Bəhailikdə gender bərabərliyi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Gender bərabərliyi Bəhai dininin fundamental təlimlərindən biridir. Qadın və kişi bərabərdir və cinslərin bərabərliyi ruhani və mənəvi bir meyardır ki, planetin birləşməsi və sülhün bərqərar olması üçün zəruridir. Bəhai təlimlərində bu prinsipin fərdi, ailəvi və cəmiyyətin həyatında həyata keçirilməsinin vacibliyi qeyd edilir. Bəhai təlimləri kişi və qadının tam şəkildə ruhani və sosial bərabərliyini təsdiq etsə də, bərabərlik anlayışı eyniliyi nəzərdə tutmur, cinslərin özünə xas aspektləri və ya həyatın müəyyən sahələrində səciyyəvi xüsusiyyətləri var.

Bərabərlik[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kişi və qadınların bərabərliyi Bəhai dininin fundamental prinsipidir,[1] hansı ki, Bəhaullahın yazılarında aydın şəkildə bildirilir, həmçinin onun oğlu və Bəhai dininin səlahiyyətli şərhçisi təyin etdiyi Əbdül-Bəha Abbasın yazıları və söhbətlərində rast gəlinir.[1] Təlim və icmanın buna baxışı praktiki şəkildə tətbiq olunmaqla Bəhai icma həyatının mərkəzində durur.[1] Bəhai təlimlərində qeyd olunur ki, qadınlar kişilərdən aşağıda durmur və sosial həyatın müxtəlif sahələrində kişilərə itaət etmək mövqeyində deyillər.[2] Bəhai baxışına görə, qadınlar və kişilər zatən həmişə bərabər olublar və qadınların indiyə kimi bu bərabərliyə yetişə bilməmələrinin səbəbi tarix boyu eyni təhsil və sosial imkanların təmin edilməməsi, kişilərin fiziki güc tətbiq edərək qadınların həqiqi potensialının açılmasına maneçilik törətməsi ilə bağlıdır.[2]

Ruhani məqam[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəhaullah qeyd edir ki, qadın və kişi ruhu arasında heç bir fərq yoxdur,[3] Bəhaullar yazır:

Ucadır, hədsiz ucadır o Kəs ki, fərqləri sildi və ahəngi bərqərar etdi...Uca Qələm öz qulları və kənizləri arasındakı fərqləri aradan qaldırdı...hər kəsi eyni müstəvidə məqam və rütbəyə təltif etdi.[1]

Bəhaullah yazır ki, insanların ruhani məqamı cinsiyyətdən yox, Allahı tanımağın və sədaqətin dərəcəsindən asılıdır.[3] Əbdül-Bəha deyirdi ki, Allah insanlara onların cinsinə görə fərq qoymur və bütün insanlar Allahın bənzərində yaradılmışlar. O həmçinin bildirirdi ki, həm qadınlar, həm də kişilər eyni intellekt, məziyyət və kamillik potensialına malikdirlər.[3]

Bəşəriyyətin inkişafı və sülhün ilkin şərti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əbdül-Bəha bildirirdi ki, gender bərabərliyi sadəcə tarix boyu qadınlara edilmiş ədalətsizliklərin düzəldilməsi deyil, o geniş sosial dəyişikliklərə səbəb olacaq açar faktordur, hansı ki, yeni sivilizasiyanın inkişafına kömək edəcək, elə bir sivilizasiya ki, harada ürəyiyumşaqlıq və həssaslıq kimi feminin (qadına xas) keyfiyyətlər indiyə qədərki maskulin (kişiyə xas) keyfiyyətlərlə balanslaşdırılacaq.[3] Bəhai yazıları bəyan edir ki, o vaxtadək ki qadın kişi ilə bərabər statuslu olmayacaq, insanlıq irəliləyə və tərəqqi edə bilməyəcək.[3] Əbdül-Bəha istifadə etdiyi analogiyalardan birində qadın və kişini bir quşun iki qanadı ilə və insan bədənində iki əl ilə müqayisə edir və bildirir ki, irəliləyişi təmin etmək üçün onların hər ikisi güclü olmalıdır.[3] Əbdül-Bəha yazırdı:

