Ənuşirəvan İbrahimi

Ənuşirəvan İbrahimi
Tudə Partiyasının İdarə Heyətinin üzvü
1981 – 1987
Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	12 may 1926(1926-05-12)
Doğum yeri	Astara, Mərkəz bəxşi, Astara şəhristanı, Gilan ostanı, İran
Vəfat tarixi	13 sentyabr 1987(1987-09-13) (61 yaşında)
Vəfat yeri	Tehran, Tehran şəhristanı, Tehran ostanı, İran
Partiya	Azərbaycan Demokrat Firqəsi, İran Tudə Partiyası
Təhsili	Bakı Dövlət Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi, tarixçi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ənuşirəvan İbrahimi (12 may 1926, Astara, Gilan ostanı – 13 sentyabr 1987, Tehran) — siyasətçi, repressiya qurbanı. 21 Azər hərəkatının iştirakçısı Azərbaycan Demokrat Firqəsi Mərkəzi Komitəsinin üzvü, Tudə Partiyasının İdarə Heyətinin üzvü.

1982-ci ildə siyasi fəaliyyətinə görə həbs olunub, 1987-ci ildə Tehranda Evin həbsxanasında edam olunub.

Azərbaycan Milli Hökumətinin baş prokuroru Firudin İbrahiminin qardaşıdır.

Haqqında

İlk illəri

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə 1946-cı il Təbriz.

Ənuşirəvan Qəni oğlu İbrahimi 1926-cı il mayın 12-də Astarada anadan olub. İbtidai təhsilini Astarada almağa başlasa da atası Nəhavəndə sürgün edildiyi üçün təhsilini orada davam etdirib.1943-cü ildə Tudə Partiyasının gənclər təşkilatına üzv olub. Azərbaycanda 21 Azər hərəkatı qalib gəldikdən sonra burada Azərbaycan Milli Hökuməti quruldu. Bundan sonra Ənuşirəvan İbrahimi Təbrizə gələrək burada təsis edilmiş Polis Akademiyasında təhsil almağa başlayıb.

1946-cı il dekabrın 5-də Miyanə istiqamətində hücum edən şah qoşunları fədailər tərəfindən dayandırıldı. Azərbaycanın müxtəlif ərazilərindən insanlar silahlanmaq və şah qoşununa qarşı mübarizə aparmaq üçün Milli Hökumətə müraciətlər edirdilər. Bundan sonra Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Müdafiə Komitəsi quruldu. Komitənin ilk işi Təbrizdə hərbi vəziyyət elan edib, "Babək" adlı könüllü dəstələr qurmaq oldu. Ənuşirəvan İbrahimi də öz qardaşı Firudin İbrahimi ilə birlikdə bu dəstələrin təşkilində iştirak edib. Könüllü dəstələrə ilk etapda 600 nəfər üzv oldu.

1946-cı il dekabrın 11-dən etibarən İran ordusu iri şəhərlərə girməzdən əvvəl bu şəhərlərdə ərbabların quldur dəstələri eləcə də mülki geyimli jandarmalar qırğınlar törətməyə başladılar. Bu dəstələr Tehran radiosu tərəfindən "İran vətənpərvərləri" adlandırılırdılar. Dəstələrin əsas məqsədi demokratların məhv edilməsi və şah qoşununun şəhərlərə girişini təmin etmək idi. Təbriz və Azərbaycanın digər şəhərləri talana və qırğınlara məruz qaldılar. Azərbaycan Milli Hökuməti süqut etdi. Minlərlə insan həbs olundu. Baş verən qırğınlarda ADF üzvləri, fədailər eləcə də tanınan şairlərdən Əli Fitrət, Sədi Yüzbəndi, Cəfər Kaşif və Məhəmmədbağır Niknam qətlə yetirildilər. 1946-cı il dekabrın 14-də ABŞ və Böyük Britaniya tərəfindən dəstəklənən İran ordusu Təbrizə daxil oldu. Bundan sonra da qırğınlar və talan davam etdi.

Sonrakı illəri

Qardaşı Firudin İbrahiminin tapşırığı ilə ailəsini Sovet Azərbaycanına keçirən Ənuşirəvan İbrahimiyə geri qayıtmağa icazə verməyiblər. Bakıya gəldikdən sonra Bakı Dövlət Universitetinə daxil olub və tarix üzrə təhsil alıb. Moskvada "İran Xalq Partiyasının 1944–1946-cı illərdə irticaya qarşı mübarizəsi (İXP-nin parlamentdə və hökumətin tərkibində fəaliyyəti timsalında)" adlı dissertasiya işini müdafiə edərək alimlik dərəcəsi qazanıb. 1947-ci ildə Bakıda Azərbaycan Demokrat Partiyasının Mərkəzi Komitəsi bərpa olundu. Ənuşirəvan İbrahimi də partiyanın işində fəallıq göstərir və onun mərkəzi komitəsinə seçilir. Dəfələrlə ADF-nin cavanlar təşkilatı adından dünya demokrat cavanlarının beynəlxalq konfrans və seminarlarında iştirak edib.

