Deman ekspedisiyası
| Deman ekspedisiyası | |||
|---|---|---|---|
| Rusiya imperiyasının Cənubi Azərbaycana hərbi müdaxiləsi | |||
| Tarix | 1908 aprel-iyun | ||
| Yeri | Deman kəndi | ||
| Səbəbi | Şahsevənlərin Rusiya imperiyası ərazisinə yağma yürüşləri | ||
| Nəticəsi | Şahsevənlər məğlub edildilər | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
Deman ekspedisiyası - 1908-ci ildə Rusiya İmperator Ordusu tərəfindən həyata keçirilmiş hərbi yürüş. Yürüşün məqsədi Şahsevən tayfalarının sərhəd bölgələrindəki kənd və postlara hücumlarının qarşısını almaq idi.
Zəmin[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türk tayfası olan Şahsevənlər İranın Azərbaycan əyalətində, onunla həmsərhəd olan Lənkəran, Cavad və Bakı qəzalarında yaşamaqda idilər. 1828-ci ildə Qacarlarla ruslar arasında imzalanmış Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Şahsevənlərin ənənəvi köç etdikləri Muğan düzənliyi Rusiya hakimiyyəti altına verildi. Lakin Şahsevənlərə qışda özlərinin ənənəvi qışlaqlarına köçüb yaşamalarına da icazə verilmişdi. Tez-tez yaşanan sərhəd münaqişələri və soyğunçuluq nəticəsində Rusiya şahsevənlərin bu hüququnu 1884-cü ildə qadağan etdi. Bu addım da şahsevənlərin rus sərhədi boyunca yağma və hücumlarla məşğul olmasının qarşısını ala bilmədi. Bu proses 1905-ci ildə İranda Məşrutə hərəkatının başlaması ilə birlikdə daha da artmağa başladı. Şahsevənlərin nən güclü tirələrindən birinin xabı olan Məmməhqulu xan Alarski rusların Deman kəndindəki sərhəd-mühafizə postunun yaxınlığında bir bölgəni ələ keçirdi və orada Təzəqala adlı kənd saldırdı. Bundan əlavə olaraq, Məmmədqulu xan Alarskinin döyüşçüləri Şimali Azərbaycan ərazisindəki Perşambel camaatlığının kəndlərini yağmalayır, onların mal-qarasını oğurlayırdılar. Bu döyüşçülər bəzən açıq şəkildə sərhəd mühafizə postlarına da hücum etməkdən çəkinmirdilər.[1][2]
Ekspedisiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
30 mart 1908 tarixində Biləsuvar gömrük postunda Məmmədqulu xanın döyüşçüləri ilə rus hərbçiləri arasında toqquşma baş verdi. Toqquşmada rus zabiti kapitan Dvoeqlazov və 3 aşağı rütbəli hərbçi şahsevənlər tərəfindən öldürüldü. 4 aşağı rütbəli zabit isə yaralandı. İran hakimiyyət orqanları Şahsevənlərin hücumunun qarşısını almaqda, yağmaları durdurmaqda və ya Məmmədqulu xan Alarskini bu cür addımları durdurmağa məcbur edə bilmirdilər. Çünki İranda hakimiyyət orqanları demək olar ki, tamamilə dağılmış vəziyyətdə idi. Beləliklə, ruslar şahsevənlərin hücumlarının qarşısını almaq üçün ordu hazırlayıb ekspedisiyaya başladılar. 10 apreldə Tiflisdən hərəkətə başlayan ordu 2 atıcı tabordan, dağ topu bölməsindən və 100 nəfərlik Kazak bölməsindən ibarət idi. Orduya rəhbərlik general-mayor Snarskiyə tapşırılmışdı. Rus ordusunun Təzəqala civarlarına gəlməsindən sonra kənd sakinləri İran Azərbaycanına qaçdılar. Təzəqala kəndi dağıdıldı. İran tərəfdə olan və əhalisi yağma ilə məşğul olan 4 kənd də rus ordusu tərəfindən darmadağın edildi. Şahsevənlərin qarşısında sərhədçilərin qatillərinin cəzalandırılması, hərbi ekspedisiya və öldürülən mühafizəçilərin ailələrinin xeyrinə pul mükafatlarının ödənilməsi, oğurlanmış mal-qaranın rus təbəələrinə qaytarılması və digər tələblər irəli sürüldü.[1][2]
Nəticə[redaktə | mənbəni redaktə et]
1 iyun 1908-ci ildə Snarskinin dəstəsi sərhəd bölgəsindən geri çağırıldı. Çünki bu ordu artıq onun qarşısına qoyulmuş tələbləri yerinə yetirmişdi. Belə ki Məmmədqulu xanın qarşısında irəli sürülümş tələblərin önəmli bir qismi yerinə yetirilmiş, şahsevənlər rus sərhədi boyunca yerləşən kəndlərə yağma yürüşləri etməyi durdurmuşdular.[1]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 Военная энциклопедия Сытина, 1911—1915
- ↑ 1 2 Военная энциклопедия (Сытин, 1911—1915). "Словник: Двина Западная — Елец. Источник: т. 9: , с. 248—249". Двина Западная — Елец. 2023-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 mart 2024.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Военная энциклопедия Сытина, , Т-во И. Д. Сытина, 1911–1915 (ing.) https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%92%D0%AD/%D0%92%D0%A2/%D0%94%D1%8B%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D1%8F (ing.) (#bad_url) (#bare_url_missing_title)