İnsan aləminin iki qanadı var – biri qadın, digəri isə kişidir. Hər iki qanad eyni dərəcədə inkişaf etməyincə, quş uça bilməz. Qanadlardan biri zəif qalarsa, uçuş mümkün deyil. Məziyyət və kamilliklərin əldə edilməsində qadınların dünyası kişilərin dünyasına bərabər olmadıqca, müvəffəqiyyət və çiçəklənməyə nail olunması mümkün deyil.[4]

Həm Bəhaullah, həm də Əbdül-Bəha yazırdı ki, cəmiyyətə təsir edən feminin və maskulin xüsusiyyətlər arasındakı balans dünyanın birləşməsində vacib aspekt olacaq və bildirirdilər ki, feminin təsirlərin artması ilə müharibələr dayanacaq və qalıcı sülhə nail olunacaq.[2] Əbdül-Bəha yazırdı ki, qadınlar bir ana kimi sülhün bərqərar olmasında bir qüvvəyə çevrilə bilərlər, çünki onlar öz övladlarını müharibəyə göndərməyə qarşı çıxacaqlar.[5] Əbdül-Bəha yazırdı:

Müharibə və onun dağıdıcılığı dünyanı məhv etdi; qadınların təhsil alması onun ləğvi və dayandırılmasında irəliyə güclü bir addım olacaq, çünki o müharibəyə qarşı özünün bütün təsirlərin istifadə edəcək. Qadın uşaq tərbiyə edir və gənci yetkinliyə çatdırır. O oğlunun döyüş meydanında qurban getməsinəndən imtina edəcək. Həqiqətdə, o ümumdünya sülhünün və beynəlxalq məhkəmin qurulmasında böyük faktor olacaq. Şübhəsiz ki, qadınlar insanlar arasındakı müharibəni ləğv edəcəklər.[6]

Moojan Momen yazır ki, Bəhai dinindəki qadın və kişi bərabərliyinə çatmaq hədəfi qadınları kişilərə xas işlərə gətirməyi nəzərdə tutmur, cəmiyyətin mahiyyətinə radikal dəyişiklik gətirməyi yox, feminin xüsusiyyətlərə əvvəlkindən daha çox dəyər verməyi nəzərdə tutur.[7]

Qadınların təhsili[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəhai baxışına görə, qadınlar və kişilər zatən həmişə bərabər olublar və qadınların indiyə kimi bu bərabərliyə yetişə bilməmələrinin səbəbi tarix boyu eyni təhsil və sosial imkanların təmin edilməməsidir.[2] Bəhai təlimləri qadınların təhsilinin zəruriliyini vurğulayır, yalnız ona görə yox ki, qadınların bərabərliyə yetişmək imkanlarını artırsın, həm də ona görə ki, anaların təlim alması uşaqların yaxşı tərbiyə almasında əhəmiyyətli amildir.[8] Qadınların təhsil almasının hədsiz vacibliyi səbəbindən, ailədə qız uşaqlarının təhsili oğlanların təhsilindən daha çox prioritetdir, o zaman ki, ailənin maliyyə resursları uşaqların hamısına təhsil imkanı yaratmağa imkan vermir.[8] Təhsil və analıq arasındakı əlaqəyə rəğmən, Əbdül-Bəha qadınları incəsənət və elmlərdə özlərini yetişdirməyə çağırırdı və bildirirdi ki, qadınların siyasi arenada iştirakı gələcək sülh üçün ilkin şərt ola bilər.

Sosial təşəbbüslər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızlar məktəbinin tələbələri, Tehran, 13 avqust 1933. Məktəb hökumətin fərmanı ilə 1934-cü ildə bağlanmışdır. Mənbə: İranda Bəhai təhsil fəaliyyətləri tarixi.

