Şeyx Baba məscidi
| Şeyx Baba məscidi | |
|---|---|
| fars. مسجد شیخ بابا مراغه | |
| Ölkə |
 İran |
| Şəhər | Marağa |
| Aidiyyatı | Teymuri, Qaraqoyunlu |
| Memar | Həsən Marağayi |
| Tikilmə tarixi | 1459-cu il |
| Vəziyyəti | stabil |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 23041 |
Şeyx Baba məscidi (fars. مسجد شیخ بابا مراغه) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Marağa şəhərində yerləşən tarixi abidə. 2003-cü ildə bərpa işləri aparılan məscid günümüzdə ibadətlər üçün açıqdır. Məscid Marağanın Xacənəsr küçəsinin qərbində yerləşir.[1]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şeyx Baba məscidi Marağanın günümüzə qədər gəlib çatmış ən qədim 2-ci məscididir. Teymuri və Qaraqoyunlu dövrünə aid olan abidə 1459-cu ildə (hicri 864) Fətullah bin Hacı Xəlilullah bin Ubeydullah Mürid və Kəmaləddin Şeyx Babanın köməkliyi ilə inşa edilib. Məscidin memarı Zəhibiyə topluluğundan olub Şeyx Babanın xahişi ilə bu işi ərsəyə gətirərək vəqflərə bağışlamışdır. Daha sonra Həsən Marağayi Şeyx Baba məscidinin yaxınlığında başqa bir məscid inşa edərək adını Fətullah qoyub. Bu məscidin adı sonradan dəyişdirilərək Ağa Həsən məscidi olmuşdur. Şeyx Baba məscidi illər ərzində zərər görmüş və bəzi bölmələri uçub-dağılsa da 2003-cü ildə burada yenidən bərpa işləri aparılıb. Bu bərpa işləri nəticəsində məscid İranın günümüzdə istifadəyə açıq olan məscidlərinə bənzəyib.[2]
Kitabələri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Məscidin günümüzə bir neçə kitabəsi gəlib çatmışdır. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi "Sütun iplik" adlanır. Bu kitabə daş bir sütun üzərinə işlənib. Sütun dairəvi formada olub hündürlüyü 5 m, çevrəsinin diametri 186 sm-dir. Sütunun aşağısından etibarən 60 sm-lik bir hissəsi boşdur. Yazı olan qisminin əhatə etdiyi sahə 160 sm-dir. Süls xətti ilə yazılan yazıda hicri 864 yəni 1459-cu il tarixi nəzərə çarpır. Bu tarix məscidin inşa edilmə tarixidir. Daha sonra Məhəmməd peyğəmbərin adı ilə başlayan yazıda Hz. Əlinin, müridlərin, şeyxlərin və Şeyx Babanın müridlərinin adları qeyd olunub. Yazı Şeyx İbrahimin adı ilə sona çatır. Kitabənin xəttatı Cəlaləddin, yazını nəqş edən usta isə Əli adında bir şəxsdir. Kitabədəki yazının fars dilində orginal variantı belədir:[3]
"fars. فی متابعه الانبیا و الاولیا سیدنا کمال الدین و ملانا فخر الله و الدین شیخ بابا, هذه سلسله ... المشایخ رحمهم الله... حضرت ریالت علیه السلام , امیر المومنین علی کرم الله وجهه, شیخ حبیب بصری عجمی , شیخ داود طایی ,شیخ معروف کرخی ,شیخ سری سقطی , شیخ جنید بغدادی , شیخ شمس الدین دینوری , شیخ احمد قاضی دینوری , قاضی امام احمد بن محمد , شیخ ابی النجیب عبد القادر سهروردی , شیخ قطب الدین احمد ابهری . شیخ رکت الدین محمد سجاسی , شیخ شهاب الدین محمود تبریزی , سید جمال الدین , شیخ ابراهیم زاهد الجیلی , شیخ بابا . شیخ مصطفی , شیخ یعقوب , شیخ... , شیخ ابراهیم, امر بعماره هذا المسجد المبارکه فتح الله بن حاجی خلیل الله بن عبید الله التابانی فی تاریخ سنه اربع وستین و ثمانمائه, عمل علی حجار کتیبه جلال الدین شیخ مجاهد , شیخ بایزید , شیخ شهاب الدین "
