:10.1016/j.ajog.2018.11.1084.

• Kapronczay, K. (2015). "The History of the Semmelweis Research" (PDF) (macar). Budapest: 160. ISBN 978-615-5365-11-9. ISSN 1416-5368.

• Kapronczay, K. (01 2011). "The Library of the Royal Society of Physicians in Budapest becomes today's Semmelweis Medical History Library" (ingilis). 99 (1) (Journal of the Medical Library Association): 31–39. doi:10.3163/1536-5050.99.1.007.

• King-thom, C., Jong-kang, L. (2018). Pioneers In Microbiology: The Human Side Of Science. Singapore: World Scientific Publishing. 46.
• Lehrer, S. (2006). "Epidemiology and Semmelweis". Explorers of the Body: Dramatic Breakthroughs in Medicine from Ancient Times to Modern Science. New York: iUniverse, Inc. 113–121. ISBN 978-0-595-40731.
• Murphy, F. P. (12 1946). "Ignaz Philipp Semmelweis (1818-1865) An Annotated Bibliography" (ingilis). 20 (5) (Bulletin of the History of Medicine). The Johns Hopkins University Press: 653–707.

• Noakes, T. D., Borresen, J., Hew-Butler, T., Lambert, M. I., Jordaan E. (04 2007). "Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on: An Historical Review" (ingilis). 136 (1) (Epidemiology and Infection). Cambridge: Cambridge University Press: 1–9. 18

• Noakes, T. D., Borresen, J. , Hew-Butler, T. , Lambert, M. I., Jordaan, E. (01 2008). "Semmelweis and the Aetiology of Puerperal Sepsis 160 Years on: An Historical Review" (ingilis). 136 (1) (Epidemiology and Infection). Cambridge University Press: 1–9.

• Nuland, Sherwin B. (2003). https://books.google.ru/books?id=_Vh76QxRLBUC&pg=PA98&dq=semmelweis+venice+1847&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiN0sjYn9TpAhUjlosKHfsGDs0Q6AEIMTAB#v=onepage&q=venice&f. The Doctors' Plague: Germs, Childbed Fever, and the Strange Story of Ignac. New York: Atlas Books. ISBN 0-393-3265-X.
• Nuland, S. B. (1979). "The Enigma of Semmelweis—an Interpretation" (ingilis). 34 (3) (Journal of the History of Medicine and Allied Sciences). Oxford University Press: 255–272.

• Obenchain, Theodore G. (2016). Genius Belabored: Childbed Fever and the Tragic Life of Ignaz Semmelweis. Tuscaloosa: The University of Alabama Press. ISBN 9780817390457.
• Peller, Sigismund (1967). Quantitative Research in Human Biology and Medicine. Bristol: John Wright&Sons Limited. 64.
• Rudiger, J. (2017). "Why and How Do We Have to Preserve Our Health-Related Material Heritage?" (PDF) (ingilis və italyan). 25 (2) (Materia Medica). University of Vienna: 35–42.

• Semmelweis, I., Semmelweis, I. F. (1983). https://books.google.ru/books?id=hnezngRghTgC&printsec=frontcover&dq=semmelweis+ignaz&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi9utLrqaTpAhUbxMQBHaq7C6gQ6AEIKDAA#v=onepage&q=semmelweis%20ignaz&f. The Etiology, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever. Wisconsin: The University of Wisconsin. перевод. K. Codell Carter. ISBN 0-299-09360-3.
• Simmons, J. C. (2002). "Ignaz Semmelweis (1818-1865): Tragic Insight into Childbed Fever". Doctors and Discoveries: Lives that Created Today's Medicine. New York: Houghton Mifflin Company. 165–169. ISBN 0-618-15276-8.
• Sinclair, William J. (1909). Semmelweis: his life and doctrine : A chapter in the history of medicine. Manchester: University of Leeds Library.
• Waller, J. (2004). "The destruction of Ignaz Semmelweis". Leaps in the Dark: The making of scientific reputations. Oxford: Oxford University Press. 135–139. ISBN 0192804847.
• Winckel, F. (1876). "Etiology of so-called Puerperal fever". The Pathology and Treatment of Childbed: A Treatise for Physicians and Students. Philadelphia: Collins Printer. Henry C. Lea. 348.
• Wyklicky, H., Skopec, M. (1983). "Ignaz Philipp Semmelweis, The Prophet of Bacteriology" (ingilis) (4 /5): 367–369.