Aşxen
| Aşxen | |
|---|---|
| erm. Աշխէն | |
 III Trdat arvadı Aşxen və bacısı Xosroviduxt ilə, Naqaş Ovnatan tərəfindən. | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Doğum yeri | Alaniya |
| Vəfat tarixi | bilinmir |
| Həyat yoldaşı | III Trdat |
| Uşağı | 2 |
| Atası | Alaniyalı Aksidar |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
| Aşxen | |
|---|---|
| erm. Աշխեն | |
| | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | bilinmir |
| Qeyd edilir | Erməni Həvari Kilsəsi |
| Xatirə günü | Əllinci gün bayramından sonrakı beşinci bazar günündən öncəki şənbə (Erməni Həvari Kilsəsi) |
| Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aşxen (erm. Աշխէն; bilinmir, Alaniya – bilinmir?) — Ermənistan Kraliçası və Ermənistan Kralı III Trdatla olan evliliyi sayəsində Arşakuni sülaləsinin üzvü.
Ailə və mənşəyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aşxen sarmat mənşəli bir monarx idi. O, adı açıqlanmayan qadın tərəfindən Aşxadar kimi tanınan alanların kralı Aşxadarın qızı idi və bilinən övladıdır. Aşxen 260-280-ci illər arasında naməlum bir tarixdə anadan olub və Alan Krallığında böyüyüb. III Trdat ilə evlənməzdən öncə onun erkən həyatı haqqında çox az şey məlumdur.
Aşxen adı qadın erməni adıdır. Adı "qara" və ya "mavi-qara" mənasını verən "axsen" "boz" və ya "zend axsaena" sözündən gəlir. Bu ad həmçinin "xset" və ya "zend xsaeta" "odlu qırmızı" sözündən də gələ bilər. Aşxen Aşxadar adından yarana bilər.
Bioqrafiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]III Trdat 287-ci ildən 330-cu ilə qədər Ermənistanın Roma valisi kimi xidmət etmişdir. 297-ci ildə III Trdat romalılardan erməni muxtariyyətinə zəmanət aldıqda və Sasani hiylələrindən azad olanda və Qafqaz tayfalarının hücumları dayandırıldıqda Aşxenlə evləndi. III Trdat Aşxenlə evlənmək üçün adam göndərərək Aşxeni Alan Krallığından gətirmək üçün Baqaratın atası olan general Smbatı göndərdi. Aşxen Ermənistana gələndə III Trdat Aşxenin padşahın gəlini olmaq üçün ona bənövşəyi rəngli paltar geyindirərək arşakuni adı almasını və tac taxılmasını əmr etdi. Aşxenə Arşakuni və Kraliça titulları verildi. Aşxenə verilən bu titullar Ermənistanda qadının yüksəldilə biləcəyi ən yüksək adları ifadə etmək üçün istifadə olunurdu. Onunla Aşxenin üç övladı oldu: III Xosrov adlı oğlu, Salome adlı qızı və Erməni Həvari Kilsəsinin öncəki katolikoslarından biri olan Müqəddəs I Husik ilə evlənən adı açıqlanmayan qızı.
Aşxen; III Trdat; baldızı Xosroviduxt; o dövrdə çoxlu erməni olan övladları zərdüştilik dininin ardıcılları idi. Zərdüştilik Ermənistan dövlətinin baş dini idi. III Trdatın hakimiyyəti dövründə bütün Roma İmperiyasında xristian təqibləri baş verdi. Əri Romaya müttəfiq olduğu üçün bu tədbirlərdə iştirak edirdi. III Trdat Roma İmperiyasında müxtəlif bütpərəst dinlərə sitayiş etməyə qarşı çıxan bir çox xristianın edam edilməsini əmr etdi. III Trdatın sərt şəkildə təqib etdiyi bu xristianlar Ermənistanda yaşayırdılar və ya dini qırğınlardan xilas olmaq üçün bu ölkəyə qaçırdılar. III Trdatın qurbanları arasında Ripsime rahibələrinin şəhadətinə görə məsuliyyət daşıyırdı və İşıqlandırıcı Qriqorini Xorvirab monastırının dərin yeraltı zindanına atdı.[1][2]
Ripsime rahibələri şəhid etdikdən sonra III Trdat ağlını itirmiş[3] və ruhi xəstələnmişdi. III Trdat meşədə məqsədsiz şəkildə dolaşan qaban davranışını mənimsədi. Xosroviduxt qardaşının qayğısına qalaraq, qardaşını ağlı başına qaytarmaq üçün hər şeyi etdi.[4]
Yuxusunda Xosroviduxt yuxu gördü və ona Allahdan görüntü gəldi. Yuxusunda nura oxşayan kişinin yanına gəldi və dedi: "Sənə gələn bu əzabların başqa çarəsi yoxdur, əgər Artaşat şəhərinə göndərib məhbus Qriqorini oraya gətirməsən, gəlsə, sənə dərdlərinin dərmanını öyrədəcək". Xosroviduxt bu görüntünü beş dəfə görmüşdür. O, xalqa öz görüntüsü haqqında danışmaq üçün gəldi və camaat bunu eşitdi və onun sözlərini ələ salmağa başladılar. Onlar ona deməyə başladılar: "Deməli, sən də dəlisən. Bir cin səni ələ keçirib. Necə oldu ki, onu dəhşətli çuxura atdıqlarına görə on beş ildir ki, diri olduğunu deyirsən? Sümükləri də hələ də olacaq? Çünki onu oraya qoyduqları gün ilanlar tərəfindən dərhal ölürüldü".
