İqor polku haqqında dastan
| İqor polku haqqında dastan | |
|---|---|
| Слово о пълкѹ игоревѣ. игорѧ сына свѧтъславлѧ. внѹка ольгова | |
 | |
| Janr | epos |
| Müəllif | bilinmir |
| Orijinal dili | qədim rus dili |
| Yazılma ili | XII əsr |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
"İqor polku haqqında dastan" (rus. «Сло́во о полку́ И́гореве») — İqor Svyatoslaviç Novqorod-Severskinin başçılıq etdiyi rus knyazlarının 1185-ci ildə poloveslərə qarşı uğursuz yürüşündən bəhs edən qədim rus ədəbi abidəs Dastanın mətni ritmləşdirilmişdir, lakin ritmləşmənin təbiəti və əsərin özünün janrı qeyri-müəyyən olaraq qalır və ədəbiyyatda tez-tez rast gəlinən “poema” anlayışı çox şərtlidir. Dastan özündə folklor obrazlarını, xristian və bütpərəstlik elementlərini birləşdirir. Onun mətnində süjetli povest, qəhrəmanların monoloqları, müəllifin lirik ekskursiyaları, Rusiyanın tarixinə ümumi baxış nəzərə çarpır. Dastan müəllifinin baş qəhrəman İqor Svyatoslaviçə münasibəti olduqca qeyri-müəyyəndir: müəllif onu bir tərəfdən rus və xristianlığın düşmənləri ilə döyüşən cəsur komandir kimi vəsf edir, digər tərəfdən onu məğlubiyyətlə nəticələnən özbaşına yürüşünə görə qınayır. Bütün bunlar dastanı orta əsr rus ədəbiyyatında analoqu olmayan unikal əsərə çevirir. Mütəxəssislər digər ədəbi mətnlərdə (xüsusən də “Zadonşina”da) bəzi paralellər tapırlar ki, bunu sözügedən dastanın təsiri ilə izah edirlər.
İqor polku haqqında dastanın nə vaxt və necə yaradıldığı barədə heç nə məlum deyil. Əksər alimlər onun XII əsrin son rübündə, təsvir olunan hadisədən (çox vaxt 1185-ci ilə və ya bir neçə il sonra) qısa müddət sonra yazıldığını düşünürlər. Əvvəlcə dastan xalq qarşısında ifa olunmaq üçün nəzərdə tutula bilərdi və yalnız sonradan yazıya alına bilərdi. Müəllifin şəxsiyyəti yalnız mətndə olan məlumatlar əsasında qiymətləndirilə bilər; alimlər onun hansı sinfə mənsub ola biləcəyini və hansı rus torpağından ola biləcəyini mübahisə edirlər. Müəllifi hər hansı tanınmış tarixi şəxsiyyətlərlə (o cümlədən İqor Svyatoslaviç, Pyotr Borislaviç və s.) eyniləşdirən fərziyyələr daim ortaya çıxır, lakin onların heç biri inandırıcı deyil.
XVI əsrin əlyazma kolleksiyasına daxil olan dastanın mətni XVIII əsrin sonunda A.İ.Musin-Puşkin tərəfindən təsadüfən aşkar edilmiş və dastan ilk dəfə 1800-cü ildə nəşr edilmişdir. Əlyazma tezliklə məhv olmuş və bu, dastanın unikallığı ilə yanaşı, ədəbi saxtakarlıq haqqında fərziyyələrə səbəb olmuşdur. Ən nüfuzlusu sovet tarixçisi Aleksandr Zimin olmaqla bir çox skeptiklər dastanın XVIII əsrdə yaradıldığı və sonradan qədim rus ədəbiyyatının abidəsi kimi qələmə verilməsi versiyalarını irəli sürmüşdülər. Lakin müasir elmdə bu dastan həqiqiliyi sübut edilmiş əsər hesab olunur. Bədii-ideoloji baxımdan yüksək qiymətləndirilir. Onun mövzusunda çoxlu tərcümələr və poetik variasiyalar yaradılmışdır. Dastan N. V. Qoqolun, A. A. Blokun, S. A. Yeseninin və bir çox başqa şair və yazıçıların yaradıcılığına təsir göstərmiş, bir sıra rəsm əsərlərinin (o cümlədən Viktor Vasnetsov və Vasili Perov), musiqi əsərlərinin (ən məşhuru Aleksandr Borodinin "Şahzadə İqor" operasıdır) əsasını təşkil etmişdir.