Məscidin bərpası zamanı bu kitabə Marağada yerləşən Elxani muzeyinə aparılıb və İranın Mədəniyyət nazirliyi tərəfindən 790 nömrəsi ilə milli əsərlər siyasına əlavə edilib. Məscidin digər kitabəsi qərb tərəfdəki divarın alt hissəsində tapılıb. Bu kitabənin uzunluğu 1 m-dir və mərmərdən hazırlanıb. Əslində bu kitabə məzar daşıdır və məscidin inşasından sonra məscidə yerləşdirilib. Onun üzərində bir neçə şer və hicri 1306-cı il tarixi həkk olunub. Bunlardan əlavə minbərin hər iki tərəfində iki fərqli kitabə aşkar edilib. Onlar hər ikisi mərmərdən hazırlanıb. Kitabələrdən biri Marağalı pəhləvanlardan biri haqqındadır. Onun üzərində hicri 1015 (1606-cı il) tarixi qeyd olunub. Günümüzdə bu yazı divarın alt hissəsində qaldığı üçün təəssüf ki, oxunmur. Digər kitabə Şeyx Gülabi adlı marağalı bir şair haqqındadır. Onun da üzərində hicri 1057 (1647-ci il) tarixi həkk olunub.[3] Bu kitabələr də bərpa işlərindən sonra məscidə yerləşdirilib. Kitabələrdən birinin üzərinə qılınc, digərinin üzərində isə bəzi bitki motifləri işlənilib. Məscidin bərpadan əvvəl şimal divarının yanında daha iki kitabə varidi. Onlardan biri tərs biri düz yerləşdirilmişdi. Birinin üzərində "fars. اذا تحیرتم فی الامور فاستعینوا من اهل القبور " yəni "işlərinizdə uğursuz olduğunuz zaman qəbirdəki insanlardan (İmamlar və Peyğəmbərlər) kömək istəyin" yazılmışdı. Günümüzdə bu kitabə mövcud deyil.[4]
Memarlıq xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Məscid 3 ayrı hissədən ibarətdir: ibadətgah, həyət və mədrəsə. Məscidin planı düz tavanlı və taxtadandır. Abidənin uzunluğu 12 m eni 11 m-dir. Girişi kəpricdən hörülmüş portal ilə təmin edilir. Portal hər iki tərəfdən yarımdairəvi dayaqlarla dəstəklənib. [5] Pilləli üçbucaqlı tağla bəzədilmiş portalın hündürlüyü 5 m-dir. Giriş dairəvi tağlıdır. Kərpiclərin üfüqi və şaquli ardıcıllıqla düzülməsi portala dekorativ görkəm verir. Məscidin şərq divarında beş pəncərə var. Onlardan üçünün eni iki, digər ikisinin isə eni isə bir metrdir. Şimal divarında isə üç pəncərə var. Həyət məscidin şimalında yerləşir. Məscidin içərisi iki hissədən ibarətdir. Qadın hissəsi parça ilə ayrılır. Məsciddə nə daşıyıcı, nə dirək, nə də sütun var. Abidənin mehrabında heç bir ornament, yazı və kaşı texnikasından istifadə olunmayıb və yalnız suvaqla hazırlanmışdır. Məscidin minbəri yerindən tərpədilə bilən beş pilləli taxta mehrabdır. Üzərində yazı və ornament yoxdur.[6]
Məscid bərpa edildikdən sonra onun divaraları və tavanı gips ilə suvanıb. Məscidin portalı 2008-ci ildə İranın Mədəniyyət nazirliyi tərəfindən 23041 nömrəsi ilə milli əsərlər siyahısına daxil edilib. Hal-hazırda məscidin çöl divarları mərmərlə örtülüb.[7]
Ornamental Xüsusiyyətləri: Məscidin portalında istifadə edilən şirsiz kərpiclə hörülmüş üfüqi və şaquli sıra kərpicləri məscidin bəzək elementi kimi görmək olar.
Material və texnika: Məscidin əsas materialı kərpicdir. 2003-cü ildə aparılan bərpa işlərində 20x10x5sm ölçüdə kərpic və sement məhlulundan istifadə edilmişdir.[8]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Dihgan, 2000. səh. 65
- ↑ GHARİHEİDARİ, 2017. səh. 59
- ↑ 1 2 GHARİHEİDARİ, 2017. səh. 60
- ↑ GHARİHEİDARİ, 2017. səh. 61
- ↑ Dihgan, 2000. səh. 66
- ↑ Dihgan, 2000. səh. 67
- ↑ Norouzi, 2019. səh. 180
- ↑ Norouzi, 2019. səh. 181
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Dihgan Nahid. Azerbaycan’ın Ahşap Nigareleri. Təbriz. Sanat Kültür Bakanlığı. 2000.
- Mokhlesi, M. A. Doğu Azerbaycan’ın Tarihi Eserleri Listesi. Tehran: Kültürel Miras Örgütü. 1992.
- Ali NOROUZİ ALANJAGH. DOĞU AZERBAYCAN İLİNİN (İRAN) BÖLGESEL AÇIDAN TURİZM PLANLAMASI VE ANALİZİ. Erzurum. T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ COĞRAFYA ANABİLİM DALI. 2019.
- Mohammedreza GHARİHEİDARİ. MERAGADA’Kİ SANAT ve MİMARİ VARLIKLARI ve ANADOLU’YA ETKİSİ. Erzurum. T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI. 2017.