1953-cü il avqustun 28-də İranda baş vermiş dövlət çevrilişindən sonra rejiminin təhlükəzislik qüvvələri tərəfindən şiddətli təqiblərə məruz qalan Tudə Partiyası rəhbərləri və üzvləri xaricə mühacirət edirlər. 1960-cı il avqust ayının 1–2-də ADF və İXP MK-nın üzvlərinin iştirakı ilə "Vəhdət konfransı" keçirilir və ADF öz adını və MK-sını saxlamaq şərtilə İXP-nin Azərbaycan Əyalət komitəsi kimi təsdiq olunur. Konfransın qərarı ilə Şərqi Almaniyada siyasi fəaliyyətlə məşğul olan Əmirəli Lahrudi Azərbaycana qayıdır və onun yerinə Berlinə Ənuşirəvan İbrahimi göndərilir. O, 1978–1979-cu illər inqilabı baş verənə kimi İXP İcraiyyə Heyətinin üzvü olaraq bu partiyanın İranla qonşu olan Türkiyə, Hindistan və bu kimi bir neçə ölkədə olan təşkilatlarının işlərinə rəhbərlik edib.

Soldan sağa: Əyyub Nəmini, Calal Zahidi, Ənuşirəvan İbrahim, Əli. Oturan Bağır İmrani.

İran İslam İnqilabı nəticəsində şahlıq rejimi devrildikdən sonra Ənuşirəvan İbrahimi Şərqi Almaniyadan İrana gəlib. İXP-nin şəhər, vilayət və əyalət təşkilatları bütün ölkə üzrə fəaliyyətini bərpa edərək işə başlayır. Ənuşirəvan İbrahimi da Təbrizdə İXP-nin Azərbaycan Əyalət Təşkilatının — Azərbaycan Demokrat Firqəsinin katibi kimi fəaliyyətə başlayıb. Bu dövr ərzində firqənin rəsmi mətbu orqanı olan "Azərbaycan" qəzeti fəaliyyətini bərpa edib. "Yoldaş" və "Dədə Qorqud" jurnalları nəşrə başlayıb. 300-dən çox üzvü olan ""Azərbaycan şairlər və yazıçılar cəmiyyəti" yaradılıb.

1981-ci ildə Tehranda baş tutmuş Tudə Partiyasının 17-ci plenumunda partiyanın idarə heyətinə 9 nəfər seçilir. Onlardan biri də Ənuşirəvan İbrahimi olub. 1982-ci ilin əvvəllərində 3.000-dən çox firqə üzvü, eləcə də Tehranda olan Ənuşirəvan İbrahimi və mərkəzi komitənin digər üzvləri həbs olunub. Ənuşirəvan İbrahimi 1987-ci il sentyabrın 13-də Tehrandakı "Evin" həbsxanasında edam olunub. Tehranın şərq hissəsində yerləşən Misgərabad qəbiristanlığında edam olunmuş digər solçularla birlikdə dəfn edilib.

Ailəsi

Ənuşirəvan İbrahiminin atası Qəni İbrahimi Fatimə Şirvani ilə ailə qurub. Bu evlilikdən 3 qız 2 oğlan övladları olub. Qəni İbrahimi siyasətlə məşğul olub. 1918-ci ildə Ədalət Partiyasının Astara şöbəsini təsis edib. 1920-ci il iyul ayında Ənzəli şəhərində Ədalət partiyasının ilk konqresində iştirak etdikdən sonra İran Kommunist Partiyasının Astara şöbəsini təsis edib. Siyasi fəaliyyətinə görə daim təqib olunub. 1931-ci ildə həbs olunub. Ərdəbilədə saxlanıldığı müddətdə işgəncələrə məruz qalıb. Sirr verməsin deyə özünü yandıraraq intihar edib. Amma onu xilas edə biliblər. Daha sonra isə Təbrizə aparılıb. Bir müddət Təbrizdə həbsxanada cəza çəkdikdən sonra Tehranda yerləşən Qəsri Qacar həbsxanasına köçürülüb. 2 il sonra xəstələndiyi üçün Nəhavənd şəhərinə sürgün edilib. Sürgündə olmasına baxmayaraq fəaliyyətini davam etdirib. 1941-ci ildə Tudə Partiyası qurulduqdan sonra partiyanın Nəhavənd şöbəsini yaradıb. 1946-cı ilin dekabr ayında yenidən həbs olunub. Həbsdə ikən ağır işgəncələrə məruz qalıb. 1958-ci ilin dekabr ayında azadlığa buraxıldıqdan sonra zəhərlənərək öldürülüb.

