Alaşəhər döyüşü
| Alaşəhər döyüşü | |||
|---|---|---|---|
 Dövrün siaysi xəritəsi | |||
| Tarix | 17 iyun 1211[1] | ||
| Yeri | Kiçik Asiya | ||
| Nəticəsi | Nikeya imperiyasının qələbəsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
|
|
|||
Alaşəhər döyüşü[5] və ya Antioxiya ad Maeandrum döyüşü — Nikeya imperiyası ilə Anadolu Səlcuqlu dövləti arasında 1211-ci ildə baş vermişdir. Türklərin məğlubiyyəti, Kiçik Asiyanın Ege bölgəsinin sahilində İznik hakimiyyətini davam etdirdi. Səlcuqlu sultanı I Qiyasəddin Keyxosrov döyüş meydanında öldürüldü. Döyüş Aydının Quyucak bölgəsində olan modern Yamalak qəsəbəsi yaxınlarında baş vermişdir.
Arxa plan
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstanbulun IV Səlib yürüşü (1204) qüvvələri tərəfindən ələ keçirilməsinin və Bizans imperiyasının bölünməsinin ardından 1208-ci ildə imperator olan Teodoros Laskaris (1205-1222) qərbi Anadolunun köhnə Bizans torpaqlarında güc formalaşdırdı. Yeni hakimiyyət Nikeya imperiyası olaraq bilinəcəkdi.[6] İznik Bizans imperiyasının mirasına haqq iddia edən başlıca rum varis dövlətlərindən biri idi, digər varis dövlətlər Epirus və daha sonra Yunanıstanın qərbindəki Selanik imperiyası idi. İznik xaçlılar tərəfindən qurulan yeni Latın imperiyası tərəfindən şimaldan və şərqdən Anadolu Səlcuqlu dövləti tərəfindən təhdid edilirdi.
Səlcuqlular ilə edilən sülh 1211-ci ilin əvvəllərində köhnə Bizans imperatoru III Aleksiosun (1195-1203) Antalya limanına çatmasıyla pozuldu. Başda Səlcuqlu tərəfindəki Əli ibnül Əsir və Nikiforos Qriqoras adlı əsərləri olmaqla, yaxın çağdaş qanaqlar ilə digər əsərlərdə istinadlarla Nikitas Honiatis tərəfindən Teodoros Laskaris şərəfinə yazılan yazıda döyüş haqqında bəzi detallar mövcuddur.[7] Aleksios 1203-də xaçlılarrın yaxınlaşmasından sonra İstanbuldan qaçmışdı, ancaq taxt haqlarından əl çəkməmişdi və onu geri almağa qərarlı idi. 1203-1205-ci ildə L Bonifasio del Manferrato tərəfindən yaxalanmasından öncə güclü yerli şəxləri dəstəkləmək üçün Yunanıstanda dolaşdı və 1210-cu ildə birinci dərəcəlı qohumu Epir despotu I Mixail Komnenos Dukas tərəfindən ödənilən fidyəyə qədər əsir tutuldu.[8]
Teodoros Laskaris Aleksiosun qızı Anna ilə evli olduğu üçün eyni zamanda kürəkəni olmasına baxmayaraq, Aleksios yaxın əlaqələrinin olduğu Səlcuqlu sultanı I Qiyasəddin Keyxosrov (1192-1196, 1205-1211) yardımını almağa qərar verdi.Aleksios ikincisinin sürgünü zamanı İstanbula sığınmışdı və Georgios Akropolitis ikisinin 1203-də İstanbuldan birlikdə qaçdığını iddia edir.[9][10]
Sultan Aleksiosu isti formada qarşıladı və vəzifəsindən alınan imperator verdiyi yardımı xatırlatdıqdan sonra, taxtına geri dönməsinə kömək edərsə ona zəngin mükafatlar vəəd etdi. Eleksiosun İznik torpaqlarına hücum üçün mükəmməl bəhanə mübarizəsini dəstəklədiyini müəyyən edən Qiyasəddin İznikdəki Teodorosa elçi göndərdi və taxtını legitim hökmdara buraxmasını istədi. Teodoros cavab verməyi rədd etdi və Sultan ordusunu toplayaraq Teodorosun üzərinə getdi.[11][12]
Döyüş