Bəhai dini qadın və kişi bərabərliyini vurğulayır və odur ki, bu din aktiv şəkildə qadınların inkişafı məqsədi daşıyan sosial proqramları dəstəkləyir ki, daha çox sayda qadın üçün sağlamlıq, təhsil, uşaq tərbiyəsi və biznes imkanları əlçatan olsun.[9] 1900-cü illərin əvvəllərində bəhai qadınlar inkişaf imkanları axtarmaqda daha da aktivləşmişdilər və Əbdül-Bəha tərəfindən bu işdə təşviq olunurdular. Onlar həmçinin Bəhai İnzibati Sistemində də xidmət etmək şansı əldə edirdilər.[10] İranda qızlara təhsil verilməsi 1910-cu ildə "Qızlar üçün tərbiyə məktəbi"ni açan bəhailər tərəfindən başladıldı, hansı ki, İranın ilk ixtisaslı qadınlar nəslini yetişdirdi.[9] 1970-lərə doğru İran qadınlarının əksəriyyəti oxuma-yazma bilmirdilərsə, bəhai qadınların çoxu savadlı idilər.[9]

1975-ci ildə Beynəlxalq Qadınlar İlindən sonra Bəhai dininin inzibati Orqanı Ümumdünya Ədalət Evi Bəhai icmalarını dəfələrlə çağırdı ki, bəhai fəaliyyətlərində qadınların bərabər iştirakını daha da irəlilətsinlər.[9] 1993-cü ildə Beynəlxalq Bəhai İcması Nyu-Yorkda, Birləşmiş Millətlər Təşkilatında "Qadınların İnkişafı Ofisi"ni (Office of the Advancement of Women) yaratdı.[9] Bu proqramlardakı fəaliyyətlərə "qızların təhsilinin irəlilədilməsi", "savad", "təbii vasitələrlə sağlamlıq", "gəlir gətirən bacarıqlar" daxil idi.[9]

Bəhai ruhlu "Tahirə Ədalət Mərkəzi" və Hindistanda İndor şəhərində "Kənd qadınları üçün Barli inkişaf İnstitutu" proyektləri xüsusi diqqət cəlb etmişlər. Layli Miller-Mura 1997-ci ildə tələbə-vəkil kimi cəlb olunduğu ictimai rezonans doğurmuş "qaçqınlara sığınacaq işi"ndən sonra "Tahirə Ədalət Mərkəzi"ni qurdu.[11] Daha sonra Miller-Muro yardım etdiyi bir müştərisi ilə bir bir kitab yazdı və burdan gələn gəlirini Mərkəzin ilkin maliyyələşməsinə həsr etdi. 2003-cü ilin əvvəlinədək təşkilat 4000-dən çox qadın və uşağa pis rəftardan yaxa qurtarmaqda yardım etmişdi.[12] "Kənd qadınları üçün Barli inkişaf İnstitutu" 1985-ci ildə Hindistanda yaradılmışdır və Madya Pradeşdə (Hindistanda region) öz müəssisələrində qəbilə qadınları üçün 6 aylıq proqram təklif edir.[13] 1996-cı ilədək qəbilə qadınlarından 769-na İnstitut təlim vermişdir;[14] qadınlar 119 kənddən gəlmişdilər, geriyə öz şəhərlərinə və ya kəndlərinə qayıdanda onlardan 45%-i kiçik biznes qurdu, 62%-i funksional səviyyədə savadlı və ya yarı-savadlı idi (hansı ki, bu o ərazidəki başqa insanları öz uşaqlarını məktəbə göndərməyə həvəsləndirmiş oldu), 42%-i tərəvəz yetişdirməyə başladı, 97%-i təmiz içməli sudan istifadə etməyə başladı, onların hamısı, həmçinin əksər kişi cinsindən olan qohumları spirtli içkilərdən imtina etdilər və kasta təəssübkeşliyi aradan qaldırıldı.[14]

Qadın və kişi arasında fərq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəhai təlimləri kişi və qadının tam şəkildə ruhani və sosial bərabərliyini təsdiq etsə də, cinslərin özünə xas aspektləri və ya həyatın müəyyən sahələrində səciyyəvi xüsusiyyətləri var.[3] Bu aspektlərdən biri qadınlar üçün biolojik olaraq ana olmaq potensialı ilə bağlıdır və buna görə də, Bəhai təlimlərində qeyd olunur ki, qadının təhsilinə prioritet məsələ kimi baxılmalıdır, çünki o, uşağın ilkin tərbiyəçisidir.[10] Həmçinin, ailə həyatı barədə Bəhai baxışı analara, əgər ehtiyac varsa, öz ərləri tərəfindən dəstək verilməsi haqqını dəstəkləyir.