Qardaşı Firudin İbrahimi jurnalist və hüquqşünas olub. Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin üzvü və Azərbaycan Milli Hökumətinin baş prokuroru olub. "Azərbaycanın qədim tarixi haqqında", "Sülh uğrunda" kitablarını yazıb. Şah qoşunu Təbrizə daxil olduqdan sonra Təbrizi tərk etməyib. 4 fədai ilə birlikdə Azərbaycan Demokrat Firqəsinin Mərkəzi Komitəsinin binasında səngər quraraq bir neçə gün onlara və qarətçilərə qarşı döyüş aparıb. 1946-cı il dekabrın 15-də güllələri bitdiyi üçün həbs olunublar. 1947-ci ilin may ayının 22-də Təbrizdə, Gülüstan bağında dar ağacından asılıb.

Bakıda Rəfiqə xanım Axundova ilə ailə qurub. Bu evlilikdən Firudin, Fuad və Fəramərz adlarında üç oğlu dünyaya gəlib.

Həmçinin bax

• Firudin İbrahimi
• Azərbaycan Milli Hökuməti
• Azərbaycan Demokrat Firqəsi

İstinadlar

Ədəbiyyat

• Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran (ingilis). London: I.B.Tauris. 2000. səh. 288. ISBN 9781860645549.
• Balayev, Xaqan. Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında cənublu mühacirlərin iştirakı (1947-1991) (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2018. səh. 198. ISBN 9789952370911.
• Bayramzadə, Səməd. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik hərəkatında Ənuşiravan İbrahimi siması (PDF) (az.). IV. Bakı: Metafizika jurnalı. 2021. səh. 178. ISSN 2617-751X.
• Behzadi, Behzad. Demokratik Azərbaycan - Azərbaycanda 1324-1325-ci illərdə baş vermiş hadisələrə baxış (fars). Tehran: Düzgün xəbər nəşriyyatı. 2004. səh. 0.
• Cavid, Salamulla. O günün həsrəti ilə (PDF) (az.). Bakı: Yurd nəşriyyatı. 2005. səh. 63. 2021-07-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-10.
• Çeşmazər, Mirqasım. Azərbaycan Demokrat Partiyasının yaranması və fəaliyyəti (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1986. səh. 121. Archived from the original on 2023-05-02. İstifadə tarixi: 2024-11-29.
• Dehqan, Məhəmməd. On il Qəsri Qacarda (az.). Bakı: Yazıçı nəşriyyatı. 1988. səh. 144.
• Əliqızı, Almaz. Azadlıq və istiqlal poeziyası (PDF) (az.). Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəşriyyatı. 2001. səh. 160. ISBN 9789952817607. 2025-01-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-03-14.
• Ələkbərli, Faiq. Azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi: XIX-XX əsrlər (az.). III. Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2021. səh. 684. ISBN 978-9952-81-76-0-7. 2024-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-25.
• Əmirov, Sabir. Cənubi Azərbaycan milli-demokratik ədəbiyyatı (1941-1990) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 2000. səh. 257. ISBN 5806612600.
• Hasanli, Jamil. At the Dawn of the Cold War: The Soviet-American Crisis over Iranian Azerbaijan, 1941–1946 (az.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 2006. səh. 416. ISBN 978-0742540552.
• Həsənli, Cəmil. Güney Azərbaycan:Tehran - Bakı - Moskva arasında (PDF) (az.). Bakı: Diplomat nəşriyyatı. 1998. səh. 324. 2024-12-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
• Həsənli, Cəmil. СССР-Иран: Азербайджанский кризис и начало холодной войны: 1941-1946 гг (PDF) (rus). Moskva: Герои Отечества. 2006. səh. 560. ISBN 5910170120. 2024-12-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-28.
• Qəribli, İslam. Ədəbiyyat sərhəd tanımır (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2014. səh. 262.
• Mərəndli, Barış. "21 Azər" soyqırımı: 1946-1947-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda kütləvi qırğınlar (az.). Bakı: Elm və təhsil nəşriyyatı. 2017. səh. 376. ISBN 9789952831283. 2024-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-03.
• Mustafayev, Vidadi. Cənubi AzərbaycanMilli Şüur (XX əsrin birinci yarısında) (PDF) (az.). Bakı: Elm nəşriyyatı. 1998. səh. 200. 2024-04-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-10.
• Rəhimli, Əkrəm. Güney Azərbaycan milli-demokratik hərəkat (1941-1946) (az.). Bakı: Meqa nəşriyyatı. 2003. səh. 207. 2024-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-26.
• Rəhimli, Əkrəm. Mübarizə burulğanlarında keçən ömür: Seyid Cəfər Pişəvəri (az.). Bakı: Nurlar NPM. 2009. səh. 400. ISBN 9789952450064.
• Sultanlı, Vaqif. Güney Azərbaycan tarixi siyasi və kulturoloji müstəvidə (məqalələr toplusu) (az.). Bakı: Azərnəşr. 2010. səh. 172.
• Şəmidə, Əli. İranda fəhlə və həmkarlar hərəkatı (1941-1946) (az.). Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. 1961. səh. 181.
• Tudə, Əli. Əli Tudə: Həyatım xatirələrim (PDF) (az.). XVII. Bakı: Azərbaycan Nəşriyyatı. 2020. səh. 384. 2024-08-06 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2025-01-20.