[redaktə | vikimətni redaktə et]Keyxosrovun ordusu Aleksios ehtiyyatda ikən, Menderes vadisinin geri qalanını almaq üçün baza olaraq istifadə etməyə ümid etdiyi Antioxia ad Maeandrumu mühasirəyə aldı. Səlcuqlu qüvvəsinin böyüklüyü bilinməməkdədir. Pelagoniyalı Qreqorias onun haqioqrafiyasında bunu mümkünsüz rəqəm olan 60.000 olaraq təxmin edir və Georgios Akropolitisin 20.000-i belə şişirdilmiş görünməkdədir. Bununla birlikdə, Teodorosun ordusundan açıqca daha böyük idi. Həm Qreqorios, həm də Akropolitis 800-2 latın və geri qalanı Bizans rumu olan 2.000 əsgər göstərir.[13][14] Teodoros Uludağ üzərindən ordusunu İznikdən keçirdi və 11 gündə Alaşəhərə çatdı. Orada Antioxiya ad Maeandrumun ələ keçmək üzrə olduğunu öyrəndi və bir neçə günlük ərzaq ehtiyyatı xaric bütün yükünü orada buraxaraq, ordusunu şəhərə yönəltdi.[15]
Qreqoriasa görə, Laskaris sürətlə yaxınlaşaraq türkləri gözlənilmədən yaxalamağı məqsədləyirdi, ancaq Akropolitis İznik hökmdarının Keyxosrovun bərabərindəki elçisini çatmasını hökmdarına bildirməsi üçün göndərdiyini deyir. Sultan sonda mühasirəni tərk etdi və döyüş üçün qüvvələrini topladı.[15][16] Türkləri vadinin darlığı məhdudlaşdırdı və tam güclərini, xüsusilə süvarilərini istifadə edə bilmədilər. Buna görə də, Sultan İznik hücumunu gözləməyə qərar verdi. İznik ordusu türklərə yaxınlaşarkən, Laskarisin latın muzdlu əsgər süvarisi türk mərkəzində tələsik hücum başlatdı. Cəngavərlər xəttləri boyunca irəlilədikdən sonra geri çəkilin, təkrar arxadan hücum etdikcə, xüsusilə yüngül silahlı oxçular və atıcılar olmaqla, türklərə bir xeyli ziyan verdilər. Ancaq Keyxosrov qısa müddət sonra əsgərləri arasındakı nizamsızlığı düzəltməyə qadır oldu, qəfil latın hücumu ilə sarsılan üstün saydakı qüvvələrini latınları çevrələmək və məhv etmək üçün istifadə etdi. Daha sonra, türklər itki vermiş, geri çəkilməyə və parçalanmağa başlayan İznik ordusunun geri qalanını qovdular.[17][18]
Qaynaqların bildirdiyinə görə, bu qələbə anında Səlcuqlu sultanı hücum edən türk birlikləri qarşısında çətinlk çəkən Laskarisi axtarmış və tapdığı zaman başına toppuzla zərbə vurmuşdur. Beləcə, imperator atdan yıxılmışdır. Keyxosrov Laskarisi daşıması üçün məiyyətindəkilərə əmr etdi. Laskaris soyuqqanlı formada Keyxosrovun atının arxa ayağına vurdu. Sultan yerə yıxıldı və başı kəsildı. Sultanın başı nizəyə keçildi vı ordusunun görməsi üçün yuxarı doğru tutuldu. Türklərdə həyəcan yaradıb, geri çəkilmələrinə səbəb oldu. Ölümcül zərbəni kimin vurduğu məlum deyildir: Honiatis və Qreqorias bu işi Kaskarisə, İbn Bibi isə bilinməyən frank muzdlu əsgərə bağladı. Akropolitis nə imperatorun, nə də məiyyətindəkilərin bunu kimin etdiyini görmədiyini deyərkən, Pelagoniyalı Qreqorias Laskaris deyil, Keyxosrovun əvvəlcə atdan yıxıldığını və imperatorun məiyyətindən birinin onun başını kəsdiyini ddia edir. Türklər sürətlə geri çəkildilər, lakin İznik ordusu o qədər çox tükənmişdi ki, onları təqib edə bilmədi.[17][19]
Nəticəsi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bu formada Laskaris məğlubiyyətin ağzından zəfərlə çıxdı, ancaq öz ordusu bu müddətdə demək olar ki, məğlub oldu. Müharibə Səlcuqlu təhdidini sonlandırdı. Keyxosrovun oğlu və xələfi I İzzəddin Keyvavus 14 iyun 1211-ci ildə İznik ilə atəşkəs imzaladı və iki dövlət arasındakı sərhəd 1260-cı illərə qədər demək olar ki, heç dəyişmədi.[17][20] Laskarisin qayını köhnə imperator Aleksios döyüş əsnasında ələ keçirildi. Laskaris onunla yaxşı davrandı və onu həyatının sonuna qədər qalacağı Hyakinthos monastrına göndərdi.