Bəhai dininin qanunlarında qadın və kişiyə xas bəzi qanunlar var. Məsələn, qadın biolojik dəyişikliyə görə menstruasiya dövründə namaz qılmaq və ya oruc tutmaqdan azaddır; bu məcburi deyil və hansısa natəmizlik konsepsiyası ilə ayaqlaşmır.[10] Həmçinin kişilərdən fərqli olaraq qadınlara zəvvarlıq etmək hökm olunmur, lakin onlar özləri bunu seçəcəkləri təqdirdə zəvvar ola bilərlər.

Əbdül-Bəha bildirirdi ki, qadınlar "elm və incəsənətdə, məziyyət və kamillikdə" kişilərlə bərabər olacaq, hətta "ürəyiyumşaqlıq və bol mərhəmətli və şəfqətli"likdə kişilərdən üstündürlər, cəmiyyətin həyatında bu feminin xüsusiyyətlər artdıqca onlar hakimiyyətdə olan maskulin xüsusiyyətlərlə balans təşkil edəcək.[15]

Tarixdə məşhur bəhai qadınları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəhiyyə xanım

Tahirə Qürrətüleyn

Nəvvab

Sosial və ya peşəkar görkəmli bəhai qadınları[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Helen Elsie Austin
  • Jacqueline Left Hand Bull
  • Patricia Locke
  • Mona Mahmudnejad
  • Layli Miller-Muro
  • Zia Mody
  • Dorothy Wright Nelson
  • Zhang Xin

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baha'i Faith. p. 296. State University of New York Press". 2023-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-23.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Hatcher, W. S.; Martin, J. D. (1998). The Bahá'í Faith: The Emerging Global Religion. pp. 90–91. San Francisco: Harper & Row.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. p. 143. Cambridge: Cambridge University Press.
  4. ↑ "Selections from the Writings of 'Abdu'l-Bahá, N227". 2022-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.
  5. ↑ Smith, Peter (2008). An Introduction to the Baha'i Faith. p. 145. Cambridge: Cambridge University Press.
  6. ↑ "`Abdu'l-Bahá (1912). The Promulgation of Universal Peace (Hardcover ed.). p. 108. Wilmette, Illinois, USA: Bahá'í Publishing Trust: 1982". 2020-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.
  7. ↑ "Momen, Moojan (1994). "In all the Ways that Matter, Women Don't Count" (abstract). Baha'i Studies Review 4.1. Retrieved 2008-01-28". 2010-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.
  8. ↑ 8,0 8,1 Maneck, Susan (2005). "Baha'i women". In Joseph, Suad; Najmabadi, Afsaneh. Encyclopedia of Women and Islamic Cultures: Family, Law and Politics. Brill Academic Publishers. pp. 15–18.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Smith, Peter (2000). "Women". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 358–361.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Smith, Peter (2000). "Women". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. p. 359.
  11. ↑ Kassindja, Fauziya (1999). Do They Hear You When You Cry. p. 171. Delta.
  12. ↑ Tahirih Justice Center (2003). "3rd Annual Report" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2006–01-04. Retrieved 2006–07-10.
  13. ↑ "bahaindia.org (2003-08-11). "Barli Development Institute for Rural Women". bahaindia.org. Archived from the original on 13 October 2006. Retrieved 2006-09-15". 2016-04-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-26.
  14. ↑ 14,0 14,1 Barli Vocational Institute for Rural Women (2002–02-17). "Barli Vocational Institute for Rural Women". Archived from the original on 2006–02-09. Retrieved 2006–09-15.
  15. ↑ "Momen, In all the Ways that Matter, Women Don't Count". 2010-09-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-24.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bəhailikdə_gender_bərabərliyi&oldid=7444653"