Şardone ipəyi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Şardone ipəyi və ya reyon ("bərq vuran", "parıldayan")[1] – XIX əsrin 70-ci illərinin sonunda fransız kimyaçısı Lui Mari Gilyar Berniqo (1839–1924), qraf de Şardone tərəfindən yaradılmış süni material, ipəyin əvəzedicilərindən biri. Kimyəvi cəhətdən Şardone ipəyi mis-ammiak ipəyi və viskoza ipəyi kimi regenerasiya olunmuş və həddən artıq çökdürülmüş sellülozadır[2].

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İpəyəbənzər süni parçanın əldə edilməsi mümkünlüyü entomoloq Reomür tərəfindən hələ 1734-cü ildə qeyd edilsə də[3], ilk belə parça ancaq XIX əsrin sonlarında əldə edilmişdi.

XIX əsrin 70-ci illərində qraf de Şardone fotoqrafiya ilə məşğul olarkən gördü ki, kollodi (fotoqrafiya lövhələrinin üstünü örtmək üçün istifadə olunan nitrosellüloz material) məhlulu tökülərkən yapışqan maddə alınır və onu kiçik dəliklərdən buraxanda ipək saplarına oxşar uzun saplar almaq mümkündür[4].

Şardone üçün ipəkçilik yad mövzu deyildi. Bir dəfə o ipəkqurdlarının xəstəliyini tədqiq etmək üçün öz müəllimi professor Lui Pasterlə birlikdə Liona getmişdi. Bu xəstəlik ölkənin bütün ipək industriyası üçün təhlükə idi. Xəstəliyin səbəblərini dərhal aşkar etmək mümkün olmadığından o burada qalaraq ipəkqurdlarını və onların verdiyi sapı tədqiq etmişdi[5].

Tarixə Şardone ipəyi və ya reyon (yəni "bərq vuran", Şardone özü materialı belə adlandırırdı) kimi daxil olmuş süni material bütün deyil, bəzi göstəricilərinə görə ipəyə bənzəyirdi: o yumşaq və parlaq idi, ancaq təəssüf ki, çox asan alovlanırdı.

Şardone öz ixtirasını 1885-ci (başqa məlumata görə, 1884-cü ildə[6]) ildə patentləşdirdi, 1891-ci ildə isə süni ipək istehsalına başladı[7].

Şardone əvvəlcə spirt və efirlə qarışdırılmış nitratlı məhlula (sellüloza dinitratı)[8] azca dəmir, xrom, marqans və ya qalayın xlorlu duzlarını və hərhansı üzvi qələvini əlavə edirdi. Hazırlanmış isti məhlul təzyiq altında nazik kapillyar çubuqlar sırasından keçirdi, Bu çubuqların hər biri soyuq su ilə doldurulmuş metal qablarla əhatə edilmişdi. Çubuqlardan axan qatı maye suya dəyən kimi bərkiyir və sap kimi çubuğa dolanırdı.[9]

Lakin tezliklə materialın əsas çatışmazlığı: asan alovlanması üzə çıxdı. Baş verən bədbəxt hadisələr istehsalatı dayandırdı. Ancaq Şardone geri çəkilmədi. 1895-ci ildə o başqa proses işləyib hazırladı və bu kimyəvi reaksiya nitratsızlaşdırma mərhələsini də nəzərdə tutduğu üçün o daha təhlükəsiz süni ipək əldə edə bildi[10].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ А.Азимов. Краткая история химии. Развитие идей и представлений в химии, 2012 стр.133
  2. ↑ Каррер П. Курс органической химии, 1960, стр.465 [ölü keçid]
  3. ↑ Лидов А. П., Менделеев. Д.И. Шелк искусственный  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  4. ↑ Пенни Лекутер, Джей Берресон. Пуговицы Наполеона: семнадцать молекул, которые изменили мир. М., 2013, стр. 135–136
  5. ↑ Пенни Лекутер, Джей Берресон. Пуговицы Наполеона: семнадцать молекул, которые изменили мир. М., 2013, стр. 136
  6. ↑ А.Азимов. Краткая история химии. Развитие идей и представлений в химии, 2012 стр.133
  7. ↑ Пенни Лекутер, Джей Берресон. Пуговицы Наполеона: семнадцать молекул, которые изменили мир. М., 2013, стр. 136
  8. ↑ "Гроссе Э., Вайсмантель X.Химия для любознательных. Основы химии и занимательные опыты". 2014-08-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-20.
  9. ↑ Лидов А. П., Менделеев. Д.И. Шелк искусственный  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  10. ↑ Пенни Лекутер, Джей Берресон. Пуговицы Наполеона: семнадцать молекул, которые изменили мир. М., 2013, стр. 137
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Şardone_ipəyi&oldid=7128572"