Döyüşün ardından türklər sultanlarının cəsədini dənf edəcəkləri Əlaəddin məscidinin olduğu Konyaya apardılar. İbn Bibi Teodoros Laskarisin sultanın cənazəsində sədəqə olaraq paylanılması üçün 20.000 dirhəmin verdiyini yazır.[21]
Döyüş İzniki Səlcuqlu basqınından qurtardı, ancaq Laskarisin ordusu ağır itkilər verdi. Xüsusilə, çox təsirli olmasına baxmayaraq, latın muzdlu süvariləri demək olar ki, məhv edildi. Nəticədə, Laskaris torpaqlarını İstanbuldakı Latın imperiyasının hücumundan özünü yetəri qədər qoruya bilmədi. Rindakos döyüşündə məğlubiyyətə uğradı, Mərmərə dənizini əhatə edən bölgəni tərk etmək məcburiyyətində qaldı. İzniklilər bu torpaq itkisini 1212-ci ildə David Komnenosun ölümündən sonra Paflaqoniyadakı torpaqlarının ilhaq edilməsinə icazə verməklə əvəzini çıxdılar.[22]
Antioxiya ad Maeandrumdakı zəfəri Laskarisə önəmli prestij verdi və Aleksiosun ələ keçirilməsi onun hakimiyyəti altındakı daxili müxalifəti də sonlandırdı. Döyüş səlcuqlular və bizanslılar arasındakı son böyük qarşılaşma idi. Nəhayətində, səlcuqlular bütün Kiçik Asiyanı ala bilmədilər. Bunun birlikdə, İznik imperiyası güclənsə və səlcuqlular zəifləsə də, Osmanlı liderliyində türklər sonda 100 ildən bir az çox müddət sonra Kiçik Asiyanın hamısını fəth edəcəklərdi.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Korobeinikov. Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century. Oksford Universiteti. 2014. səh. 149. ISBN 978-0191017940.
- ↑ Battle of Antioch on the Meander (1211), Adam Ali, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. 1, ed. Alexander Mikaberidze, (ABC-CLIO, 2011),s. 118-119.
- ↑ Treadgold. A History of the Byzantine State and Society. Kaliforniya: Stanford University Press. 1997. səh. 717. ISBN 0-8047-2630-2.
- ↑ Bartusis, Mark C. The Late Byzantine Army: Arms and Society, 1204-1453. University of Pennsylvania. 1997. səh. 28. ISBN 9780812216202.
- ↑ Redford. The Alâeddin Mosque in Konya Reconsidered". 1991. səh. 70. ISBN 0004-3648.
- ↑ Finlay & Tozer. A History of Greece from its Conquest by the Romans to the Present Time B.C. 146 to A.D. 1864: The Byzantine and Greek Empires. 1877. səh. 365–366.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 93–94.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 79–80, 123–127. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 124, 127–129. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 98.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 129. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 97.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 130. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 98-99.
- ↑ 1 2 Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 99.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 131. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ 1 2 3 Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 131-132. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 99-100.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 100-101.
- ↑ Savvides. Acropolites and Gregoras on the Byzantine-Seljuk confrontation at Antioch-on-the Maeander (A. D. 1211). 1991. səh. 101.
- ↑ Macrides, Ruth. George Akropolites: The History – Introduction, Translation and Commentary. Oksford Universiteti. 2007. səh. 132. ISBN 978-0-19-921067-1.
- ↑ Abulafia David, McKitterick Rosamond. The New Cambridge Medieval History V: c. 1198-c. 1300. Cambridge University Press. 1999. səh. 547. ISBN 0-521-36289.