Hədə-qorxu ilə, əgər bunu dərhal bildirməsəydi, böyük əzablara düçar olardı və xalqın və padşahın əziyyətləri ölüm və müxtəlif işgəncələrlə daha da şiddətlənərdi. Xosroviduxt böyük qorxu və tərəddüd içində yenidən qabağa çıxdı və görüntüsünü III Trdata danışdı. Xosroviduxt xasiyyətinə görə rahibə kimi təvazökar qız idi və heç də digər qadınlar kimi boşboğaz deyildi.
Xosroviduxt gördüklərini qardaşına danışanda III Trdat övladlığa götürdüyü Avtayı dərhal zindandan və dərin çuxurdan Qriqorinin yanına Artaşata göndərdi. Qriqori III Trdatın qarşısına gətiriləndə o, 15 il həbsdə idi, baxmayaraq ki, onun sağ qalma ehtimalı az idi.[5] Ehtimal olunur ki, Xosroviduxt və ya bir qadın həbsdə olarkən Qriqorini gizli şəkildə qidalandırırdı. Qardaşı xristianların təqib edilməsini əmr etdiyi halda, Aşxen və Xosroviduxt, çox güman ki, Ripsime rahibələrinin və erməni xristianların səyləri ilə artıq xristianlığı qəbul etmişdilər.[6] Aşxen və Xosroviduxt xristianları dini təqiblərdən qorumuş olma ehtimalı var.
Qriqori III Trdatın yanına gətirildikdən sonra 301-ci ildə möcüzəvi şəkildə xəstəliyindən sağaldı. III Trdat müalicənin gücünə inandı və dərhal xristianlığı Ermənistanda dövlətin rəsmi dini kimi elan etdi. Beləliklə, Ermənistan xristianlığı rəsmən qəbul edən ilk dövlət oldu[7] və Qriqori Erməni Həvari Kilsəsinin katolikosu təyin edildi. III Trdat xəstəliyindən sağalaraq güclü xristian oldu və xristian təqibləri sona çatdı. III Trdatın vəftizindən bir müddət sonra Qriqori III Trdatın ailəsini, o cümlədən Aşxeni, bütün saray ordusunu Fərat çayı üzərindəki vəftiz etdi.[8][9]
301-ci ildən vəfatından sonra, ehtimal ki, təxminən 330-cu ildə Aşxen, III Trdat, Xosrovidukt və onların ailəsi həyatlarının qalan hissəsini İsa Məsihin xidmətinə həsr etdilər.[10] III Trdat xristianlığın yayılmasını təşviq etdiyi və dəstəklədiyi üçün Aşxen, III Trdat və Xosroviduxt Eçmiədzin Kilsəsinin, Müqəddəs Qayane Kilsəsinin, Müqəddəs Ripsime Kilsəsinin və Saqakat Kilsəsinin tikintisində iştirak etdilər.[11] Müqəddəs Qayane və Müqəddəs Ripsime kilsələrinin tikintisi zamanı Aşxen və Xosrovidukt kilsə xərcləri üçün öz zinət əşyalarını bağışladılar.
Ömrünün sonuna yaxın Aşxen Xosroviduxt ilə birlikdə Qarni qalasına köçdü.[12] Aşxen Xosroviduxt ilə birlikdə erməni cəmiyyətinin görkəmli simalarından hesab olunur və Ermənistanda xristianlıqda önəmli fiqurlardandır. Aşxen, III Trdat və Xosroviduxt Erməni Həvari Kilsəsinin müqəddəsləridir və onların anma günü Pentikostdan sonra beşinci bazar günündən öncəki şənbə günüdür.[13] Bu anma günü krallara mahnı oxunur.[14] Onların anma günü adətən təxminən 30 iyuna təsadüf edir.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstisnalar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ https://web.archive.org/web/20120814222110/http://www.stnersess.edu/classroom/badarak/templates/commentary/saintseng.php#head39#head39
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ https://web.archive.org/web/20120814222110/http://www.stnersess.edu/classroom/badarak/templates/commentary/saintseng.php#head39#head39
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.
- ↑ =https://web.archive.org/web/20120814222110/http://www.stnersess.edu/classroom/badarak/templates/commentary/saintseng.php#head39#head39
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-13.